İsmail Sarı

Gezegenimiz uzun bir zamandır 1800’lerin sonlarına kıyasla yaklaşık 3 derecelik bir ısınma yaşıyor. Bunun en büyük nedeni de insan faaliyetleri…  1,5 derecelik bir artış bile Grönland ve Antarktika’nın erimesinde pay sahibi olacak.Örneğin Durham Üniversitesi’nden buzul bilimci Prof. Chris Stokes, “Isınmayı 1,5 santigrat dereceyle sınırlamak büyük bir başarı olacaktır; ancak bu, deniz seviyesinin yükselmesini durdurmayacaktır” diyor. 2015 Paris İklim Anlaşması’nda dünya ülkeleri, küresel sıcaklık artışını 2 derecenin altında tutma konusunda anlaştı. Ancak 1,5 derecenin güvenli olduğu düşüncesi, bilim insanları tarafından uzun süredir eleştiriliyor.Yeni yayımlanan bir çalışmada ise 125 bin yıl önceki sıcak dönemlerde önemli erimelerin yaşandığına dair kanıtlar sunuluyor. Ayrıca, günümüzdeki karbondioksit seviyelerinin benzer olduğu dönemlerde deniz seviyeleri 10-20 metre daha yüksekti. Mevcut gözlemler de erime hızının arttığını gösteriyor.Prof. Jonathan Bamber, “Batı Antarktika ve Grönland’da oldukça dramatik değişimler yaşanıyor” diyor. Bu sözleri ciddiye almak gerekiyor. Öte yandan bilgisayar modelleri de deniz seviyesinin artışının yavaşlamadığını, aksine hızlanabileceğini öngörüyor. Bu noktada, insan kaynaklı ısınmanın erime üzerindeki etkileri ve buzul tabakalarının tepkileri kritik bir öneme sahip.Northumbria Üniversitesi’nden Prof. Andy Shepherd ise bu araştırmanın iklimimizin geçmişteki durumuyla benzerlik taşıdığını ve bunun kıyı toplulukları için yıkıcı etkileri olacağını vurguluyor. Günümüzde, mevcut gelgit çizgilerinin bir metre yakınında yaklaşık 230 milyon insanın yaşadığı tahmin ediliyor.Deniz seviyesindeki artışın, yüzyılın sonuna doğru yılda bir santimetre veya daha fazlasına ulaşması durumunda, zengin ülkeleri bile zorlayacak bir durum ortaya çıkabilir. Prof. Bamber, bu seviyeye ulaşıldığında büyük bir kara göçüne tanık olabileceğimizi belirtiyor. Geleceğimizi kurtarmak için çabalamaktan vazgeçmemeliyiz; her bir adım, deniz seviyesinin yükselmesine karşı atılmış önemli bir mücadele…

Son yıllarda yapılan araştırmalar, düşük emisyonlu bölgelerin hava kirliliğini azaltmadaki etkinliğini gözler önüne seriyor. Belçikalı sağlık sigortası şirketi Mutualités Libres’in araştırma ekibi, hava kirliliğinin sağlık üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmanın yollarını araştırdı ve ilginç bulgulara ulaştı.Christian Horemans, ekibin bir üyesi olarak, “Diyabet, kalp ve solunum sorunları için ilaçların kronik kullanımı, çalışmamızın 10 yılı boyunca neredeyse iki katına çıktı” dedi. Hava kirliliği, bu artışta önemli bir rol oynuyor. Horemans, “Halk sağlığı üzerinde önemli bir etkisi var, ancak aynı zamanda sağlık maliyetleri üzerinde de ciddi sonuçlar doğuruyor” şeklinde ekledi.Araştırmalar, Brüksel, Anvers ve Gent’teki düşük emisyon bölgelerinin hava kalitesini önemli ölçüde iyileştirdiğini gösterdi. Bu bölgelerde, hava kirliliği, Belçika’nın diğer şehirlerine kıyasla daha hızlı bir şekilde azaldı. Özellikle partikül kirliliği ve nitrojen dioksit seviyeleri, bu alanlarda belirgin bir düşüş gösterdi. Ayrıca, hava kalitesindeki iyileşmenin etkilerinin sadece bu bölgelerle sınırlı kalmadığı, en az 5 kilometre uzağa kadar yayıldığı belirlendi.İngiltere’de de benzer araştırmalar yapıldı. Bath Üniversitesi’nden ekonomi araştırmacıları, Londra’nın düşük ve ultra düşük emisyon bölgelerinin etkilerini inceledi. Bu bölgelerin uygulamaya konulmasının ardından Londra’da hava kalitesinde belirgin iyileşmeler kaydedildi. Prof. Eleonora Fichera, “Temiz hava politikalarının önemli sağlık ve üretkenlik faydaları sağladığına dair kanıtlar sunuyoruz” ifadelerini kullandı.Özetle düşük emisyonlu bölgelerin sadece hava kalitesini iyileştirmekle kalmayıp, aynı zamanda halk sağlığını da olumlu yönde etkilediği aşikar. Bu tür uygulamaların, özellikle çocuklarımız ve gelecek nesiller için temiz hava sağlama açısından kritik önem taşıdığı unutulmamalı. Hava kirliliği ile mücadelede atılan her adım, daha sağlıklı bir toplum için büyük bir yatırım anlamına geliyor.

Yeni bir araştırmaya göre, 2050 yılına kadar her yıl yarım milyondan fazla Avrupalı, sadece nefes aldığı için hayatını kaybedebilir. Bu rakam oldukça korkutucu! Otomobillerden, enerji santrallerinden ve sayısız diğer kaynaktan yayılan sera gazları, havayı ‘zehirli bir kokteyle’ dönüştürüyor. Leeds Üniversitesi’ndeki bilim insanları tarafından yapılan bu çarpıcı araştırma, özellikle iki ölümcül hava kirleticisine odaklanıyor: PM2.5 (ince partikül madde) ve yer seviyesi ozon (O3). PM2.5, kömür yakan elektrik santralleri, motorlu taşıtlar ve diğer endüstriyel kaynaklardan yayılan mikroskobik parçacıklar. Ozon ise, fosil yakıtların yanması sonucu ortaya çıkan azot oksit, karbon monoksit ve uçucu organik bileşiklerin güneş ışığıyla etkileşime girmesiyle oluşuyor. Uzmanlara göre bu sessiz katil, akciğerlerimize, kalbimize ve hatta beynimize nüfuz ederek sağlığımızı tehdit ediyor ve ömrümüzü kısaltıyor.Dünya Bankası ve Dünya Ekonomik Forumu'nun verileri de bu korkunç gerçeği güçlü bir şekilde destekliyor. Verilere göre, Kötü hava kalitesi, dünya genelinde her yıl yaklaşık 8 milyon insanın erken ölümüne neden olan en büyük çevresel risk faktörü. Bu, her yıl bir şehrin nüfusu kadar insanın, sadece nefes aldığı için hayatını kaybettiği anlamına geliyor.Peki ne yapmalıyız? Umutsuzluğa kapılmak yerine, harekete geçme zamanı. Bilim insanları, emisyonları önemli ölçüde azaltabilirsek, 2050 yılına kadar Orta ve Batı Avrupa’da her yıl kötü hava kalitesinden kaynaklanan 250 bine kadar ölümün önlenebileceğini söylüyor. Bu, çabalarımızın işe yarayabileceğine dair somut bir kanıt. Ancak bu hedefe ulaşmak için, bugünden itibaren sera gazları ve hava kirleticilerinin azaltılmasına odaklanmamız gerekiyor.Hükümetler, şirketler ve bireyler olarak hepimizin sorumluluğu var. Hükümetler, sürdürülebilir enerji kaynaklarına geçişi hızlandıracak, toplu taşıma kullanımını teşvik edecek ve endüstriyel emisyonları sıkı bir şekilde denetleyecek politikalar uygulamalı. Şirketler ise çevreci teknolojilere yatırım yapmalı, üretim süreçlerini optimize etmeli ve sürdürülebilirlik ilkelerini iş modellerinin merkezine yerleştirmeli. Bireyler olarak bizler de daha az araba kullanmalı, enerji tasarruflu cihazlar kullanmalı, geri dönüşüme özen göstermeli ve bilinçli tüketim alışkanlıkları geliştirmeliyiz. Unutmayalım ki, soluduğumuz hava hepimizin ortak paydası…

Uzaya yolculuk, insanlık için en zor ve en heyecan verici maceralardan birisi. Bu maceranın hedeflendiği ilk zamanlarda öncelik, uzayın o büyülü atmosferine problemsiz gitmek ve bunu diğer ülkelerden daha erken yapmaktı.İlk yapay uydu olan Sputnik’ten bugüne kadar yaklaşık 10 bin uydu uzaya fırlatıldı. Hâlâ çalışmalar devam ediyor ve ülkeler bu konuda kendilerine yeni hedefler koyuyor. Fakat gönderilen her uzay aracı ve uzayda artan çalışmalar, daha fazla kontrolsüz enkazın yörüngedeki uzay araçları için tehdit oluşturmasına neden oluyor. Tüm bu durum ise uzay çöplerini ortaya çıkıyor.Bu uyduların sayısı pek çok uzmana göre 2040’a kadar 60 binden fazla olabilir. Yeni bir çalışma ise süresi dolan uyduların dünyaya düşüp yanması sonucu emisyonlarının gelecek yıllarda önemli olacağını ve ozon deliğinin iyileşmesi ve iklim için sonuçlar doğuracağını gösteriyor.Uyduların yaklaşık beş yılda bir değiştirilmesi gerekiyor. Çoğu eski uydu, yükseklikleri düşürülerek ve düşerken yanmalarına izin verilerek bertaraf ediliyor ve aerosolize alüminyum gibi kirlilikler dünya atmosferine salınıyor. Son kullanma tarihi geçmiş uydulardan kaynaklanan bu artan emisyonların etkisini anlamak için araştırmacılar, 2040 yılına kadar yılda 10 bin ton alüminyum oksit salınımıyla ilişkili etkileri simüle ettiler.Journal of Geophysical Research Atmospheres dergisinde yayımlanan sonuçlara göre ise yeniden giriş malzemesinin yüksek enlemlerde birikeceğini ve orta ila üst atmosferde 1,5 C’ye kadar sıcaklık anomalilerine, rüzgâr hızlarında azalmaya ve ozon deliğinin iyileşmesini tehlikeye atabilecek ozon incelmesine neden olabileceğini gösteriyor. Titanyum, lityum, demir ve bakır gibi diğer metaller de salınacak ve bunların etkisi henüz modellenmedi.

Yeni bir araştırma, kadın yumurtalık folikül sıvısında ilk kez mikroplastik bulunduğunu ortaya koydu. Evet, yanlış okumadınız: Mikroplastikler, doğrudan doğurganlığına temas ediyor! Bu bulgu, artık mikroplastiklerin yalnızca çevresel bir mesele değil, aynı zamanda ciddi bir halk sağlığı sorunu olduğunu çarpıcı bir şekilde gösteriyor.İtalya’nın Salerno kentinde yapılan araştırmada, üreme tedavisi gören 18 kadının 14’ünde mikroplastik izine rastlandı. Foliküler sıvı, yumurtaların gelişimi için hayati öneme sahip bir yapı; burada mikroplastik bulunması, hormonal dengeyi ve doğurganlığı doğrudan tehdit edebilir. Bu bulgu, yalnızca bireysel sağlığı değil, toplumun geleceğini de ilgilendiren bir uyarı niteliğinde.Çalışmayı yürüten araştırmacı Luigi Montano’nun da dediği gibi bu hem önemli bir bilimsel adım hem de “çok endişe verici” bir durum. Hayvan deneylerinde döllenme kapasitesinde düşüş gibi etkiler gözlemlenmiş. İnsanlarda bu etkinin boyutu henüz net değil; ancak ilk sinyaller kaygı verici.Peki ne yapmalı? Elbette “plastikten tamamen kaçın” demek kolay ama uygulanabilir değil. Ancak yine de elimizde bazı önlemler var. Mutfakta plastik kullanımı azaltılmalı, plastik ambalajlardan uzak durulmalı, organik beslenmeye özen gösterilmeli. Özellikle sıcak yiyecek ve içeceklerin plastikle teması önlenmeli. Tek kullanımlık kahve bardakları, çay poşetleri, mikrodalgada ısıtılan plastik kaplar... Bunların hepsi birer mikroplastik kaynağı!MİKROPLASTİKLERİ BU KADAR TEHLİKELİ KILAN NEDİR?Mikroplastikler, Everest’in zirvesinden Mariana Çukuru’nun dibine kadar her yerde. Gıdadan suya, havadan kozmetiğe kadar neredeyse her şeyin içinde bulunuyorlar. Peki, nedir bu mikroplastikleri bu kadar tehlikeli kılan? İçerdikleri 16 binden fazla kimyasal maddeyle, yalnızca fiziksel bir kirletici değiller; aynı zamanda kimyasal bir tehdit oluşturuyorlar. Hormon bozulması, nörotoksisite, gelişimsel bozukluklar ve kanserle ilişkilendirilen PFAS, bisfenol ve ftalatlar gibi toksik maddeler, vücudumuzda adeta birer Truva atı gibi hareket ediyor. Beyin ve plasenta bariyerini aşabilmeleri ise işin ne kadar vahim olduğunu bir kez daha gösteriyor. 

Dünyamız, her geçen gün daha fazla enerjiye ihtiyaç duyuyor. Elektriğin üretimi, fosil yakıtların ötesine geçerken, yeni bir enerji devrimi hızla şekilleniyor. 2008 yılında İngiltere’de kurulan ve 2020’de ‘Sandbag’ ismini bırakıp yoluna ‘Ember’ adıyla devam eden bağımsız enerji düşünce kuruluşuna göre, önümüzdeki bir-iki yılda dünya elektriğinin yüzde 40’ından fazlası fosil yakıt kullanılmadan üretilecek. Bu, tıpkı umut veren bir ışık gibi parlıyor; ancak bu ışığın altında karanlık bir gerçek de gizli: Küresel karbondioksit emisyonları rekor seviyelere ulaşmış durumda. PEKİ BU NASIL OLUYOR?Temiz enerji rekor kırarken emisyonlar nasıl artabiliyor? Yanıt basit: Talep çok daha hızlı artıyor. Ember raporuna göre, 2024 yılında elektrik talebi yüzde 4 arttı. Bu artışın arkasında, dünyayı kasıp kavuran sıcak hava dalgalarının etkisi büyük. Klima kullanımı özellikle sıcak bölgelerde zirve yaptı. Ve bu talep artışının karşılığı hâlâ büyük ölçüde kömür ve doğalgazla sağlanıyor.Özellikle Çin ve Hindistan gibi ekonomiler, büyümenin bedelini fosil yakıtlardan ödüyor. Çin, güneş enerjisinde liderliğini sürdürse de elektrik talebini karşılamak için kömür santrallerini kapatmaktan çok uzak. Hindistan ise sadece bir yıl içinde güneş enerjisi kapasitesini ikiye katladı, ama toplam talep artışını yakalamakta zorlanıyor.GÜNEŞ ENERJİSİNDE DEVRİM SİNYALİYine de güneş enerjisi için bir “devrim” yaşanıyor. Ember Genel Müdürü Phil Macdonald’ın dediği gibi, güneş enerjisi küresel enerji dönüşümünün motoru haline gelmiş durumda. Son üç yılda üretim kapasitesini ikiye katlaması, üst üste en hızlı büyüyen enerji kaynağı olması bunu ispatlıyor.Kurulumu kolay, maliyeti düşen ve her geçen gün daha da erişilebilir hale gelen bu enerji türü, özellikle gelişmekte olan ülkeler için büyük bir fırsat sunuyor. Ancak unutulmamalı ki, güneşin payı hâlâ küresel elektrik üretiminin sadece yüzde 7’si. Rüzgâr enerjisi ise yüzde 8’in biraz üzerinde… Yani yolun çok başındayız.1940’LARA DÖNÜŞ VE 2040’A BAKIŞTemiz enerji, 1940'lardan bu yana ilk kez küresel üretimde bu kadar söz sahibi oldu. Ama arada geçen onlarca yıl içinde dünya nüfusu katlandı, şehirler büyüdü, yaşam biçimleri değişti. Bugün, enerjiye duyduğumuz ihtiyaç artık eskiye kıyasla bambaşka bir düzeyde. O yüzden 1940’lara geri dönmek gibi romantik benzetmeler gerçeği yansıtmıyor. Esas mesele, 2040’a nasıl ulaşacağımız.Bugünün verileri bize şunu söylüyor: Yenilenebilir enerji yükseliyor, ama fosil yakıtlar hâlâ aramızda. Hâlâ büyüyen, daha fazlasını isteyen bir dünyada yaşıyoruz. Gerçek dönüşüm, sadece üretim biçimini değiştirmekle değil, enerji tüketim alışkanlıklarımızı da gözden geçirmekle mümkün.Özetle güneş yükseliyor ama henüz bulutlar dağılmadı. Gökyüzü aydınlık olabilir ama temiz değil. Ember’ın da dediği gibi, gürültü içinde sinyali ayırt etmek önemli. Ve o sinyal net: Temiz enerji büyüyor ama tek başına yetmez. Politikalar, yatırımlar ve tüketim bilinci birlikte değişmeden, ne yazık ki gökyüzü daha çok kararır.

Küresel ortalama sıcaklık, sanayi öncesi seviyelere göre 1,47 ila 1,62 derece artarak ciddi bir tırmanış gösterdi. 2015 yılında Paris Anlaşması’nı imzalayan 190’dan fazla ülkenin, sıcaklık artışını 1,5 derece ile sınırlama taahhüdü göz önünde bulundurulduğunda, bu eşik artık aşıldı!Bu sıcaklık artışı, sıcak hava dalgaları, seller ve orman yangınlarının daha sık ve yoğun hale gelmesi riskini beraberinde getiriyor. Ayrıca deniz seviyelerinin yükselmesine de yol açıyor. 2025'TE BİZLERİ NELER BEKLİYOR?2025 yılına baktığımızda ise bilim insanları, bu yılın 2024 ve 2023’ün ardından kayıtlardaki en sıcak üçüncü yıl olmasını bekliyor. Pasifik Okyanusu’nun nisan ayında sona ermesi beklenen La Niña etkisi, 2025’in biraz daha serin olmasını sağlayabilir; ancak bu, iklimin genel ısınma trendini durdurmaya yetmeyecek gibi görünüyor.Ayrıca Arktik bölgesindeki ısınma, Kuzey Amerika ve Avrupa’nın bazı bölgelerinde beklenmedik soğuk hava dalgalarına yol açabilir. Arktik ısınması, kutup girdabının bozulmasına neden olarak, soğuk havanın güney yönünde hareket etmesine yol açıyor. Bu durum özellikle ABD’nin güneyinde don olayları gibi, soğuk hava dalgalarının daha sık ve şiddetli olmasına da neden olabilir. HAVA YOLU ULAŞIMINDA SORUNLAR YAŞANABİLİRİklim değişikliğinin etkileri sadece sıcaklık artışlarıyla sınırlı değil; hava koşullarındaki bozulmalar, uçak seyahatlerini de olumsuz etkileyebilir. İklim ısındıkça, atmosferdeki enerji yükseliyor ve bu da yüksek irtifa jet akımlarının hızını artırıyor. Bu değişim, uçaklarda daha fazla türbülans riskini beraberinde getiriyor. Temiz hava türbülansları, daha önce tespit edilmesi zor olan ve yolcular için tehlike oluşturabilen hava hareketleri olarak biliniyor. Hindistan Okyanusu üzerinde bir uçuşta yaşanan türbülans nedeniyle bir yolcunun hayatını kaybetmesi ise bu olgunun ciddiyetini gözler önüne seriyor.Sonuç olarak, 2024’ün en sıcak yılı olması, iklim değişikliğinin etkilerini her geçen yıl daha fazla hissettiğimizi gösteriyor. İklim krizini sınırlamak için yapılan uluslararası çabalar yetersiz kalıyor. Dünya, daha fazla doğal felakete, daha fazla ekonomik kayba ve daha fazla insan kaybına doğru hızla ilerliyor. Eğer bu trende dur denmezse, önümüzdeki yıllar daha da yıkıcı olabilir. Bu gerçeği görmek, değişim için harekete geçmek zorundayız. 

Dünyanın iklimi, milyonlarca yıl süren doğal döngülerle şekilleniyor ve bu döngüler, insan müdahalesiyle beklenmedik bir hızla değişiyor. Bu doğal ritim, bir yandan gezegenin geleceğini belirlerken, bir yandan da medeniyetimizin kaderini yeniden yazıyor. Geçtiğimiz günlerde yayımlanan bir araştırma ise iklim döngülerinin zamanlamasını ve insan etkisinin bu döngüler üzerindeki etkisini net bir şekilde ortaya koydu. Cardiff Üniversitesi liderliğindeki bilim insanları, dünyanın yörüngesindeki eğim, yalpalama ve şekil değişikliklerinin buzul çağlarıyla olan bağlantısını derinlemesine incelediler. Bu çalışma, bilim insanlarının yıllardır merakla beklediği bir soruyu yanıtlıyor: İnsan etkisi olmadan bir sonraki buzul çağı ne zaman başlayacak? Araştırmanın bulguları, buzul çağlarının zamanlamasının aslında son derece öngörülebilir olduğunu gösteriyor; ancak insan faaliyetleri bu doğal döngülerin hızını öyle bir hızlandırıyor ki, gelecek buzul çağının ertelenmesi kaçınılmaz görünüyor.Bir milyon yıllık veriyle yapılan bu çalışma, dünyanın yörüngesindeki küçük değişimlerin, sıcak ve soğuk dönemler arasındaki geçişleri nasıl şekillendirdiğini gözler önüne seriyor. Fakat bu araştırma sadece bir bilimsel keşif değil; aynı zamanda insanlığın gezegen üzerindeki etkisinin derinliğini anlamamız için bir uyarı!Geçtiğimiz milyon yılda, dünya iklimi periyodik olarak buzul çağları ve sıcak aralarla değişim gösterdi. Son buzul dönemi yaklaşık 11 bin 700 yıl önce sona ermiş ve ‘Holosen’ adı verilen ılıman döneme girmiştik. Bu dönemde insan medeniyetleri gelişmiş, teknolojik ve kültürel ilerlemeler kaydedildi. Fakat, günümüzde buzul çağlarının yeniden başlamasını engelleyen en büyük problemin başında hızla artan sera gazı salınımları yer alıyor.Bilim insanları, geçmişteki iklim döngülerini incelediklerinde, dünyanın güneş etrafındaki hareketinin belirli bir ritme dayandığını ve bu ritmin zaman içinde ne kadar tekrarlanabilir olduğunu keşfettiler.İnsan etkisi olmadan, bir sonraki buzul çağının 11 bin yıl içinde başlayacağı tahmin ediliyordu. Ancak, atmosferdeki karbondioksit seviyesi son 800 bin yılın en yüksek seviyesine ulaşmış durumda. Bu, doğal döngülerin öngörülen zamanlamasını bozan bir etki yaratıyor. Prof. Stephen Barker ve ekibi, bu bulgularla birlikte, dünyanın ikliminin insan müdahalesiyle ne kadar büyük bir değişim geçirdiğini bir kez daha gözler önüne seriyor.İklim değişikliği genellikle kısa vadeli etkileriyle tartışılır. Oysa bu yeni araştırma, gezegenimizdeki iklim değişikliklerinin uzun vadede ne kadar yıkıcı olabileceğini hatırlatıyor. Buzul çağlarının ertelenmesi, bir nevi iklimsel ‘avantaj’ gibi görülebilir; ancak bu avantajın bedeli çok büyük olacak. Zaten son yıllarda hızla artan yükselen deniz seviyeleri, aşırı hava olayları ve biyolojik çeşitlilik kaybı, buzul çağlarının ertelenmesinin kısa vadede bize sunduğu tehlikeleri gözler önüne seriyor.Sonuç olarak, buzul çağlarının ertelenmesi, iklim değişikliğinin daha da kötüleşmesinin sinyalleri. İnsanlık, gezegenin doğal döngülerine müdahale etmenin bedelini ağır ödeyebilir. Şu anki iklim krizinin gelecekteki olası sonuçları, bir buzul çağının gecikmesinden çok daha yıkıcı olabilir. Bu, sadece bir bilimsel keşif değil, aynı zamanda insanlığın alması gereken acil bir ders.