Dünyanın en korkunç salgını, insanlığın yarısını yok etti! Koronavirüs bitmeden ‘gizli hepatit’ patladı, Avrupa'dan dünyaya yayılıyor...

İnsanlık tarihinin en ölümcül salgınlarının başında “Kara ölüm” olarak nitelendirilen veba salgınları geliyor. İşte etkili olduğu yıllarda nüfusun nerede yarısını yok eden ölümcül hastalıklar... Bizans İmparatorluğu'nda ortaya çıkmış, özellikle başkenti Konstantinopolis'i, Sasani İmparatorluğu, Akdeniz etrafında bulunan liman şehirlerini etkilemişti. Tarihteki en büyük veba salgınlarından biriydi. Salgında nüfusun %40'ı hayatını kaybetmişti. Kara Ölüm ya da Kara Veba, 1347-1351 yılları arasında Avrupa'da büyük yıkıma yol açmıştı. Asya'nın güney batısında başlayarak 1340'lı yılların sonlarında Avrupa'ya ulaşmıştı. Salgına Yersinia pestis adı verilen bir bakterinin yol açtığı düşünülüyor. Salgın, yayıldığı ülkelerde savaşlardan daha fazla can almıştı. Büyük Londra Vebası, 1665–66 yılları arasında İngiltere Krallığı'nda yaşanmış son büyük epidemikti. Büyük Veba 100.000 kişiyi, yani Londra nüfusunun yaklaşık %15'inin ölümüne sebep olmuştu. İlk kolera pandemisi, ilk Asya kolera salgını veya Asya kolerası olarak da biliniyor. Salgın, Kalküta çevresinde oluşmuş ve Güneydoğu Asya, Ortadoğu, Doğu Afrika ve Akdeniz kıyılarına kadar yayılmıştı. İkinci Kolera pandemisi, Hindistan’dan Batı Asya’ya, Avrupa’dan Amerika kıtasına; hatta Çin ve Japonya’ya kadar sıçramıştı. Dördüncü kolera pandemisi 1863-1879 yılları arasında yaşanmış, tüm Orta Doğu'yu etkisi altına almıştı. 1847 yılında Kanada'da meydana gelen salgın 20.000'in üzerinde insanın hayatını kaybetmesine sebep olmuştu. Beşinci kolera pandemisi ise1881 - 1879 yılları arasında yaşanmış Hindistan ve Almanya'yı etkisi altına almıştı. Rus gribi, bilinen en eski grip salgınıydı.Yaklaşık 1 yıl süren salgında yaklaşık 1.000.000 kişi hayatını kaybetmişti. Üçüncü veba salgını ilk olarak Çin’in Yunnan bölgesinde 1850’lerde ortaya çıkmış, 1894’te Hong Kong’a sıçramasının ardından tüm dünyaya yayılmıştı. Altıncı Kolera Pandemisi, Hindistan’da ortaya çıkmış, daha sonra Ortadoğu, Kuzey Afirka, Doğu Avrupa ve Rusya’ya yayılmıştı. İspanyol gribi ya da İspanyol nezlesi, 1918-1920 yılları arasında H1N1 virüsünün ölümcül bir alt türünün yol açtığı grip salgınıydı. İspanyol Gribi, 18 ay içinde 50 ile 100 milyon arası insanın (o dönemde yaşayan nüfusunun %5'i) ölümüne sebep olarak insanlık tarihinde bilinen en büyük salgın olmuştu. Asya gribi 1957-1958 ortaya çıkmış, hızla tüm dünyaya yayılmıştı. AIDS teşhisi konulan ilk şahısların çoğu hastalığı cinsel yolla kapan eşcinsel erkekler ve şırıngaları ortak kullanan damardan alınan uyuşturucu bağımlılarıydı. 1983 yılında Amerikalı ve Fransız araştırmacılar hastalığın nedeninin HIV olduğunu buldular ve 1985'e gelindiğinde bu virüsü tespit eden serolojik kan testleri geliştirildi. Birleşmiş Milletler'in 2004 raporuna göre dünyada 38 milyon kişi HIV taşıyor, her yıl 5 milyon kişi virüsü kapıyor ve 3 milyon kişi AIDS'ten ölüyordu. 1981-2008 yılları arasında, 20 milyon kişi AIDS nedeniyle hayatını kaybetti. Yedinci kolera pandemisi 1961-1975 arasında meydana gelmiş ve tüm dünyayı etkisi altına almıştı. Hong Kong'da ortaya çıkan bu grip H3N3 olarak biliniyor. Virüs dünya çapında yaklaşık 1 milyon kişinin hayatını kaybetmesine sebep oldu. Kasım 2002 ve Temmuz 2003 tarihleri arasında Hong Kong'da başlayan SARS salgını pandemik hale gelmiş ve dünya çapında 8422 vaka ve 774 ölüm görülmüştü. Batı Afrika Menenjit Salgınına, bakteriyel menenjitin neden olmuş, Burkina Faso, Mali, Nijer ve Nijerya’yı etkilemişti. Domuz gribi oldukça yakın bir dönemde ortaya çıkmış ve tüm dünyada büyük ses getirmişti. Domuz gribi virüsünün laboratuvarlarda özel üretilmiş bir virüs türü olduğuna dair birtakım teoriler ortaya atılmıştı, bu virüsün biyolojik bir silah olarak kullanım alanları ve yayılma hızının belli dönemlerde test edildiği üzerinde tartışmalar yapılmıştı. Haiti'de 2010'da başlayan kolera salgını 6631 kişinin ölümüne neden oldu. Hastalığa neden virüs, dışkı yoluyla yayılan kolera, bir kez suya karıştığında engellenmesi oldukça zor. Batı Afrika Ebola kanamalı ateşi salgını, Aralık 2013'te Gine'de başlayıp Liberya, Sierra Leone başta olmak üzere Batı Afrika ülkelerine yayılmıştı. Salgın sonucunda virüs 28 bin 616 kişiye bulaşmıştı. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) doğrudan koronavirüs ölümleri ile pandeminin neden olduğu diğer ölümleri ayırt etmek için rakamları hemen açıklamadı. Örgüt bugün yaptığı açıklama ile son iki yılda ya koronavirüs ya da virüsün bunalmış sağlık sistemleri üzerindeki etkisi nedeniyle yaklaşık 15 milyon insanın öldüğü tahmininde bulundu. Bu rakam resmi olarak açıklanan 6 milyon ölüm sayısının iki katından fazla. DSÖ'nün raporuna göre ölümlerin çoğu Güneydoğu Asya, Avrupa ve Amerika'da gerçekleşti. Önce İngiltere, ardından Danimarka, İrlanda, Hollanda ve İspanya, son olarak da Amerika ve İsrail'den bildirilen çocuklarda gizemli hepatit vakaları, yeni bir küresel salgın mı geliyor endişelerine neden olurken, Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi (ECDC) ile Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) peş peşe açıklamalar yayınladı. İngiltere'de 8 çocuğa, nedeni açıklanamayan akut hepatit nedeniyle karaciğer nakli yapılmak zorunda kalındı. İlgili kurumlardan yapılan açıklamalarda, sarılık, ishal, kusma ve karın ağrısı şikayetleri ile hastaneye kaldırılan çocuklarda tespit edilen hepatitlerin kesin nedeninin henüz bilinmediği, ancak geçirilmiş Kovid-19 enfeksiyonu etkisi olabileceği yönünde de araştırmaların sürdürüldüğü kaydedildi. ECDC'nin açıklamasında, akut hepatit tespit edilen çocuklardaki yüksek karaciğer enzimi değerlerine dikkat çekildi, Kovid-19 aşılarıyla ilgili bir bağlantı tespit edilemediği, tüm vakalarda Hepatit A, B, C, D ve E tipi virüs etkenlerine de rastlanmadığı belirtildi. Ancak İskoçya'dan bildirilen 13 vakadan 3'ünde Kovid-19 pozitifliği, ikisinde ise son 3 ay içinde geçirilmiş Kovid-19 enfeksiyonu saptandığı açıklandı. 5'inde ise mevsimsel salgına neden olan adenovirüs pozitifliğine dikkat çekildi. Doç. Dr. Polat, viral enfeksiyonlarda hepatit virüsleri dışında, yani spesifik karaciğere etkisi olan virüsler haricinde, çok sayıda virüsün de karaciğer tutulumu yaparak basit karaciğer enfeksiyonundan (basit hepatitten) ileri evre kronik hepatite kadar gidebilen, hatta organ yetmezliğine neden olup karaciğer nakline kadar götürebilen bir sürece neden olabildiğini kaydederek şunları söyledi:Bu nedenlerden bir tanesi de Kovid-19 enfeksiyonu. Korona virüs hayatımıza girdiğinden beri çok şey öğrendik. Özellikle korona virüs vakalarında karaciğer tutulumu da olduğunu gördük. 2020 Eylül'ün den itibaren de korona virüs sonrasında gelişen farklı bir hastalıkla tanıştık. Bu da MIS-C enfeksiyonu yani multi inflamatuar sendrom. Çocuklarda görülen MIS-C, birçok hastada çok gürültülü seyretti. Bizim de burada takip ettiğimiz, yoğun bakımda uzun süreli tedavi verdiğimiz hastalarımız oldu. MIS-C enfeksiyonu sırasında daha fazla olmak üzere, Kovid enfeksiyonunda da karaciğer enzim değerlerinde bozukluklar tespit ettik. Ancak enfeksiyonun kontrol altına alınmasıyla birlikte, bu hastaların da karaciğer değerlerinin toparlandığını gördük. Ailelere de uyarılarda bulunan Doç. Dr. Polat, Özellikle ailelerden şunu istiyoruz. Lütfen enfeksiyonlar açısından uyanık olalım. Sadece basit burun akıntısı, boğaz ağrısı, öksürük değil, yine gastroenterite (sindirim sistemi enfeksiyonu) ait olabilecek karın ağrısı, ishal, kusma gibi yakınmalarla birlikte, çocuklarının renklerine dikkat etsinler. Özellikle gözlerde sararma ile başlayabilir bu tip enfeksiyonlar. Mutlaka hekime başvuruşunlar. Çünkü erken tanı, her zaman bizim açımızdan önemli. Kovid pandemisi sırasında şunu gördük ki çocuklar aslında bu enfeksiyonu biraz daha hafif geçiriyorlar erişkinlerle kıyasladığımızda. Hatta çoğu zaman farkına bile varmıyorlar bu dönemde test yapılmadıysa. Enfeksiyon geçirdiklerinden haberleri bile olmayabiliyor. Biz, (karaciğer semptomlarıyla gelen) hastaları değerlendirirken mutlaka yakın geçmişe yönelik aile Kovid öyküsünü sorgulamalıyız. Çünkü yakın zamanda geçirilmiş bir Kovid enfeksiyonu, açıklanamayan karaciğer enzim yüksekliklerinin, açıklanamayan sarılıkların etkeni olabiliyor. Hepatitlerin aslında çok fazla nedeni olduğunu, virüs enfeksiyonları dışında bakteriyel enfeksiyonların da buna neden olabileceğini, ama en sık Hepatit A, B, C, D ve E virüslerinin karaciğeri etkilediğini kaydeden Doç. Dr. Polat, bunlar haricinde bazı mevsimsel virüslerin de hepatite yol açabileceğini söyledi.Doç. Dr. Polat, şu bilgileri vererek sözlerini noktaladı: Viral ve bakteriyel ajanlar başta olmak üzere pek çok etmen sıralayabiliriz. Ancak viral enfeksiyonları daha sık görüyoruz. Çocukluk yaş grubunda Hepatit A'ya daha sık rastlıyoruz. Çünkü Hepatit A, karşımıza akut (ani) enfeksiyonla, çok gürültülü bir tablo ile çıkıp hastada çok ciddi karaciğer enzim yüksekliğine, çok ciddi sarılığa neden olabiliyor. Tedavilerle hasta kısa bir sürede toparlıyor fakat nadir de olsa bu enfeksiyonların çok hızlı bir şekilde seyrettiğini, çok fatal (ölümcül) sonuçlandığını da görmemiz mümkün. Bunun haricinde yine sitomegalovirüs, (CMV), adenovirüs (ADV), Epstein-Barr Virüs (EBV) gibi üst solunum yolu enfeksiyonlarına da neden olabilen ama aynı zamanda karaciğer enzimlerini de yükselten, karaciğer ve dalağı büyütebilen viral etkenler de karşımıza çıkabiliyor. Alarmda olmamız gereken bir durum var ki bu enfeksiyon etkenlerinin yanında, Kovid enfeksiyonunu da atlamamak. Korona virüs açısından detaylı anamnez (hasta öyküsü) almak ve hastaya gerekli testleri yapmak. (Ensonhaber-Hürriyet-Yeni Akit)