Depreme dayanıklı ev rehberi! Adım adım risk tespiti

Kahramanmaraş merkezli yaşanan felaket sonrası 85 milyon deprem bölgesine yardım için seferber olurken, bir yandan da ülkenin yapı stokunun ne durumda olduğu tartışılıyor. Uzmanlar, geçmiş afetlerde olduğu gibi “Deprem değil bina öldürür” diyor. Bugünlerde deprem bölgesindeki o binalarda yoğun bir çalışma var. Havadan ve karadan kalan yapılar için risk tespiti yapılıyor. Diğer illerde ise vatandaş tedirgin. Çünkü uzmanlar başta İstanbul olmak üzere birçok il için uyarıyor. İşte ‘Benim binam ayakta kalır mı?’ sorusunu soranlar için rehber... Hürriyet gazetesinden Gülistan Alagöz’ün haberine göre; ilk adım risk tespiti: 1999 Marmara depremi yapı sektörü için milat oldu. Bu depremden sonra deprem yönetmeliği, yapı denetim kanunu hazırlandı, inşaat malzemelerine standartlar getirildi. Bu nedenle 2000 yılı öncesinde yapılan yapılar büyük soru işareti yaratıyor. Bina projesiz ve ruhsatsız yapıldıysa, hazır beton kullanılmadıysa, bina kolon ve kirişlerinde çatlaklar varsa, bodrum katta rutubet, kolon demirlerinde paslanma, betonda deniz kabukları varsa, yapı dere yatağı, dolgudaysa riskli olma ihtimali bulunuyor. Tüm bunların yanında Maraş depreminde korkutucu bir tabloyla karşılaştık. Yönetmelik sonrası yapılan, hatta bir-iki yıllık binalar da yıkıldı. Bu nedenle 1999 öncesi büyük risk ama sonrası da sorunsuz denilemez. Eğer binanızda bir çatlak varsa ya da zamanında sorgulamadan alım yapıldıysa, kurumsal bir inşaat firması değil yeni ve küçük ölçekli bir müteahhit binayı inşa ettiyse risk tespiti yaptırmanızda fayda var. Yapı güvenliğini öğrenmeniz için iki seçenek var. İlk seçenek risk tespiti. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nca lisanslandırılmış kurum ve kuruluşlara riskli yapı tespiti yaptırılabilirsiniz. Lisanslandırılmış kurumların listesi Bakanlığın internet sitesinde yer alıyor. Risk tespiti için tek bir hak sahibi süreci başlatabiliyor. Maliklerden biri dilekçe, tapu durum belgesi ve kimlik fotokopisi ile söz konusu kurum ve kuruluşlara başvurabilir. İncelemeler sonucunda riskli olduğu tespit edilen yapılar, tespiti yapan kurum tarafından Bakanlık İl Müdürlüğü’ne bildiriliyor. İkinci seçenek ise ‘Deprem dayanıklılık raporu’ hazırlatmak. Binada yaşayanlar özel bir şirkete başvurup ortalama 1 hafta, 10 günde binasının durumunu görebiliyor. Bu seçenekte çıkan sonuç kamu yetkililerine gitmiyor, sadece o binada yaşayanlarla paylaşılıyor. Evinin riskli çıkması durumunda hemen yıkılmasından çekinenler maalesef bu yolu tercih ediyor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi de başvuru halinde, 2000 öncesi inşa edilen yapılarda ücretsiz olarak ‘hızlı tarama’ yapıyor. Çalışma ön inceleme niteliği taşıyor, sonuçları Ev sahipleriyle paylaşılıyor. Ancak dönüşüm yapılması isteniyorsa bakanlık yetkili kurumlara başvuru şart. Yapınız riskli çıkarsa hem tapuya işleniyor, hem de size tebliğ ediliyor. Bu tebligatta riskli yapının bulunduğu yerdeki müdürlüğe dilekçe ile itiraz edilebileceği, aksi takdirde tebligat tarihinden itibaren 60 günden az olmamak üzere belirlenen süre içinde yapının yıktırılması gerektiği belirtiliyor. 60 günlük süre tebligattan sonra ya da itiraz söz konusu ise itiraz sürecinin sona ermesinden sonra işliyor. Riskli yapı, malikleri tarafından yıktırılmamışsa, yapının idari makamlarca yıktırılacağı belirtilerek 30 günden az olmak üzere ek süre tanınıyor. Bu süre sonunda da riskli yapıların maliklerince yıktırılmaması halinde, riskli yapılara elektrik, su ve doğalgaz verilmemesi ve verilen hizmetlerin durdurulması isteniyor. Riskli yapıların insandan ve eşyadan tahliyesi ile yıktırma işlemleri, mülki amirler tarafından sağlanacak kolluk kuvveti desteği ile idarece yapılıyor veya yaptırılıyor. Yıktırılamayan yapılar Bakanlıkça veya il müdürlüklerince yıkılıyor veya yıktırılıyor. Masraflarından malikler hisseleri oranında sorumlu oluyor. İşte en sorunlu aşama bu. Türkiye’de dönüşüm ağırlıklı olarak kat karşılığı inşaat modeliyle ilerliyor. Yani vatandaş bir firma buluyor ve pazarlık başlıyor. Firma hak sahiplerine verdikleri pay dışında kendilerine kalan bölümü satarak işi finanse ediyor. Eğer bu pay yeterli değilse vatandaş borçlanıyor. Çoğu zaman evi dönüşüme giren kişi bu borçlanmayı kabul etmiyor. Kimi zaman maddi imkânsızlıklar, kimi zaman da riski ciddiye almama nedeniyle dönüşüme mesafeli duruluyor. Eğer bina için yıkım kararı da yoksa vatandaş riski bilerek yaşamaya devam ediyor. İşte bu nedenle konunun uzmanları artık Türkiye’de kentsel dönüşümde yeni modellerin geliştirilmesi gerektiğini belirtiyor. Yaşanan felaket sonrasında birçok ilde risk tespiti talepleri arttı. Görüştüğümüz firmalar 2-3 gündür telefonların susmadığını söyledi. Gelelim maliyetlere... Bu alanda standart bir liste yok. Görüştüğümüz bakanlık yetkili bir kuruluş 10 kata kadar maliyetin 10 bin lira olduğunu belirtti. Başka bir firmaya, zemin artı 14 katlı ve 60 haneli bir Bina için fiyat sorduğumuzda 75 bin lira yanıtını aldık. Kat sayısı arttıkça rakamların yükseldiğini belirten yetkili şunları söyledi: “Dönüşüme girecek bir binada sadece zemin ve bodruma bakıyoruz ve fiyatı 6 bin 500 lira. Ama yüksek katlı yapıda her katta karot örneği alıyoruz. Bu da fiyat artışına neden oluyor.” Acının merkezi 10 ilde ise karadan ve havadan hasar tespiti yapılmaya devam ediliyor. Vatandaşlar adres ve TC kimlik numaralarını girerek, ‘e-Devlet’ üzerinden ya da ‘hasartespit.csb.gov.tr’ adresinden evlerinin hasar durumlarını görebiliyor. Evi dönüşüme giren vatandaşlar için kamu tarafından sağlanan destekler şöyle: KREDİ: Evi dönüşüme girecek vatandaşlara verilecek kredilerde üst limit ve faiz desteği 2022 yılında iki kez arttırıldı. Son yapılan değişiklikle, konut yapım ve edinme kredileri ile işyeri yapım kredisi 400 bin liradan 600 bin liraya yükseltildi. Evini yıkmak yerine güçlendirmek isteyenler için güçlendirme kredisi 160 bin liradan 240 bin liraya çıktı. Faiz desteği de 400 baz puandan 600 baz puana yükseltildi. Böylece Bakanlığın faiz desteği oranı güçlendirme ve konut kredilerine aylık 0.50 puan oldu. Yani vatandaş aylık yüzde 1.5 oranlı dönüşüm kredi kullanıldığında, bunun yüzde 0.50’sini bakanlık karşılayacak. Geçmişte bir hak sahibi adına faiz desteği sağlanacak toplam kredi tutarı 2 milyon liraydı, düzenleme ile 3 milyon liraya çıkarıldı. KİRA: Riskli yapıda maliklere aylık, kiracılara defaten kira yardımı yapılıyor. İllere göre değişmekle birlikte kira yardımı 1.000 lira ile 1.500 lira arasında değişiyor. Yardım riskli yapıda 18 ay, riskli alanda 48 aya kadar sürüyor. Kiracılar ise defaten 2 bin lira ile 3 bin lira arasında destek alabiliyor. HARÇ: Riskli yapılar yenilenirken tapu, noter, damga vergisi gibi harçlardan muafiyet sağlanıyor. KDV: Vatandaş müteahhitle kat karşılığı anlaşma yapmadan evini kendi dönüştürürse yüzde 18 yerine yüzde 1 KDV ödüyor.