Kardeş meselesi…

Aile tanımı, ilk çocuğun dünyaya gelmesi ile tamamlanır. Böylece kadın ve erkek rolüne bir de anne ve baba rolü eklenir. Çocuğun doğumu ile bu yeni, keyifli ve yoğun role ısınmaya fırsat kalmadan girilir. Zaman zaman aksaklıklar da olsa yola devam edilir. Araştırmalar tek çocuğun, kardeşi olmadığı için akranlarıyla çatışma ya da kriz ortaya çıktığında başa çıkmakta zorlandığını gösteriyor. Evin ilgi odağı oluyorlar ve anne-babalar aşırı koruyucu davranabiliyor; bu durum da tek çocukların genellikle baskın karakterli olmasına neden oluyor. Ayrıca başarı ve sorumluluk gibi kavramlara karşı tek başlarına baş etmek zorunda olmaları hem aşırı stresli olmalarına hem de zorluk yaşamalarına neden olabiliyor. Tek çocuk olmanın zorlukları arasında sırdaşının olmaması, sürekli ilgi beklemesi, ilerisi için anne-babası ile ilgili kaygı duyması gibi olguları da belirtmek gerekir. İlk çocuk kendisini daha çok babasıyla özdeşleştirir ve babasıyla tutarlı ya da onun tam karşıtı kararlar verebilir. Ayrıca ilk çocuklar ayrıntılara düşkün olurlar ve duyguları yerine kurallara uyarlar.

Tek çocuğun avantajları
Ancak, tek çocuğun avantajlı olduğunu ortaya koyan araştırmalar da var. Örneğin kardeşler arası kıskançlık, çatışma ve paylaşma zorunluluğunu yaşamıyorlar. Anne babaları ile daha fazla zaman geçirebiliyorlar. Aslında şunu unutmamak gerekir önemli olan çocuğun tek olması değil; nasıl yetiştirildiğidir. Yukarıda bahsedilen dezavantajlar anne-babanın tutumuyla olumluya dönebilir hatta ortadan kalkabilir. Böylece çocuk da tek olmanın zorluğu yerine avantajlarını yaşayabilir.

İkinci çocuk anneye bağlanır
Bazı ailelerde ikinci hatta üçüncü ve dördüncü çocuklar da zamanla planlanmaya başlanır. Bu durum da büyük, ortanca ve küçük çocukların aile içinde farklı sosyal deneyimleri yaşamalarına neden olur. Bu deneyimler kişiliklerini de farklılaştıracaktır. İkinci çocuğun doğumu ilkini biraz kıskandırır ve ilginin azalması, düzeninin değişmesiyle endişeli, meraklı ve otoriter bir kişilik sergileyebilir. İkincisi ise büyük kardeşten daha iyi olduğunu ispatlama çabası içine girer; isyankar, kıskanç ve hırslı olur. İkinci çocuk genellikle anneye bağlanır ve anneye tutarlı ya da karşıt kararlar verip değerler geliştirir. Ayrıca ikinci çocuklar ailenin ortaya çıkmamış duygusal özelliklerini taşırlar ancak duygularını açıkça ifade edemezler. Çoğu zaman saf ya da şaşkın görünmelerin nedeni de bu yüzdendir.

İlk çocuk kardeş ister
Çünkü arkadaşlarının da kardeşi vardır, onlara özenir, onlar gibi olmak ister. Anne ve babalar ikinci çocukla ilgili çoğunlukla şunu söylerler: ''Çocuğumuz bir kardeşi olmasını çok istedi onun için yaptık, ama şimdi kıskanıyor, neden böyle olduğunu anlamıyoruz?'' Çünkü kardeş yapma kararını sadece anne ve baba verebilir. Böyle bir kararı çocuğun almasına ya da almış gibi görünmesine izin verilmemelidir. Çocuğun bu tür kararları alabileceğini düşünmesine izin vermek onu zor duruma düşürür. Hem kardeşi olsun istemiştir hem de şimdi onu kıskanmakta ve acı çekmektedir. Üstelik kız mı yoksa erkek kardeş mi istediği bile ona sorulmuş olabilir. Artık kardeşin doğumuyla birlikte evde anne-baba-çocuk olarak üç kişiyken dört kişi olunmuştur ve herkes için yeni bir uyum süreci başlamıştır.
Çocuklar için aile ilk sosyalleşme ortamıdır aynı zamanda. Anne-baba ile kurulan ilişki; benlik algısı, temel güven duygusunun oluşması gibi çocuğun temel kişilik gelişimini destekler. Kardeşleri arasındaki ilişki de sosyalleşme becerilerinin gelişmesine fırsat verir. Yaş farkı ne olursa olsun paylaşım, kardeşler arasındaki ilişkinin temelini oluşturur. Kardeş olmak yaşamı paylaşmak ve ortaya çıkan çatışmalarla başa çıkabilmek demektir. Hatta zaman zaman anne-babaya ya da diğer kişilere karşı birbirini korumak ve kollamaktır.

Kıskançlık
Büyük çocuk, kardeşinin dünyaya gelmesi ile beklemediği bir durumla karşılaşmıştır. Yeni gelen bebek, anne babasının bütün ilgisini üzerine çekmiştir ve kardeşinden daha az sevildiğini düşünmektedir. Büyük çocuk bu durumla baş edebilmek için çeşitli çözüm yollarını dener: Bebekliğe dönme, büyük yerine konma, bebeği anne gibi sahiplenme...
Ancak bu üç seçenek de sağlıklı sonuçlar vermez. Özellikle ''bebeği anne gibi sahiplenme'' anne baba tarafından olumlu karşılanır, hiç kıskanmıyor diye yorumlanır. Kardeşi ağladığında, ihtiyaçları biraz da olsa gecikmeyle karşılandığında annesine kızabilir. Bu tür davranışlar karşısında anne baba büyük çocuğun hiç kıskanmadığını düşünebilir, ''kardeşini o kadar çok seviyor ki kimse dokunsun istemiyor'' derler.

Sevgiyi kıskançlıktan ayırmak gerekli
Sevgi ile kıskançlık duygusu çoğu zaman birbirinin yerine kullanılır. Kıskanıyorsa sevmiyor, kıskanmıyorsa seviyor şeklinde yorumlanır. Kıskançlık, yeni bir kardeşi olmuş çocuk için yaşanabilir normal bir duygudur. Daha geniş bir ifadeyle kardeşler arası tartışmalar, rekabet ve kıskançlık aile hayatının doğal bir olgusudur. Ancak bu durum yıkıcı bir hal aldıysa, tartışmalar sık ve şiddetli oluyorsa ve evde baş etmekte zorluk yaşanıyorsa o zaman sorun olur.

Kardeşler arasında çatışmalar
Ebeveyni zorlayan bir başka durum da kardeşler arası çatışmalardır. Çocukların hiç kavga etmeden büyüyeceklerini beklememek gerekir. Ayrıca şu da bilinmelidir ki çocukların atışmaları birbirlerini sevmedikleri anlamına gelmez. Eğer aralarında temeli sağlam bir bağ varsa endişe edilmemelidir. Çatışma durumunda çocuklara yapacağınız yardım, işin içinden çıkamayıp sizden çözüm istediklerinde onlara rehberlik etmek olmalıdır.
Anne babanın tutumu, kardeşler arası ilişkinin olumlu sürmesinde önemlidir. Bir kardeşin olumsuz tutumundan diğerini sorumlu tutmak gibi ayrım yapmak; ya da kız ya da erkek çocuğunu diğerinden daha fazla severek, hoşgörülü davranarak cinsiyet ayrımı yapmak kardeşler arasındaki ilişkileri olumsuz etkiler; kardeşler arası rekabeti ve çatışmayı arttırabilir.

Çocukların kişilik özellikleri
Yaş ve cinsiyet farklılığı kadar önemli bir başka etken de çocukların kişilik özelliklerinin farklı olmasıdır. Örneğin biri dağınıkken diğer kardeş çok düzenli olabilir. İşte bu farklılık da iki kardeş arasındaki çekişmenin şiddetli olmasına neden olabilir. Kardeşler arası çatışmada anne babayı zor durumda bırakan etkenlerden biri de onlara karşı eşit ve adil olma çabalarıdır. 'Neden ablam benden geç yatıyor?' ya da 'Neden oyuncakları hep ben topluyorum?' gibi sorular karşısında anne babasının eşit ve adil davranmak adına hassaslığını keşfeden çocuklar bunu kullanmaktan çekinmeyecektir. Ayrıca 'eşit davranmak önemliyse eşit olmayan şeyler nelerdir' kaygısına düşüp eşitlik konusunda daha hassas ve daha ısrarcı olabilirler.
* Çocuklarınızla birlikte bir etkinlik gerçekleştirirken ya da dışarıda gezme sırasında kavga etmeye başlarlarsa; hemen durun ve kavgayı bitirmedikleri sürece etkinliğin başlamayacağını ya da gezmeye devam etmeyeceğini söyleyin.
* Davranışlarını eleştirirken birbirlerini örnek olarak göstermeyin ya da kıyaslamayın. Bu aralarındaki rekabet ve kıskançlığı daha da artırır.
* Kardeşlerin farklı kişiliklerinden kaynaklanan özellikleri olabilir. Özel eşyalarına karşı tutumlarını ve bireysel sınırlarını fark edin ve onları paylaşmaya zorlamak yerine birbirlerinin sınırlarına saygı göstermeleri gerektiğini vurgulayın.