Tazminat hakkı ile ilgili flaş detay! Ödenmesi zorunlu, istifa eden ya da işten çıkarılan çalışan...
İşçi işveren milyonları ilgilendiriyor. Çalışma hayatında olan ve belirsiz iş sözleşmesi ile çalışan herkes için geçerli. Belirsiz iş sözleşmesi belli bir süre sınırı bulunmayan iş sözleşmelerini kapsıyor. Özel sektör çalışanlarının büyük kısmı belirsiz iş sözleşmesi ile işe alınıyor. Herhangi bir nedenle işten çıkarılacak olan çalışana, yeni bir iş araması için bir süre tanınıyor. İhbar süresi sonrası iş sözleşmesi feshediliyor. Eğer işveren ihbar süresi dolmadan bir kişiyi hemen işten çıkarıyorsa ihbar tazminatı ödemek zorunda. Ancak burada önemli bir detay dikkatlerden kaçıyor. Aynı şekilde işçi de kendi isteği ile işten çıkarken işverenin yeni bir personel araması için belli bir süre tanıması gerekiyor. İhbar süresinden önce işten ayrılan çalışan da işverene ihbar tazminatı ödemek zorunda kalıyor. İhbar süresi çalışma yılına ve sektörlere göre farklılık gösteriyor.
Çalışma hayatındaki herkesi çok yakından ilgilendiriyor. İşten çıkarılan kişinin tazminat hakkı bulunuyor. Kıdem tazminatı aynı iş yerinde bir yıldan fazla çalışanların işten çıkarmaları durumunda aldığı ücret. Bir de ihbar tazminatı bulunoyor. İhbar tazminatı hem işveren hem de çalışan için geçerli. Belli bir süresi olmayan iş sözleşmelerine “belirsiz süreli” iş sözleşmesi denir. Yaygın olarak kullanılan sözleşme türü budur. Taraflardan birinin belirsiz süreli iş sözleşmesini sona erdirirken önceden haber vermesi gerekir. Bu, ihbar süresi olarak adlandırılır. İhbar süresine uymadan iş akdini fesheden, karşı tarafa ihbar tazminatı öder. Şunu da belirtmek gerekir; iş akdinin işçi veya işverence haklı bir sebebe dayanarak derhal feshi her zaman mümkündür. Haklı sebeple fesihte ihbar tazminatı yükümlülüğü doğmaz.
İhbar tazminatının sadece işverence çalışanlara ödendiğine dair yanlış bir kanı bulunuyor. Bu doğru değil. Haklı bir sebep olmadan, ihbar süresine uymadan iş akdini fesheden çalışanlar da işverene ihbar tazminatı ödemek zorundadır.
İhbar süresi, 4857 Sayılı İş Kanunu, 5953 Sayılı Basın İş Kanunu, 854 Sayılı Deniz İş Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu’nda ayrı ayrı düzenlenmiştir. En fazla çalışanın yer aldığı İş Kanunu’na tabi işyerlerinde ihbar süresi, işyerindeki çalışma süresi 6 aydan az olan işçi için 2 hafta; 6 aydan 1.5 yıla kadar olan işçi için 4 hafta; 1.5 yıldan üç yıla kadar olan işçi için 6 hafta; üç yıldan fazla olan işçi için 8 haftadır.
KİMLER BORÇLAR KANUNU’NA TABİ
Deniz ve hava taşıma işlerinde, 50’den az işçi çalıştırılan tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerinde, aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işlerinde, bir ailenin üyeleri ve üçüncü dereceye kadar hısımları arasında dışarıdan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde, ev hizmetlerinde, Esnaf ve Sanatkârlar Kanunu uyarınca 3 kişinin çalıştığı işyerlerinde İş Kanunu yerine Türk Borçlar Kanunu hükümleri uygulanır. Ayrıca, çıraklar ve sporcuların ihbar süreleri de Türk Borçlar Kanunu’na tabidir.
Borçlar Kanunu’na tabi belirsiz süreli hizmet sözleşmelerinin feshinden önce durumun karşı tarafa bildirilmesi gerekir. Bildirim süresi hizmet süresi bir yıla kadar sürmüş işçi için 2 hafta; bir yıldan beş yıla kadar sürmüş işçi için 4 hafta ve beş yıldan fazla sürmüş işçi için 6 haftadır.
BASIN ÇALIŞANLARI VE GEMİ ADAMLARINDA İHBAR SÜRESİ
Deniz İş Kanunu’na tabi çalışan gemi adamının belirsiz süreli hizmet akdi, 6 ay geçmedikçe feshedilemez. İhbar süresi, işi 6 ay süren gemi adamı için 2 hafta, işi 6 aydan 1.5 yıla kadar sürenlerde 4 hafta, işi 1.5 yıldan 3 yıla kadar sürenlerde 6 hafta, işi 3 yıldan fazla süren gemi Adamlarında ise 8 haftadır. Denizcilerin ihbar süreleri İş Kanunu ile uyumludur.
5953 Sayılı Basın İş Kanunu’na tabi çalışanların ihbar süresi ise gazetecinin çalışma süresine göre değişiyor. Çalışma süresi beş yıldan az olan gazetecinin işverence işten çıkartılması halinde bir ay, 5 yıldan uzun süredir çalışan gazetecinin işten çıkartılması halinde ise 3 ay ihbar süresi uygulanır. İş akdinin gazeteci tarafından feshi halinde ise ihbar süresi her durumda bir aydır.
İhbar süreleri asgari sürelerdir. İşçi ve işveren arasında imzalanacak sözleşme ile bu süreler artırılabilir ama kanundaki sürenin altına indirilemez.
DENEME SÜRELERİ İÇİN İHBAR TAZMİNATI ÖDENMEZ
İş Kanunu ve Borçlar Kanunu uyarınca, iş sözleşmesine iki aya kadar deneme süresi konulabilir. Böyle bir durumda, iş akdinin deneme süresi içinde feshi halinde ihbar tazminatı ödenmez.
İHBAR TAZMİNATI ÖDEMEMEK İÇİN NE YAPMALI?
İş akdini kendisi fesheden çalışanların ihbar tazminatı ödememek için ihbar sürelerine uymaları gerekir. Fesih bildirimini, ihbar süresi kadar önce işverene yazılı olarak yapmalılar.
YENİ İŞ ARAMA İZNİNİ KULLANMAYI UNUTMAYIN
İşveren, ihbar süresi içinde işçiye yeni bir iş bulması için gerekli iş arama iznini vermek zorundadır. İş arama izninin süresi günde iki saatten az olamaz. İşçi talep ederse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabilir. İş arama iznini toplu kullanmak isteyen işçinin bunu işverene önceden haber vermesi gerekir.
İşveren yeni iş arama iznini vermez veya eksik kullandırırsa o süreye ilişkin ücreti ödemek zorundadır. (Ahmet Kıvanç / Habertürk)
