Büyükler Ramazan ayı için demişler ki: “Ondadır feyzi hidayet, ondadır af ve kerem, kadrini bil, mevsimi inzali Kuran’dır gelen!” Yani, ışık ve rehberlik ondadır, affetme ve bağışlama ondadır, kıymetini bil ki, Kuran’ın vahiy olunduğu zamandır gelen!
Kuran vahyinin tamamlanması 23 yıl sürmüş olsa da onun başlangıcı Ramazan ayıdır. Kuran, insanlar için bir ömür terbiyesi olacak bilgiler, haberler ve öğütlerle yüklüdür. Ramazan ayı 23 yıllık bu bilgi, haber ve öğüt yükünün yeniden okunduğu ve özeleştirilerle davranışların gözden geçirildiği aydır. Peygamberimizin (SAV) deyişiyle, eğer insanlar Ramazan’ın bu büyük değerini layıkıyla bilselerdi, senenin tamamının Ramazan olmasını isterlerdi.
15. yüzyılda vefat etmiş olan Endülüslü bilgin İbni Haldun, Mukaddime isimli kitabında, Müslüman olan insanın mükemmellik derecesine erişmesi üzerinde uzun uzun durmuştur (Mukaddime, C.III, S.154). Ona göre iman cümlesini kalple tasdik ve dille söyleme imanın en alt derecesidir. İmanın mükemmellik derecesi ise nefiste melekelerin (alışkanlık ve davranış) husule gelmesidir. Mesela birçok kimseler yetim ve yoksulu esirgemenin Yüce Tanrı’ya yakınlık vesilesi ve dince övülmüş bir iş olduğunu bilirler ve bunu ağızlarıyla da söylerler fakat bir yoksulu ve yetimi gördüklerinde genelde onun yanından kaçarlar. Kendilerinde bilgiyle birlikte hal ve meleke teşekkül etmiş olanlar ise hemen onun yanına gelir, ellerinden geldiği kadar yardım ederler. Çünkü kalple inandıktan sonra bunu takip eden amel ve ibadetlerin bir sonucu olarak bütün azalar kalbin tesiri altında kalır ve insanın bütün iş ve davranışları kalpte olan bu imana tabi olur, onun tesirinden çıkmaz.
İbn Haldun, ilk Müslümanların Kuran’ı anlamak için melekeden başkasına ihtiyaçları olmadığına işaret etmiştir. Kuran, Tanrı’nın birliğini ve dini vazifeleri hadiselere uygun olarak cümle cümle, ayet ayet iniyor, Hz. Peygamber ayetleri müminlere açıklıyordu. İslam öğrenimi başlangıçta okuduğunu anlamaya yönelmişken, İslam’ın yayılması ve Arapça bilmeyen toplumların da Müslüman olmaya başlamalarıyla farklılıklar ortaya çıkmıştır. Kuran’ı harfleriyle okumak ve ilmihal denilen ibadet bilgileri ümmet terbiyesi sloganıyla temel alınmış, anlamak için okumak mesleki yükseköğrenimin konusu olmuş, çoğunluğun anlayarak okumasıyla meleke kazanması ihmal edilmiştir. Ramazan bu ihmali bir dereceye kadar olsun giderme, eğitim ve öğretimi tamamlama dönemi olabilir.
Mukabeleler, teravih namazlarıyla ilave okumalar, fitre, zekât, sadaka görevleri hep bu ayda toplanmıştır. Bunları yaparak alışkanlık kazanıp davranış geliştirebilirsek, kalbimize işleyen bu duyguların etkisiyle yılın diğer zamanlarında da oruç ayındaki gibi yaşayabileceğiz. Kutlu olsun, kolay gelsin.
