Hayali arkadaşlar!

Hayali arkadaş, hayal ile gerçek arasındaki farkın çok belirgin olmadığı okul öncesi dönemde sık görülen bir durumdur. Dışarıdan bakıldığında endişe verici bir durum gibi gözükse de aslında normal gelişimin bir parçası. Bazen çocuklarımızın kendi kendilerine konuştuklarını sanıp şaşırırız. Bazen onların keyifle, sohbet ederek, eğlenerek ama yalnız başlarına odalarında oyunlar oynadıklarına şahit oluruz. Aslında yalnız mıdırlar? Onlara sorarsanız alacağınız cevap ‘Hayır anne, hiç olur mu?!’ olacaktır. Çünkü yanlarında bizim göremediğimiz, seslerini duyamadığımız ama çocuklarımız için orada olan minik hayali arkadaşları vardır. Bu arkadaşlar, çocuklarımızın sıklıkla yanlarındadır, sadece oyun oynarken değil, yemek yerken, uykuya dalarken, televizyon izlerken arkadaşlar da yanımızdadır. Hayali arkadaşlar edinme bir hastalık değildir! Bu arkadaşların bir ismi de olabilir, bazen bu isimler değişebilir, hatta bazen arkadaşlıklar sona ererken yerini yeni arkadaşlar alabilir. Bazı çocuklar kendilerine arkadaş olarak bebekleri, kuklaları, arabaları seçerken bazıları bunların yanı sıra hayallerinde canlandırdıkları figürleri de oyunlarına katabilir. Konuyla ilgili Mavi Pedagojik ve Psikolojik Danışmanlık Merkezi’nden Psikolojik Danışman Tuğba Gürçağ’dan bilgiler aldık.

NEDEN OLUR?
Hemen hemen her çocukta yaşanır. Aslına bakarsanız çocuğunuzun gelişimi açısından çok normal ve olması gereken bir süreç. Onun için masum ve eğlenceli bir oyun. Hayali arkadaş edinmenin iki nedeni var. İlki yukarıda da sözü geçen gelişimi açısından olması gereken dönem. Diğeri biraz patolojik bir durum. Peki bu iki durumu birbirinden nasıl ayırt edeceğiz? Çok net: Eğer çocuğunuz normal sosyal gelişimi içinde ek olarak hayali arkadaşlar edinmişse veasosyal ya da aşırı içine kapanık değilse bu yeni arkadaşlıkları gayet normal. Ama sadece hayali arkadaşları varsa, sadece ‘onlarla’ oynuyor,sadece onlarla zaman geçiriyorsa ve bu durum ilkokul başlarına kadar devam etmişse o zaman nedeni patolojiktir diyebiliriz. O zaman bir uzmandan destek almanızda yarar var. Ama dediğimiz gibi önemli olan bu hayali arkadaşlık konusunun her çocukta olabileceğini bilin ve ‘Çocuğum kendi kendine konuşuyor ne oluyor bu çocuğa?!’ gibi yersiz endişelere kapılmayın.

SOYUTLA SOMUTUN FARKINA VARILAMAYAN DÖNEM
Hayali arkadaşlar, genellikle çocukların soyut olan hayal ile somut olan gerçeğin farkına henüz net olarak varamadıkları okul öncesi dönemde, yani 3-5 yaş arasında sıklıkla rastlanılan bir kavram. Çocuk gelişimi açısından bakıldığında; hayali arkadaşlar ilk karşılaşıldığında anne-babaları endişelendiren ama aslında normal gelişim seyrinde çokça karşımıza çıkan bir durum.
Hayali arkadaşlar genellikle çocukların baş etmekte zorlandıkları sıkıntıları çözmek, zorlandıkları durumlarla baş etmek içindir. Bu hayali arkadaşlar, çocuğunuzun iç dünyasında huzursuzluk yaratan durumların açığa çıkmasına ve çözülebilmesine yardımcı olmak, günlük stres faktörleriyle uğraşmak gibi konularda ona yardımcı olabilir.

ANNE-BABA-ÖĞRETMEN MODELİ
Bazen çocuklar sahip olmak istedikleri özellikleri hayali arkadaşlarına yükleyerek farklı roller deneme fırsatını da elde edebilir. Oyunlar sırasında hayali arkadaşlarına bağırabilirler. Onları eve davet edip misafircilik oynayabilir, bazen onlara yardım edebilir ve bu sayede farklı rollere bürünebilirler.
Çocuğunuz hayali arkadaşlarının annesi, babası ya da öğretmeni olarak, tıpkı kendi annesi, babası ya da öğretmeninin ona davrandığı şekilde oynayarak bir oyunu sürdürebilir. İşta tam da bu noktada çocuğunuz aslında kendi anne-babası başka bir deyişle sizinle ilgili ya da öğretmeniyle ile olan ilişkilerine dair ipuçları verebilir. Bu tarz oyunlarda çocuklar çok memnun oldukları, hoşlarına giden durumları canlandırabilirken; bazen de canlarını sıkan, hoşlarına gitmeyen ve değiştirilmesini istedikleri bazı durumları canlandırarak yetişkinlere önemli mesajlar veriyor olabilir.

HAYALİ ARKADAŞLAR İYİDİR!
Özellikle aile içinde yaşanan sıkıntılı dönemlerde, anne-baba ayrılığı, yeni bir kardeşin aileye katılımı, ailede yaşanan ölüm ve yas durumları, sağlık problemleri, taşınma, iş değişikliği, yuvaya başlama, yuva değiştirme gibi yaşam olaylarının ortaya çıktığı zaman dilimlerinde hayali arkadaşlarla oynanan oyunların sıklığında artış görülebilir. Bu sayede çocuklar, iç dünyalarında yaşadıklarını oyunlar sayesinde dış dünyaya transfer ederek bu zor dönemlerle daha rahat baş edebilirler. Hayali arkadaşlarla oynanan oyunlarda genellikle çocuklar otorite figürünü canlandırmayı tercih edebilir. Bu sayede hem kontrolü ele geçirirler, hem de karar verme becerilerini geliştirebilirler. Böylece özgüvenlerini de geliştirme şansını elde ederler. Korkularla baş etmek konusunda da hayali arkadaşlarla oynanan oyunlar iyi bir yansıtma yolu olarak kullanılabilir. Hayali oyunlar çocukların güç, otorite, ilişki kurma şekilleri gibi kavramları öğrenmesine fırsat tanır. Hayali oyunlar sırasında çocuklar sözel ifadeyi kullanma, mimiklerini kullanma, kendini ve isteklerini ifade etme, istemediklerini ifade etme, hakkını koruma, rol yapabilme gibi becerilerini kullanarak geliştirirler.

ONLARLA SİZ DE OYNAYIN!
Anne-baba olarak miniğinizin hayali arkadaşlarıyla ilk kez karşılaştığınızda bir şaşkınlık yaşamış olabilirsiniz. Böyle bir durumla karşılaşırsanız ona yasak koymayın. Bırakın ‘yeni’arkadaşıyla doya doya oynasın. Anlayacağınız bu arkadaşlarla oyunlara yasak koymak yerine izin verici olmak daha uygun bir tutum. Sizi oyununa davet ederse oyuna katılın. Çocuğumuza empatik yaklaşarak onu ve arkadaşını anladığımızı ve kabul ettiğimizi fark ettirmek önemli. Ama oyunda ve rollerde bazı sınırlar olduğunu çocuğumuza hatırlatmak ve gerektiği zamanlarda onu kırmadan ve ona kızmadan gerçek dünyaya döndürmek, unutulmamanız gereken önemli noktalar.

NE ZAMAN MÜDAHALE ETMELİ?
Hayali oyunların sıklığı, gerçek arkadaşlarla oynanan oyunların sıklığından çok daha fazla ve hayali arkadaşların sayısı gerçek arkadaşların sayısından çok daha fazlaysa, burada bir müdahale gerekiyor olabilir. Gerçek arkadaşlarıyla iletişim kurmakta zorlanan çocuklar genellikle hayali arkadaşlarıyla oyun oynamayı tercih eder. Burada siz anne-babalara düşen en önemli görev; çocuğunuzun gelişim özelliklerini takip etmek ve onu gözlemleyerek tanımak. Arkadaşlarıyla ilişkileri ve onlarla nasıl iletişim kurduğuyla ilgili bilgi sahibi olun. Aynı zamanda arkadaşlarıyla ne oynuyor; nasıl oynuyor gibi soruların yanıtlarını araştırın. Bu noktada bilgi ve destek alabileceğiniz en önemli kişiler çalışıyorsanız çocuğun bakımını sağlayan kişiler ve bir okul öncesi kuruma devam ediyorsa yuvadaki öğretmeni ve yuva pedagogudur. Tüm bu kişilerle iletişim ve işbirliği halinde olmak ve çocuğumuz hakkında bilgi alışverişinde bulunmak, çocuğumuzdaki gelişimi ve farklılıkları birlikte konuşmak, gereken durumlarda uygun müdahaleleri yapmak için çok önemli.

SOSYAL DEĞİLSE ONU YÖNLENDİRİN
Anne-baba olarak çocuğunuzu yaşıtlarının bulunduğu ortamlara girmek konusunda olumlu yönlendirin. Ayrıca bunun için fırsatlar yaratabilirsiniz. Doğum günü partileri, parklar, oyun grupları ve yuvalar, sosyal ve sportif faaliyetler, çocuk tiyatroları aynı yaş grubundan çocukların birlikte vakit geçirebilecekleri eğlenceli ortamlara örnek olabilir. Bu tarz ortamlarda bulunarak yaşıtlarıyla vakit geçiren ve bundan keyif alan çocuklar, hayali arkadaşlarının yerine gerçek arkadaşlarını koymayı tercih edebilirler. Eğer çocuğunuz 5 yaşını geçtiyse ve hala sıklıkla gerçek arkadaşları yerine hayali arkadaşlarıyla oynamayı ve vakit geçirmeyi tercih ediyorsa bu durum biraz sıkıntı yaratabilir. Sosyal ortamlarda bulunmayı çok tercih etmiyor veya reddediyorsa bu, çocuğunuzun iç dünyasında yaşanmakta olan duygusal bir sıkıntının habercisi olabilir. Bu noktada bir uzman desteğine başvurmak, bu sıkıntının çözümü için izlenmesi gereken en uygun yoldur.

HAYALİ ARKADAŞA NASIL TEPKİ VERMELİ?
Lütfen çocuğunuzun hayali arkadaşıyla oynamasına izin vermemezlik etmeyin.
* Bırakın rahat rahat oynasın.
* Size hayali arkadaşından bahsederse anne-baba olarak onu sakince dinleyin, ama çok fazla dahil olmayın. Arada onlarla oynayabilirsiniz ama mümkün olduğunca bu öykünün içinde tam olarak yer almayın.
* Katılımcı olun ama kendi fikirlerinizi katmayın. Çocuğunuzun sunduğu durum dahilinde oynayabilirsiniz. Ama belli sınırlar da olmalı.
* Çocuğunuz söylemediği müddetçe hayali arkadaşı aktivitelere dahil etmeyin. Ama tabii yine belirtelim, eğer sizden hayali arkadaşıyla oynamanızı isterse oynayın. Ama liderliği çocuğunuza bırakın ve bırakın oyunu o yönlendirsin.
* Çocuğunuzun kendi yaptığı şeyler için hayali arkadaşını suçlamasına izin vermeyin.