Tuhaf yasaklar ‘pes artık’ dedirtti! Balık yemek, televizyon izlemek, takı istemek, şaka yapmak yasak...

63 yıl önce, 7 Aralık 1958'de İstanbul sokaklarında hulahop çevirmek yasaklandı. Bu yasağın sebebi tam olarak bilinmemekle birlikte, halk arasında iddialar kulaktan kulağa yayıldı. Amerikalı bir kadının Ankara’da hulahop çevirirken öldüğüne dair dedikodular, Türkiye’de gündem oldu. Ancak bu, vatandaşın gördüğü ilk tuhaf yasak kararı değildi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Tarih Bölümü'nden Öğr. Gör. Dr. İhsan Erdinçli, Cumhuriyet dönemi ve Osmanlı'daki birbirinden ilginç yasakları sıraladı. 1936 yılında Ankara’da sırt hamallığının ve buna bağlı olarak gündeme gelen uzun sırıklarla su, yoğurt ve sefertası ile yemek taşımacılığının yasaklandığını söyleyen Dr. İhsan Erdinçli bunun nedenini şu şekilde açıkladı: “Sırt hamallığının yasaklanmasına elim bir olay sebep oldu. 1936 yılında bir hamal, sırtındaki ağır yükün etkisiyle hayatını kaybetti. Böyle bir işkencenin hayvanlara bile reva görülmediğine dikkat çekilerek sırt hamallığının yasaklanmasına karar verildi.” Dr. Erdinçli bu olaya bağlı olarak gündeme gelen su, yoğurt ve sefertası içinde yemek dağıtımının yasaklanmasının ise kullanılan uzun sırıkların yoldan geçenleri rahatsız etmesiyle ilgili olduğunu söyledi. Dr. İhsan Erdinçli, 1935 yılında İstanbul sokaklarında ise kartopu oynamanın yasaklandığını hatırlattı. Sert geçen kış döneminde çocukların yanı sıra yetişkinlerin de katıldığı kartopu oyunu, yaralanmalara sebebiyet vermesi ve bazı kişilerin şikâyetçi olması nedeniyle yasaklanmıştı. Dr. Erdinçli, “Küçük-büyük fark etmeksizin yasağa aykırı davranalar hakkında tahkikat yapılarak cezai işlem dahi uygulanması kararlaştırılmıştı” dedi. 1960’lara gelindiğinde İzmir Körfezi’ndeki kirlilik nedeniyle denize girmenin, 1989’da ise Marmara denizinde yine kirliliğin neden olduğu oksijen azlığı nedeniyle balıkların kıyıya vurmasından dolayı üç gün süreyle balık tüketmenin yasaklandığını belirten İhsan Erdinçli, “Elbette zamana ve koşullara göre değişen bu tür yasakların sayısını arttırmak mümkündür. Ancak genel bir çerçeve çizmek adına bu örneklerle yetinebiliriz” ifadelerini kullandı. Tuhaf yasaklara günümüzde de rastlamak mümkün. 2008 yılında yaşanan ilginç olay sonrası Bayramiç Tikli köyü muhtarlığı şaka yapılmasını yasakladı. İstem dışı davranışlara sahip halkıyla Tikli köy olarak bilinen 60 nüfuslu Çanakkale’nin Bayramiç İlçesi’ne bağlı Bıyıklı Köyü’nde, şakanın dozunun aşıldığı bir durum yaşandı. Köye misafirlik için gelen bir adam belindeki gaz tabancasını çıkararak tiki bulunan diğer kişiye bir şaka yapmak istedi. Ancak ani hareket karşısında, tabancanın ateş alması sonucu testislerinden yaralanan kişi hastaneye kaldırıldı. Bunun üzerine köyün girişine bir tabela konularak “Bu köyde şaka yapmak yasaktır” yazısı yazıldı. Köy Muhtarı Erdinç Kızıloğlu, Bizim kapımız misafirlere her zaman açık. Ama yapacakları şakalar seviyeli olmalı. Çünkü herkesin tiki var. Ne tür sonuçlar doğuracağı belli olmuyor sözlerini kullandı. -Balıkesir Akbaşlak köyü muhtarı 'aminli düğün tüzüğü' hazırlayarak uymayan ve mevlüt okutmayan damatlara ceza keseceğini bildirdi. (1969) -Güzeldere köyü muhtarlığı siyasetçilerin köye girmesini yasakladı. (2002) -Simav ilçesi Naşa beldesi muhtarı kadınlara bir yıl için misafirliği yasakladı. (2006) -Aydın Daşeymin köyü muhtarı açıkta alkol tüketimini yasakladı. -Nazilli Kavacık köyü muhtarlığı köyde içki içilmesini yasakladı. (2006) -Yalova Subaşı köyü içki yasağını 1997 yılında koydu. -Rize'nin 50 haneli Ortaköy de ihtiyar heyeti televizyon izlemeyi yasakladı. (2001) -Of ilçesi Uluağaç köyü ihtiyar heyeti kadınlara yük taşıttırılmasını yasakladı. (1998) -Tavşanlı Demirbilek köyü ihtiyar heyeti kız tarafının damat tarafından altın takı istenilmesini yasakladı. (2001) -İstanbul belediyesi şehir içinde eşekle nakliyat yapılmasını yasakladı. (1937) -İstanbul'da eskicilerin satış yapması yasaklandı. (1943) -İstanbul belediyesi kadınların uzun süren hamam sefasını su israfını gerekçe göstererek 1 saatle sınırlandırdı. (1958) Dr. İhsan Erdinçli, Osmanlı döneminde ise ilginç yasaklar arasında en iyi bilinen örneğin kahve yasağı olduğunu söyledi. 16. yüzyılda Osmanlı toplumunun henüz yeni tanıdığı kahvenin ve bu içeceğin tüketildiği kahvehanenin yasaklandığını belirten Dr. Erdinçli, diğer yasakları şöyle sıraladı: “İkincisi, Osmanlı özelinde kahveye göre daha anlamlı olan pek çok kez uygulanmış içki ve meyhane yasağıdır. Üçüncüsü, özellikle Lale Devri’nden itibaren Osmanlı kılık-kıyafet düzenlemelerine aykırı şekilde giyinenlerin uyarılmasıdır.” Dr. İhsan Erdinçli, sokakların günümüzdeki gibi aydınlatılmadığı dönemlerde gece olduğunda fenersiz dışarı çıkmanın da yasak olduğunu belirtti. Dr. Erdinçli, “Ancak Avrupa’da 19. yüzyılın ortalarında kullanıma giren elektriğin ve elektrikle çalışan aletlerin Osmanlı’ya ithali sıkı bir denetime tabi tutulmuş ve bireysel kullanımı yasaklanmıştı” diye ekledi. Tanzimat sonrasına ait örneklerden birine değinen Dr. Erdinçli, Amerika’da 1875’te icat edilen ve birkaç yıl içerisinde halk arasında yayılma gösteren telefonun 1881’de Osmanlılar tarafından da tanınmasından beş yıl kadar sonra alınan bir kararla yasaklandığını belirtti. Yasakları sıralamaya devam eden İhsan Erdinçli, “Daha geç dönemde, Trablusgarp ve Balkan Savaşları sırasında karşımıza çıkan bir diğer ilginç örnek, barut ve potasyum nitrat benzeri patlayıcı bileşikler barındıran havai fişek ve maytap gibi oyun araçlarının yasaklanmasıdır. Elbette zamana ve koşullara göre değişen bu tür yasakların sayısını arttırmak mümkün” dedi. Geceleri fener kullanma zorunluluğu da güvenlik gerekçesiyle uygulanmıştı. Elektrik ve elektrikli aletlerin ithalinin kontrol altında tutulması ise aynı nedenin yanı sıra kapitülasyonlar nedeniyle denetimde yaşanabilecek aksaklıklara dayanmaktaydı. İhsan Erdinçli, bu kısıtlama ve yasağın da kademeli bir şekilde esnetildiğini ve 20. yüzyılın başlarında sokakların aydınlatılmasında elektrikten faydalanılmaya başlandığını ifade etti.