Kazakistan’da halk, Anayasa değişikliği için sandık başında

Kazakistan’da anayasal reform süreci devam ediyor. Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, geçtiğimiz Mayıs ayında referandumun 5 Haziran’da yapılmasını kararlaştırmıştı. Yerel saatle 7.00’de oy kullanma işleminin başladığı ülkede kayıtlı 11 milyon 722 bin 536 seçmen, 65’i yurtdışında olmak üzere 10 bin 13 sandıkta oy kullanabilecek. Seçmen, “Kazakistan Cumhuriyeti anayasasında yapılan değişiklikleri kabul ediyor musunuz” sorusuna “evet” ya da “hayır” oyu kullanacak. Referandumu 272 yabancı gözlemci ve yüzlerce basın mensubu izleyecek.

Anayasada neler değişecek?

Devlet gazetesinde 6 Mayıs’ta yayımlanan anayasa değişikliğiyle ilgili yasa tasarısı, “süper başkanlık modelden” başkanlık modele geçişi ve parlamentonun güçlendirilmesini içeriyor. Tasarıya göre, cumhurbaşkanı görev süreci boyunca herhangi bir partiye üye olamayacak. Cumhurbaşkanının yakın akrabaları üst düzey devlet görevi ve yarı kamu sektöründe yöneticilik yapamayacak.
Anayasa Mahkemesi başkanı ve hakimler, Yüksek Mahkeme Başkanı ve hakimler, Merkez Seçim Komisyonu başkanı ve üyeleri, Yüksek Denetim Odası başkanı ve üyeleri, askeri personel, milli güvenlik kurumları ve kolluk kuvvetleri çalışanlarının siyasi partilere ve sendikalara üyeliği yasaklanacak.

Parlamentonun yetkisi artacak

Tasarıya göre, parlamentonun 49 koltuklu üst kanadı senatoya cumhurbaşkanı tarafından atanan 15 milletvekili sayısı 10’a indirilecek. Bunlardan 5’i Kazakistan Halk Asamblesi tarafından önerilecek. Parlamentonun alt kanadı olan mecliste ise milletvekili sayısi 107’den 98’e indirilecek. Meclis milletvekilleri karma seçim sistemiyle seçilecek.
Parlamento, cumhurbaşkanının itiraz ettiği kanunları bir ay içinde yeniden tartışacak ve oy kullanacak. Bu süreye uyulmadığı takdirde cumhurbaşkanının itirazı kabul edilmiş sayılacak. Eğer meclis ve senatonun toplam üye sayısının 3’te 2’si cumhurbaşkanının itirazına karşı çıkarsa cumhurbaşkanı bir ay içerisinde yasayı imzalayacak.
Yeni yasa tasarısı ile birlikte, Meclis’e Yüksek Denetim Odası tarafından yılda 2 kez devlet bütçesinin uygulanmasıyla ilgili rapor sunulacak.

Alınan yeni kanun kararları tasarıya göre, hem senato hem de meclis tarafından kabul edilip anayasa tasarısı onaylandığı sürece kanunlar meclis tarafından kabul edilecek ve senato milletvekillerinin oy çokluğuyla onaylanacak. Tasarıya göre, Anayasa Konseyi Anayasa Mahkemesi olarak değişecek. Anayasa mahkemesi 11 hakimden oluşacak ve 6 yıllık süreyle seçilecek. Cumhurbaşkanı, Mahkeme başkanını senatonun onayı ile atayacak.

Ombudsmanla ilgili maddenin eklendiği tasarıya göre, ombudsman tamamen bağımsız olarak vatandaşların hak ve özgürlüklerini teşvik edecek. Ombudsman görev süresi boyunca ağır suçlar hariç tutuklanmayacak.

Yeni tasarı ile birlikte, Anayasa değişikliğinin onaylanması sürecinde terör suçları ve diğer ağır suçlar için istisnai bir ceza olarak kanunla belirlenen ölüm cezası tamamen kaldırılacak. Tasarıya göre ayrıca, Kazakistan’ın kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in statüsüyle ilgili norm çıkarılacak.

Kazakistan’da Ocak’ta akaryakıt fiyatlarına zamların protesto edilmesiyle çıkan olayların ardından ülke yönetimi geniş çaplı reformlara gitme kararı almıştı.