Fazla mesainin fazlası yasak!

Çalışma hayatında en çok şikayet edilen konulardan biri de işçilerin fazla çalıştırılmasıdır. Bu konuyla ilgili yasal mevzuat her ne kadar kesin olsa da, işverenler fazla çalışmanın üst sınırını kendileri belirlemek ister. İş Kanunu’na göre, Türkiye’de haftalık normal çalışma süresi 45 saattir. Bu sürenin, günde 11 saati aşmamak koşuluyla, işyerinde haftanın çalışılan günlerine farklı bir şekilde dağıtılabileceği kabul edilir. Bunu aşan süreler fazla çalışma ya da fazla mesai olarak adlandırılır.

Fazla çalışma süresi, bu belirtilen miktarlar üzerinden hesaplanır. İş Kanunu’nun 41’inci Maddesi ve bu maddeye göre çıkarılan yönetmelikte, fazla çalışma, ‘Yasada yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmadır’ diye tanımlanıyor. Böylece, artık fazla çalışmanın belirlenmesinde günlük değil, haftalık çalışma süresinin esas alınması benimsenmiştir.

270’ten fazla olamaz

Ancak haftanın 5 iş gününde 9 saat çalışılan işyerlerinde günde 2 saat, haftanın 6 iş gününde 7.5 saat çalışan işyerlerinde günde 3. 5 saat olarak fazla çalışma yapılabilir. Yine fazla çalışma sürelerinin toplamı 1 yılda 270 saatten fazla olamaz. Fazla çalışma durumunda ise yarım saatten az çalışmada yarım saat, yarım saati aşan çalışmada bir saat kabul edilir. ‘Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarın yüzde 50 yükseltilmesi suretiyle ödenecektir’ denilir. (İş Kanunu 41/2 Yönetmelik Madde 4)

Örneğin, saati 10 TL ye çalışan işçi, fazla mesai olarak bir saatini 15 TL olarak almalıdır.

Fazla çalışmaya yazılı izin

Fazla saatlerde çalıştırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Fazla çalışma ihtiyacı olan işveren, bu onayı her yılbaşında işçilerden yazılı olarak alır ve işçi özlük dosyasında saklar.(İş Kanunu 41/7 Yönetmelik 9) Ayrıca işveren, fazla çalışma yaptırdığı işçilerin çalışma saatleri gösteren bir belge düzenlemek, imzalı bir suretini işçinin özlük dosyasında saklamak zorundadır. Fazla çalışma ücretinin, normal çalışma ücretiyle birlikte ödenmesi gerekir. İşveren, normal ücrette olduğu gibi fazla mesai ücretlerini de 20 gün içinde ödemekle yükümlüdür.

Mesai hakkınızı koruyun

İşçinin ücret bordrolarında fazla çalışma sütunu bulunduğu halde bu sütunun boş bırakılması, işçinin fazla mesai yapmadığının kanıtı değildir. İşçi böyle bir bordroyu imzalamış olsa dahi fazla mesai hakkından vazgeçmesi söz konusu değildir. Buna karşılık, işçinin bordrosunda açıkça fazla çalışma yapılmadığı belli olan veya bir kısım işçilerin fazla çalışma ücretine hak kazandıkları yazılı bulunan, kendisi fazla mesai yaptığı halde bordrolarında ücret tahakkuk ettirilmediğini gören işçi bordroyu ‘ihtirazi kayıt’ ileri sürerek imzalamak zorundadır.

Bunun gibi, fazla çalışma yapılıp ücretinin alındığı bazı aylarda ise fazla çalışmanın yapılmadığı görülüyorsa, ihtirazi kayıt koymayarak bordroyu imzalayan işçinin artık fazla mesai ücreti talep etmesi söz konusu olamaz. İşçi bu durumda fazla çalışma ücreti talep ettiği takdirde iddiasını yazılı delil ile kanıtlamak zorundadır. Aksi halde mahkeme işçinin fazla mesai taleplerini kabul etmeyecektir. Kısacası işçinin bordrosunda fazla çalışma ücreti yoksa ve işçinin fazla çalışması da söz konusu ise işçi bu çalışmasını tanıkla ispatlayabilir. Bu şekilde işçinin tanıkla fazla mesai ücretini ispatlaması söz konusu olduğunda, işveren işçinin fazla mesai yapmadığını değil, fazla mesai ücretlerini işçiye ödediğini yazılı belgeyle ispatlamak zorundadır.