Fast food tezgahlarında parmaklarıyla yiyenler atalarını örnek almalı. Çünkü elle yeme adabının yeniden diriltilmesi gerekiyor.
Uygar insan çatal bıçak kullanarak yemek yer” diye bir önyargı vardır. Bunu öne sürenler çatal bıçakla yemek yemenin elle yemeye göre daha hijyenik olduğunu, parmakları kullanarak yemenin görgüsüzlük sayıldığını, ayrıca birçok yemeğin çatal, kaşık ve bıçak olmadan yenemeyeceğini söylerler. Bu iddialardan ilk ikisinin yanlış, üçüncüsünün de bir ölçüde doğru olduğunu peşinen belirteyim.
Çatal bıçak kullanmadan yemek yenen kültürlerde sofraya oturulduğunda ve yemekten kalkarken sıkı sıkıya uygulanan bir el yıkama ritüeli geliştirilmiştir. Osmanlı sofralarında da yüzyıllar boyu sadece kaşık bulundurulduğunu, yemek başlamadan önce el yıkamakta şık ibriklerin kullanıldığını, günümüzde sandviç yiyenlere göre çok daha hijyenik bir uygulamanın var olduğunu biliyoruz. Batılı görgü kurallarının egemen olduğu günümüzde hala sofrada elleriyle yemek yiyenler belki yadırganabilir ama bizim yöntemimizin onlarınkinden daha temiz olduğunu iddia etmek haksızlık olur.
Çölde ovulan eller
Daha Roma döneminde insanlar yemekten önce insanlar tepeden tırnağa yıkanıyor, Araplar ise çölde ellerini kumla ovuyorlar, ancak ondan sonra yemeklerini parmaklarıyla atıştırıyorlardı. Bugün şık Avrupa ziyafetlerinde küçük bir kâse içinde dolaştırılan, parmakları temizlemeye yarayan su, örneğin Hintliler için son derece pis sayılıyor. Hint görgü kurallarına göre, her konuğun bir ibrikten akan temiz suyla ellerini yıkaması, böylece aynı suda ellerin tekrar kirlenmesinin önlenmesi şart.
Yiyeceklerin sıcaklığı kısıtlıyor...
Yemekte hangi parmaklarının kullanılacağı da kesin kurallara bağlı. Sol el, daha baştan tuvalet gibi daha aşağı görülen işlerde kullanıldığı gerekçesiyle devre dışı bırakılıyor. Ancak sağ elin hangi parmaklarının kullanılabileceği de saptanmış; çoğunlukla sağ elin baş, işaret ve orta parmakları devreye giriyor. Ama çatal bıçak kullanılan kibar ortamlarda mevcut istisnalar, bu kültürlerde, onların kibar sofralarında da var. Gelgelelim, parmakları kullanmanın yenen yemeklere bazı kısıtlamalar getirip getirmediği hususuna; en önemli kısıtlama yiyeceklerin sıcakları konusunda görülüyor. Kaynar haldeki yiyeceklere parmak daldırılamadığı için yemekler alafranga sofralara göre daha ılık servis ediliyor. İdeali, oda ısısından biraz daha sıcak olan yemek.
Ancak İngiliz mutfağının spesiyalitelerinden, üzerine bol sos gezdirilmiş, fırında kızartılan kalın et parçası, rozbif gibi yemekler parmaklarla yenmeye pek uygun değil. Bu tür yemeklerde çatal bıçak daha işlevsel.
11’inci yüzyıla dek yemek yerken sadece parmaklar kullanılıyordu.
Venedik elçisi hayran kalmıştı
1604 yılında Venedik elçisi olarak İstanbul’a gelen ve Osmanlı saray yaşamı hakkında anılarını kaleme alan ilk yabancı olan Ottaviano Bon, sarayda yediği bir yemeği coşkuyla anlatırken, “Et kızartması o kadar körpe ve iyi pişmişti ki, bıçağa hiç gerek kalmıyor, tuttuğunuzda kemiğinden kolaca ayrılıyordu” diyordu. Bugün eti böylesine yumuşacık pişirmek yerine yanında keskin bıçak ve çatalla sunmak daha kolayımıza geliyor. Önyargılardan arınmış yemek tarihçilerinden Margaret Visser de, “Parmaklarıyla yemek yiyenler, bunun çatal bıçaktan daha temiz düşünürler. Parmaklar metal yemek takımları gibi gürültü çıkarmaz. Göze de daha hoş görünür. Tabii parmaklarla yemek yeme iyi öğrenilmiş ve doğru uygulanmaktaysa…“
Çatal 16’ıncı yüzyılda kabul edildi
Adına çatal denen, yemek yemeye yarayan aleti hayretle kayda geçiren ilk kişi 11’inci yüzyılda yaşamıştı. Başka deyişle, insanoğlu 11’inci yüzyıla dek yemek yerken sadece parmaklarını kullanıyordu. Ancak çatalın batılı sofralarda kendini kabul ettirmesi için dört asır daha geçmesi, 16’ıncı yüzyıla ulaşılması gerekti. Çatal bıçak sofralara o zaman egemen olabildi; ta ki fast food akımı yaygınlaşıp. insanlar yeniden parmaklarıyla yemek yemeye başlayıncaya dek. Ne var ki belki de binlerce yılda geliştirilmiş parmaklarla yeme kültürü artık unutulmuştu. Bugün fast food tezgahlarında parmaklarıyla yiyenlerin atalarından örnek almalarında yarar var. Çünkü elle yeme adabının yeniden diriltilmesi gerekiyor.
