Soru: Dinimiz Kuran kaynaklı olarak yaşanacaksa hadislerin dinimizdeki yeri nedir? Bugün itibariyle İslâm âleminde, sahih ve gayrisahih ayrımı yapmadan ifade edebileceğimiz hadis sayısı nedir? Peygamberimizin hayattayken kendi söyledikleri ve yaptıklarının kaydedilmesine, gelecekte Kuran'a rakip olabilecek bir metnin oluşmaması amacıyla karşı çıktığını, hatta peygamberimizin ölümünden sonra hadis adı altında elden ele dolaşan metinlerin, Hz. Ali tarafından toplattırılarak yakıldığını okumuştum. Hatta aynı eserde hiçbir tartışmaya mahal vermeden kabul gören sadece 4 adet hadisin varlığından söz ediliyordu. Bunlar doğru mudur? (Osman Alpsoy)

Cevap: Bilindiği gibi yüce Allah, Kur'ân'ı tebliğ ve açıklama görevini Hz. Peygamber'e vermiştir. Peygamberimiz, hayatında Kur'ân'ın emirlerini uygulayarak ve vahiy doğrultusunda hareket ederek Kur'ân'ı tebliğ ve tebyin etmiştir. Onun uygulamaları ve sağlam sözleri, Kur'ân'ın izahıdır. Bunu yasa ve yönetmelik örneğiyle anlatabiliriz. Kur'ân temel yasa, hadisler de bu temel yasanın yönetmeliğidir. Yönetmelikler yasaya aykırı olamaz. Bir rivayetin sağlam hadis olarak değerlendirilebilmesi için Kur'ân'a ters olmaması, Kur'ân'ın geniş hükümlerini daraltmaması, ilave yasaklar getirmemesi gerekir.

Maalesef hadislerin pek çoğu ilave yasaklarla ve Kur'ân'a ters ifadelerle dolu olduğu gibi bunlar kendi aralarında da son derece çelişkilidir. Bu bakımdan bunların önce rivayet senetlerinin sağlamlığıyla birlikte metinlerinin yeniden değerlendirilmesi gerekir. Yoksa hadis diye kitapları doldurmuş olan sözler, aslında zamanın şartlan içinde çeşitli olayların etkisindeki mezhepçilerin, çeşitli akımların, kadercilerin, cebircilerin üretip ustalıklı bir senetle Peygamber'in ağzına yakıştırdıkları sözlerdir.

Ama bunlar Kur'ân'ın açık hükümlerinin üstüne çıkartılmakta ve İslâm diye bu rivayetler anlatılmaktadır ki çoğunlukla bunlar Kur'ân dışı şeylerdir. Hz. Ömer, vali ve Kur'ân öğretmeni olarak taşraya gönderdiği kişilerden, hadis rivayet etmeyecekleri konusunda söz alırdı. En çok hadis rivayetçisi olan Ebu Hüreyre'nin hadis rivayet etmesini Hz. Ömer yasaklamıştır. Yalnız, sahih kabul edilecek sadece 4 hadis bulunduğunu söylemek büyük hatadır. Elbette rivayet edilen hadis sayısı çok abartılıdır, bunlar içinde gerçekten Peygamber'in tartışmasız sözleri bu kadar çok değildir ama sahih hadislerin sayısı da sadece 4'ten ibaret olamaz. Size "Kur'ân Ansiklopedisi" adlı eserimde "Hadis" maddesini ve Sayın Prof. Dr. Mehmet S. Hatiboğlu'nun "Müslüman'ın Kültürü" adlı eserini okumanızı tavsiye ederim.