Derin dönüşüm

TUİK işgücü piyasası 2006 rakamları kısa süre önce yayınlandı. Yıllık rakamlar güncel bilgi içermiyor, ama işgücü piyasasındaki uzun dönem gelişmeleri değerlendirmek için iyi bir fırsat. 2000-2006 döneminin gelişmelerini aşağıdaki tabloda özetledim. Krizle işgücü piyasasında yaşanan dönüşüm görülüyor. Olan biteni anlamak için son altı yılı iki alt döneme incelemek gerekiyor. Birinci dönem 2000-2003 yıllarını kapsıyor. Bu yıllara 2001 krizi damgasını vurdu. 2004-2006 yıllarını kapsayan ikinci dönemde ise, yüksek büyüme-yüksek istihdam artışı öne çıktı.

Kriz tarımda geçmişin popülist politikalarının biriktirdiği yapay işgücünü hızla tasfiye etti. Birinci dönemde tarım istihdamında sınırlı bir düşüş yaşandı: - 604.000. Çünkü tarım dışında istihdam olanakları kriz nedeniyle hemen hemen yerinde saydı. Ama ne zaman tarım dışında istihdam patladı, tarımda çözülme de hızlandı; son üç yılda 1.077.000 kişi tarımdan koptu. Üretim artarken istihdam yüzde 21.6 azaldı. Tarımda emek veriminde esaslı artış oldu. Ama kişi başına gelir artmadı çünkü tarım fiyatları göreli olarak geriledi. 2002’den itibaren sanayi krizden çıkarken firmalar emeği tasarruf etmek zorunda kaldı. 2003’de sanayi üretimi yüzde 6’nın üzerinde artarken istihdam hiç artmadı. Bu yıllarda sanayi 400 bine yakın istihdam kaybetti. Buna karşılık 2004 yılında başlayan yatırım destekli müthiş büyüme sanayide son üç yılda 863.000 istihdam yarattı. 2000’e kıyasla sanayi istihdamı bugün sadece yüzde 10 daha fazla. Ama altı yıl öncesine kıyasla daha verimli bir sanayi var.

İşsizlik patlıyor
Hizmetler 2000-2003 döneminde istihdamı artıran yegane sektör oldu. Ama artış üç yıl için mütevazi kaldı. Ardından istihdam patladı. Üç yılda hizmet sektöründe yaklaşık 1 milyon 400 bin net iş yaratıldı. Sonuç olarak tarım dışında 2000-06 döneminde 2.430.000 net iş yaratılmış oldu. Büyümenin istihdam yaratmadığı son tahlilde bir şehir efsanesidir. Ama toplam istihdama bakıldığında tarımdaki dönüşüm nedeniyle manzara farklıdır. Nitekim, altı yılda toplam istihdam artışı 749.000’den ibarettir. Yıllık ortalama artış yüzde 0,5’tir. Bu arada önce kriz nedeniyle, ardında da tarım dışı istihdamda yaşanan patlamayla, işgücünde büyük artışlar meydana geldi. Tarım dışı istihdam yüzde 17.6 artarken, işgücü yüzde 21.9 arttı.

Doğal olarak işsizlik de patladı. İşsiz sayısı ilk üç yılda bir milyon artarak 2.5 milyonu buldu. İşsizlik oranı da yüzde 9.3’ten yüzde 15’e tırmandı. İşsiz sayısı ancak 2006’da azalmaya başladı. Tarım dışı işsizlik oranı da halen yüzde 12.6 ve bu düzey AB’nin en yüksek oranları arasında. İşsizlik sorun olmaya devam ediyor.