İşveren ücret zammında keyfi davranabilir mi?

Pazartesi günü bazı haber internet sitelerinde ABD’de bir işverenin işçilerine şirket logosunu vücutlarına dövme yapmaları karşılığında zam yapacağını duyurduğunu ve ücret zammını almak için 40 işçinin de logoyu dövme olarak yaptırdığı yazılıydı. ABD yasaları yönünden böyle bir zam politikasının uygulama meşruluğu hakkında bir bilgim yok ama aülkemiz çalışma mevzuatı açısından uygulanabilir değil.Çünkü zamla ilgili politika işverenin bu kadar inisiyatifine bağlı olan bir karar değil. Eğer işveren çalışan işçilerin ücretleri hakkında bir zam artışı düşünüyorsa buna keyfi olarak karar veremez. Zammı belirli performans kriterlerine göre ayarlamalıdır. İşverenin zam vermedeki keyfi tutumunun yanlışlığını izah etmeden önce “işveren işçisinin ücretine zam vermek zorunda mıdır?” hususuna değinmekte yarar var.

Taahhüt yoksa yapmaz

İşveren eğer işçi ile yaptığı bireysel sözleşme veya toplu iş sözleşmesi ile zam yapma taahhüdünde bulunmadı ise, işçisinin ücretine zam yapmak zorunda değildir. Hatta zam yapmama kararı aldı ise bu durum çalışana iş sözleşmesini haklı nedenle fesih hakkı kazandırmamaktadır. Ancak zam kararı alınmışsa bu durumda işveren zam miktarını belirli kriterlere göre belirlemek zorundadır.

ABD’deki işveren Türkiye’de olsa ve şirket logosunu vücuduna yaptırma şartına bağlı zam yapacağını duyursa bu şart geçerli olur mu?

Dövmeliye zam yok (mu)

Olmaz... Çünkü işçi ile işveren arasında yapılan sözleşme insan haklarına, kanunlara ve ahlaka aykırı olamaz. Ücrete zam yapılması işverenin yönetim hakkı kapsamında kalan bir husustur. Yönetim hakkı; işverenin keyfi ve tutarsız işlemler yapması anlamına gelmemelidir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 5. Maddesi’nde; “eşit davranma ilkesi” gereği işçinin çalışma performansı, iş disiplini vs. gibi objektif nedenlere bağlı olmadan yapılacak ayrım emsal konumda çalışanlar arasında haksız uygulamalara sebep olur. Emsal işçiler arasında haksız uygulamalara girmek eşit davranma ilkesine aykırılıktır.

Keyfi zamma itiraz hakkı

İşverenin zam sözü olmadığı halde zam yapılmıyor diye işten ayrılmak haklı ve geçerli neden olmazken zammın keyfi olarak, herhangi bir kriter belirlenmeden yapılmasına itiraz ve işten ayrılma ise haklı ve geçerli nedendir. Eşit davranma ilkesine aykırılığı işçi ispat etmekle yükümlüdür. Ancak, işçi bir ihlalin varlığı ihtimalini güçlü biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, işveren böyle bir ihlalin mevcut olmadığını ispat etmekle yükümlü olur. Bunun için; öncelikle keyfi olarak diğer emsal işçilere nazaran eksik zam yapılan işçi işverenine; zam uygulamasının keyfi ve hukuka aykırı olduğunu, bu uygulamayı bir an önce değiştirmesi ve eksik olarak ödenen ücretin kendisine ödenmesi gerektiği aksi takdirde sözleşmeyi haklı nedenlerle feshedeceği yönünde PTT veya noter kanalıyla ihtar göndermesi gerekir. Eğer ihtara rağmen zam haksızlığı giderilmezse sözleşmesini feshedebilir, kıdem tazminatına hak kazanır.