Gurbetçilerimizin Türkiye’ye dönerken düşündükleri konulardan biri de ülkelerinde rahat bir emeklilik geçirmektir. Her ne kadar bugün ‘3. Nesil’ olarak tanımlanan torunlar yaşadıkları ülkelerde milletvekili, sporcu vs. olarak önemli ve saygın konumlara gelmiş olsa da çalışma süresini tamamlayıp Türkiye’ye dönmek isteyen gurbetçilerimizin sayısı hala bir hayli fazladır. Bu nedenle bu haftaki yazımızda gurbetçilerimizin Türkiye’de emekli olmak için ne yapmaları gerektiğini izah edeceğiz.
Yurtdışı borçlanması en önemli hak: Gurbetçilerin Türkiye’de emekli olmaları ile ilgili en önemli hakları yurtdışı borçlanması yapabilmeleridir. Gurbetçiler, yurtdışında kaldıkları sürede ister işçi, ister memur, isterse de esnaf veya ev hanımı olsun bu çalışmalarını ‘3201 sayılı Yurtdışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurtdışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun’ gereğince borçlanabilir. Kanuna göre, erkekler sadece yurtdışında geçen çalışma süreleri ile çalışma sürelerinin aralarındaki birer yıllık boş geçen işsizlik sürelerini borçlanabilir. Kadınlar, isterse çalışma süreleri ile çalışma sürelerinin aralarındaki birer yıllık boş geçen süreleri de borçlanabilir. Borçlanma sürelerinde 18 yaş kuralı vardır. İster çalışma olsun, ister ikamet 18 yaşından sonraki süreler borçlanılır. Bu şekilde kadınların borçlandıkları süreler 4/B’li (Bağ-Kur’lu) olarak sayılacaktır.
Ödeme süresi 3 ay: 2008 yılına kadar yurtdışı borçlanmasının günlüğü sabit rakam olan 3.5 dolar idi ve geçmişte bu tür borçlanma yapanlar için ödeme süresi yoktu, diledikleri zaman ödeyebilir ve şartları tamamlamışlarsa emekli de olurlardı. Ancak 3201 sayılı Kanunda yapılan değişiklikle borçlanma miktarı asgari ücrete endekslendi ve en düşük 10 lira en yüksek de 65 lira olmak kaydıyla bu iki rakam arasında diledikleri rakamlardan borçlanabilir. Ödeme süresi de borcun kendilerine tebliğ gününden itibaren 3 aydır. 3 ay içinde kısmi ödeme de yapılabilir, tam ödeme de. İstenirse sonra tekrar ödeme için yeni bir borçlanma da yapmak mümkün.
Yurtdışına çıkmadan Türkiye’de çalışması olmayan Bağ-Kur’lu sayılır: Yurtdışında çalışmadan ev hanımı olarak bu süreyi geçiren kadınlar nasıl borçlandıklarında 4/B’lşi sayılırlarsa, gurbetçilerin Türkiye’de hiç sosyal güvenliğe tabi çalışması olmayanların borçlanacağı süreler 4/B’ye yani Bağ-Kur’a sayılır. Türkiye’de çalışmaları olanlar için ise en son hangisi ise oraya sayılır. Bunun için yurtdışına gitmeden önce çalışması olmayanlar, borçlandıklarında Bağ-Kur’lu olmak istemiyorsa, borçlanma yapmadan birkaç gün SSK’lı olarak çalışıp öyle borçlanabilirler. Bu durumda borçlanmaları SSK’lı sayılacaktır. Ancak burada bir hatırlatma yapmakta fayda var. O da bu birkaç günlük çalışmanın gerçek olması, sahte sigortalılığa dayanmaması gerekir. Örneğin; sırf bu şekilde SSK’lı olmak için yurt dışında olduğu halde kendisini Türkiye’de sahte sigortalı bildirenler olmaktadır. Bunları Türkiye’de bulundukları süreler, pasaport giriş çıkış kayıtlarına saptandığı için bu sahte sigortalılıklar SGK tarafından iptal edilir.
Yurtdışı çalışmalar ispat edilecek: Görüldüğü gibi yurtdışı borçlanması yapmak için dönüş şartı yok. Ancak borçlanma yapabilmek yurtdışı çalışmalarının bulunulan ülke resmi belgelerine, konsolosluk kayıtlarına göre ispat edilmesi gerekir.
Emeklilik için kesin dönüş şart: Yurtdışı borçlanma işlemi için kesin dönüş şartı yoktur ancak yurtdışı borçlanması ile emekli olabilmek için yurda kesin dönüş şarttır. Kanun ve Yönetmeliğe göre kesin dönüş;
1-Yurtdışında çalışmamak,
2- Yurtdışından işsizlik parası almamak,
3- Yurtdışında ikamete dayalı sosyal yardım almamak demektir.
Hatırlanacağı üzere; 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ilk çıktığında yurtdışı borçlanması yaparak emekli olanların Türkiye’de SGDP (Sosyal Güvenlik Destek Primi) çalışması yasaktı. Ancak daha sonra yapılan düzenleme ile yurtdışı borçlanması ile emekli olanlarda diğer emekliler gibi SGDP ödeyerek Türkiye’de çalışabilir hale geldi.
Emekli aylığı almazsanız bloke olur: Yurtdışı borçlanması yapanlar, bankadan veya PTT’den emekli aylıklarını çekmemek şartıyla diledikleri zaman ödedikleri paralarını da her zaman geri isteyebilir ve para kendilerine geri ödenir.
Yabancıların Türkiye’de çalışma izni alma prosedürü
SORU: Yabancı uyruklu bir mühendisin işyerimizde çalışması yönünde bir karar aldık. Bu çalışma ile ilgili izin alma prosedürü nedir? (Veli Kavalcı)
CEVAP: Türkiye’de bulunan yabancıların çalışabilmesi için çalışma izni alması gerekir. 4817 sayılı Kanun kapsamında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na yapılacak başvuruların elektronik ortamda yapılması ve kağıt ortamında imzalanarak Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği ekinde belirlenen diğer belgelerle birlikte bakanlığa ulaştırılması gerekir. Yabancılar, yurtdışından çalışma izni için başvurularını, uyruğunda bulundukları veya daimi ikamet ettikleri ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti temsilciliklerine yapar. Temsilcilikler, çalışma izin talebine ilişkin olabilecek değerlendirmeleri ile birlikte bu başvuruları doğrudan bakanlığa iletir.Yurtiçinden, sadece en az 6 ay süreli ikamet tezkeresi almış ve bu süresi sona ermemiş olan yabancılar veya bunların işverenleri, başvurularını doğrudan bakanlığa yapabilir. Başvuru için istenilen belgelerin, yapılan elektronik başvuruyu takip eden 6 işgünü içinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na ulaştırılması gerekir.
