Taliban ne istiyor? Taliban kimdir, örgütü nedir? İşte Taliban Afganistan olayı

Taliban ne istiyor? ABD ile Taliban arasında imzalanan Doha Anlaşması'na göre, NATO güçlerinin son çekilme tarihi olan 11 Eylül 2011'den önce vilayet merkezlerine saldırmayacağını ilan eden Taliban, ABD hava saldırılarını gerekçe göstererek vilayet merkezlerine yöneldi. Afganistan'da tüm önemli kentleri ele geçiren Taliban Kabil'e girdi. Yaşanan gelişmelerin ardından Taliban hakkında yapılan aramalar arttı.

Peki, Taliban kimdir, Taliban örgütü nedir? Taliban ne zaman ve nasıl kuruldu, örgütün kurucu lideri kim?

Taliban'ın kontrolüne giren yerlerdeki ilk icraatlarından biri, cezaevlerinde bulunan tüm mahkumları serbest bırakmak oluyor.

TALİBAN NE İSTİYOR, AMACI NE?

Taliban 2000'lerin başında kaybedilen gücü geri kazanmak istiyor. Örgütün ülkeye tekrar şeriatı getirmek ve parlamentoyu kaldırmayı amaçlıyor.

TALİBAN KİMDİR, TALİBAN ÖRGÜTÜ NEDİR, NE ZAMAN VE NASIL KURULDU?

Arapça talib (öğrenci) kelimesinin çoğulu Taliban (öğrenciler) adını benimseyen örgüt, ülkenin güneyinde Molla Ömer Ahund liderliğinde yaklaşık 50 medrese öğrencisiyle birlikte 1994'te kuruldu.

Taliban, çoğunluğu Afganistan'ın en kalabalık etnik grubu Peştunlardan oluşan Sünni İslamcı grup. Grup üyeleri kendilerini "Afganistan İslam Emirliği" olarak tanımlıyor.

Taliban, Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesinin ardından Sovyet güçlerinin 1989'da geri çekilmesiyle oluşan Afganistan'daki merkezi hükûmetlerin zayıflıklarından yararlanarak iktidara geldi ve ülkenin büyük bölümünü kontrolü altında tuttu.

Temellerini Pakistan'daki medreselerde eğitim görmüş, şeriat okullarından savaştan kaçan Peştun mülteciler oluşturan Taliban ilk olarak 1994 yılında kendisini gösterdi.

1996'da Afganistan'ın hükûmet merkezi Kâbil'in kontrolünü eline geçirdi.

Otorite boşluğundan faydalanan Taliban savaşçıları 27 Eylül 1996'da Kabil'e girdi. İlk olarak BM binasına sığınan eski Devlet Başkanı Muhammed Necibullah Ahmedzay ile kardeşi Şahpur Ahmedzay idam edildi.

Başkentin ele geçirilmesi zamanına kadar milis bir yapı olan Taliban, bu tarihten itibaren kendi hükümetini kurduğunu açıkladı. Adını Afganistan İslam Emirliği, kurucu lider Molla Ömer'i de Emirel Müminin (Müminlerin emiri) olarak ilan etti. Bayrak değiştirildi. Molla Ömer adına camilerde hutbe okundu.

Ülkenin kuzeyinde konuşlanmış olan Kuzey İttifakıyla iç savaşa girdi.

Taliban'ın Kabil'i ele geçirmesinin ardından diğer gruplar, ülkenin kuzeyindeki Mezarı Şerif'i geçici başkent ilan etti. Burhaneddin Rabbani liderliğinde bir araya gelen ve adını Kuzey İttifakı olarak duyuran gruplar ellerindeki kentleri kaybetmemek için Taliban'a karşı mücadeleye girişti. Taliban, 1997'de Mezarı Şerif'e saldırdı. Halk direnişi ile karşılaşan örgüt, burada yaklaşık 10 bin savaşçısını kaybetti. 7 bin civarında Taliban militanı da Kuzey İttifakı tarafından esir alındı ve daha sonra bu militanların öldürüldüğü ifade edildi.

Mezarı Şerif'teki bu savaşla 'beyin takımını' kaybettiği belirtilen örgüte El Kaide'ye bağlı çok sayıda savaşçı katıldı. Taliban, topladığı güç ve örgüte yeni katılanlarla birlikte Ağustos 1998'de yeniden Mezarı Şerif'e saldırdı.

Bu defa kenti almayı başaran grup, siviller dahil birçok kişiyi ya öldürdü ya idam etti. İktidarı sırasında Pakistan, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri hükûmetlerinden yardım almış, Afganistan'ın yaklaşık %90'ını denetimi altında tutmuştur.

11 Eylül 2001 Saldırıları'ndan sonra Amerika Birleşik Devletleri'nin saldırılardan sorumlu tuttuğu Usame bin Ladin'i koruduğu gerekçesiyle başlatılan operasyon sonucunda 2001 Kasım'ında iktidardan uzaklaştırıldı.

Afganistan'ı yöneten ve bin Ladin'i koruyan radikal İslamcı örgüt Taliban, onu teslim etmeyi reddedince ABD Afganistan'da hem El Kaide hem de Taliban'a yönelik hava saldırılarına başladı.

İki ay içinde Taliban rejimi çöktü ve savaşçıları Pakistan'a kaçtı.

Talibanlılar zaman içinde güçlendiler.2004 yılında Taliban yeniden organize olarak ABD ve Müttefiklerine karşı direnişe geçti.

2009 yılında isyan kuvvetlenerek gerilla savaşına döndü. 2019'da Amerika ve müttefikleri Taliban'ın Amerika'yı tehdit edenleri barındırması karşılığında Amerika 14 ay içerisinde Afganistan'dan çekileceğini dair anlaşma yapıldı. Taliban'la çatışma görevini Afgan ordusuna devredildi. Daha sonra her iki taraf da anlaşmanın şartlarını tam yerine getirmemekle beraber pandeminin de etkisiyle saldırıları azalttı. Uluslararası güçlerin ülkeden çekilmesi Taliban'ı cesaretlendirdi. Örgüt hükümet güçlerine ve sivillere karşı saldırılar düzenleyerek daha fazla alanın kontrolünü ele geçirdi.

Afgan analistler de Pakistan'ın sağladığı destek nedeniyle Taliban'ın neredeyse eski gücüne yeniden ulaştığını ve yabancı güçlerin çekilmesinin ardından kısa sürede Kabil'e dayanabileceğini öne sürüyor.

Örgüt halen ülke topraklarının yüzde 40'ına yakınını kontrol ediyor.

TALİBAN AFGANİSTAN OLAYINDA NELER DEĞİŞTİ?

Örgüt Kabil'in ele geçirilmesinin ardından çok katı kurallar uygulamaya başladı. Şeriata dayalı anayasal sistem yürürlüğe girdi. Hanefi mezhebi ön planda tutuldu.

Afganistan'da Taliban'ın iktidarda olduğu 1996-2001 yılları arasında kız çocuklarının eğitim görmesi yasaklandı.

Afgan Eğitim Bakanlığı, Taliban'ın güçlü olduğu 11 vilayette 500'den fazla okulun kapandığını açıkladı.

4 Nisan 1995 tarihinde yaklaşık olarak 800 kadar asker Taliban tarafından öldürüldü.

Taliban, 1998'de Afganistan'ın yüzde 90'ında etkin hale geldi. Taliban'ın güçlü olduğu bölgede şeriat kuralları gereğince hırsızların eli kesildi, cinayetten suçlu bulunanlar halk önünde idam edildi.

Kız çocuklarının okula gitmelerinin engellenmesinin yanı sıra televizyon, müzik ve sinema yasaklandı. Erkeklere sakal, çalışmaları yasaklanan kadınlara da peçe zorunluluğu getirildi. Din polisi ise bu kuralların uygulanmasını sağlamakla görevli idi.

Mazeretsiz camiye gitmeyenlere ağır yaptırım uygulandı. Namaz surelerini bilmeyenler kırbaçlandı. Tüm bilgisayarlar TV kabul edilerek kırıldı.

24 Mayıs 1998 tarihinde 450 erkek sakallarını kestiği için ve 110 kadın da yeterince örtülü olmadığı için Taliban tarafından cezalandırıldı.

Eylül 2007'deki bir rapora göre yıl başından itibaren en az 379 Afgan polisi Taliban tarafından öldürüldü. 2006 yılında öldürülen polis sayısı 257 idi. 2006 yılında Taliban saldırıları sırasında ölen sivil insan sayısının en az 756 olduğu tahmin edilmektedir. Bir diğer kaynağa göre ise bu sayı daha fazlaydı ve 2007 yılında öldürülen polis sayısı 1200 idi. Afganistan İçişleri Bakanlığı tarafından desteklenen veriye göre 2007'de Taliban tarafından öldürülen polis sayısı 900'den daha fazladır. Başka bir kaynakta ise sadece 2007 yılının ilk dört ayı içerisinde 1700 polis öldürüldü.

TALİBAN ORDUSU KAÇ KİŞİ?

20 yıldır NATO’dan eğitim alan 300 bin kişilik Afgan ordusu karşısında 60 bin kişilik Taliban ordusu var. Taliban büyükşehirleri ele geçirdiğinden kağıt üstünde Afgan ordusundan güçlü bir Taliban var.