Tosun Paşa, Hababam Sınıfı, Kapıcılar Kralı... Türk sinemasının arşivdeki defterler açıldı! Sahne sahne sansür çıktı

Toplam 1500 sayfadan oluşan üç ciltlik “Türkiye’de Sinema Sansürünün Tarihi” adlı eser Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi öğretim görevlileri Doç. Dr. Ali Karadoğan ve Prof. Dr. Ruken Öztürk ile Telif Hakları Genel Müdürü Ziya Taşkent ile Arşiv Daire Başkanı Serhat Dalgıç’ın işbirliği ile hazırlandı. İki yıl inceleme sonrasında çıkan kitapta, 1182 yerli senaryo, 513 yerli, 758 yabancı Film olmak üzere 2 bin 453 filmin reddedildiği, 4 bin 757 filmin de şartlı kabul edildiği görüldü. Araştırmalar sonucunda Türkiye’nin sansürle ilgili kararların yazıldığı defterlerin 1932’nin ağustosundan itibaren tutulduğu kaydedildi. 1932 yapımı Muhsin Ertuğrul’un Kaçakçılar eserinin defterlerdeki ilk eser olduğu belirtildi. Ertuğrul’un yine “Bir Millet Uyanıyor (1932)” ve “Söz Bir Allah Bir (1933)” filmleri ilk eserlerden oldu. Kitaba yazdığı önsözde Türk Sinemasının 1914’te Fuat Uzkınay’ın “Ayastefanos’taki Rus Abidesinin Yıkılışı” filminin valiliklerce denetlendiğini belirten Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Ersoy, “1932 itibarıyla yürürlüğe giren ‘Sinema Filmlerinin Kontrolüne Ait Talimatname’ ile de Sansür kurumsallaşmıştır. Eserde, çoğu ilk kez kamuoyu dikkatine gelecek olan çarpıcı sansür uygulamaları yer almaktadır. Bu çalışmayı sadece ülkemizin sinema geçmişine değil yakın siyasal ve sosyal tarihimize de nesnel bir bakış olarak değerlendirmek mümkün” dedi. Hürriyet, Telif Hakları Genel Müdürlüğü’nün depo ve arşivine girerek ciltleri inceledi... Kibar Feyzo (1978): Kibar Feyzo’nun ‘Bu düzen durdukça davul dengi dengine çalmaz’, köy kızlarının ve delikanlılarının karşılıklı söyledikleri ‘Bu düzen yüz karası, ağalık Allah belası, bu düzeni ne yapmak gerek, merdivenden itmek gerek, tıngır mıngır giderken peşinde göbek atmak’ gibi söyleşilerin bulunduğu, Maho Ağa’nın Bilo’nun sırtına basarak attan inme sahnesinde aşağılayıcı bir görüntü verildiği, Maho Ağa’nın Kibar Feyzo’yu, haklarını istedikleri için köy meydanında falakaya yatırarak ağanın bir devlet gücü gibi simgelenmek istendiği, İstanbul sokaklarında görüntü olarak, ‘Bu düzen değişecek Faşo Ağa’ yazılı sloganların verildiği... Video kasetinin halka gösterilmesi sakıncalı olduğuna oybirliği ile karar verilmiştir. MEB, “Kemal Sunal’ın doktora, ‘Bana bak doktor karımın orasını burasını elleme’ ve karısına söylediği ‘Yanına gelmiyorum da bu çocuk nasıl oldu’ cümlesinin çıkarılması şartı ile kabul oyu vermiştir. Tosun Paşa (1976): “Askerlik şeref ve haysiyetine aykırı sahneler” olmaması şartıyla (İçişleri ve Genelkurmay temsilcisi) kabul. Emniyet Genel Müdürlüğü temsilcisi “Eğitim ve öğretim kurumlarımızın küçük düşürülmesine vesile olacak sahnelere yer verilmemesi şartıyla kabul” diyerek şerh düşmüştür. “Kızlar ile oğulların samanlıktaki buluşmalarını gösteren sahnelerin”, “Kahvede herkesin içerisinde kız isteme geçen sahnelerin” çıkarılması koşulu yazılmış, MEB üyesi “Film, Türk milletinin değerlerini tezyif etmektedir. Bu haliyle oynaması sakıncalıdır” şerhini düşmüştür. “Valinin törenle karşılanmasını müteakip parti ocak başkanı Zübük ile kucaklaşması, kolunu valinin omzuna atarak yürümeleri, vali ile birlikte kürsüde konuşması sahnesi” çıkartılmalı. Filmde sol içerikli duvar yazıları görüldüğü, halkın sömürüldüğünü vurgulayan 1 Mayıs Marşı’nın sözlerinin filmde fon ve ses olarak görüntülendiği... Bu haliyle gösterilmesi sakıncalıdır. Acı Ekmek (Bülent Ersoy- 1985): Bülent Ersoy’un “cinsiyeti”nin “kadın” mı yoksa “erkek” mi olduğunun tespiti üzerinden yürüyen tartışma, uzun bir dava sürecine de konu oldu. Filmde, başkadın oyuncu olarak oynayan Bülent Ersoy’un kadın kılığında sahneye çıkmasına yasal bir engel bulunup bulunmadığı ve bu rolünden dolayı film hakkında yapılacak işleme esas olmak üzere Bakanlık’tan görüş alınması ara kararı verildi. Ersoy’un cinsiyeti hakkında sorulan soruya İstanbul Valiliği’nce “erkek” olarak tashih edildiği anlaşılmaktadır. Nüfus kayıt örneğinde erkek olarak tahsis gören, ayrıca kadın sıfatıyla sahneye çıkması yetkili mercilerce engellenen Ersoy’un tam anlamıyla başkadın oyuncusu olarak “Acı Ekmek” filmindeki rol durumu tam bir vuzuha kavuşturuluncaya kadar gösterilmesi sakıncalıdır. Adı Vasfiye (Müjde Ar-1985): Senaryo kararında “Vasfiye’nin kayınpederinin Vasfiye’ye duyduğu cinsel isteği belirten ve bu imajı yaratacak sarkıntılık sahnelerine yer verilmemek şartıyla” sakınca yoktur. “Senaryoda yer alan ‘Elif, Selim, Burhan (erkekler eşcinsel) görüntülü biçimde gelirler’ sahnesinin çıkarılması” şartıyla izin verilmiştir. Utanmaz Adam (Türkan Şoray-Sadri Alışık- 1976): “Balayına çıktıkları otel odasında karşılıklı konuşmalar dışındaki sevişme sahnelerinin tamamının” çıkarılması. Senaryonun filme alınmasının sakıncalı olduğu... Eser reddedilmiştir. “Kayınpederin turist kızı okşadığı görüntülerin çıkarılması”... “Aydemir Akbaş’ın söylediği “Hatta pompa bile var” cümlesinin” ve “poposunu çıkararak yürüdüğü sahnenin” çıkarılması... “Filmde ‘Erkekler de Ağlar’ isminin kullanılmaması kaydı” ile karar verilmiştir.” “Filmin çeşitli yerlerinde görülen ve astsubayın TSK Kıyafet Kararnamesi’ne aykırı giyimi” ve “şaşılığının belirgin olarak görüldüğü sahnelerin çıkarılması koşuluyla” karar yazılmıştır. Genelkurmay Başkanlığı temsilcisi ağanın evli olduğu halde ikinci defa evlenmesi sebebiyle ayrışık oy kullanmıştır. Hababam Sınıfı (1975): “Coğrafya öğretmeni Rıza’nın öğrencisi Recep’e yoklama yaptırdığı, ‘açın kitaplarınızı ve 147’den 157’ye kadar okuyun’ sözü ile Rıza’nın uyukladığı sahnenin çıkarılması”, “Müdür Muavini Mahmut’un ‘Kel’ lakabının öğrenciler tarafından kullanılmaması” ve “Öğretmenlerin davranışlarının, öğretmenlik vakarını zedeleyici nitelikte olmaması şartı ile ekseriyetle” eser kabul edilmiştir. “Öğretmenin Tevfik Fikret’in ölüm günü hususunda talebeler tarafından kandırılmasının”, “Öğretmen Sema’nın ağzından arkadaşlarının Şaban’a gönderdiği mektupların” çıkarılması ve “Müdür tarafından Akil hocanın işine son verilmeyip bunun bir ihtimal olduğunun belirtilmesi şartı ile” eser kabul edilmiştir. “Bir sahnede Tarık Akan’ın Emel Sayın’a, Kemal Sunal’ı kastederek söylediği ‘Yalova’da doğduğu için kaymakam diyoruz’ sözünün çıkarılması” şartıyla kabul kararı verilmiştir. Bedel (Kadir İnanır-1983): “Filmin iki yerinde Kadir İnanır ile Kristin Haydar’ın sevişme sahnelerinin uzunluğu kısaltılarak ikişer dakika süreli sevişme sahnesi bırakılmıştır.” “İstanbul’daki genelev sahnesinde Hülya Avşar’ın merdivenden inerek eliyle bluzunu omzundan sıyırdığı sahneden sonraki kısmın vizite 1000 TL yazısının sahnesi dahil olmak üzere, ayrıca Hülya Avşar ile Kadir İnanır’ın öpüştükleri sahnede Hülya Avşar’ın yüzüne Kadir İnanır’ın gölgesinin düştüğü kısımdan sonraki öpüşme sahnesinin çıkarılması” durumunda gösterilmesinde sakınca bulunmamaktadır. Sürü (Yılmaz Güney-1978): “Veterinerin hem para hem koyun olarak rüşvet alması sahnesinin çıkarılması, rüşvet konuşmasının çıkarılması, bekçinin ‘polislere söylerim, sokağa atarlar’ konuşmasında ‘sokağa atarlar’ sözlerinin ‘morga atarlar’ şeklinde değiştirilmesi” kaydıyla kabul edilmiştir. Yılmaz Güney’in görüntü ve renklerinin bozuk olması, seslerle görüntünün uyumsuzluğu gibi teknik sebepler nedeniyle sakıncalı olduğu maddesine dayanılarak çok sayıda filmi yasaklanmıştır. Rocky 4 (1986) “ABD ve SSCB bayraklarını ihtiva eden boks eldivenlerinin birbiriyle çarpışması sahnesinin” ve “Sosyalist Enternasyonal Marşı”nın çıkarılması istenmiş; “SSCB boksörünün Politbüro üyesi tarafından tehdit edilmesi, boksör tarafından üyenin havaya kaldırılıp savrulması sahnesinin” çıkarılması şartıyla izin verilmiştir.