Afganistan dağlarında yatan büyük servet

Geçtiğimiz hafta İstanbul, çok önemli bir toplantıya ev sahipliği yaptı. Atlantik Konseyi (Atlantic Council) tarafından düzenlenen ‘Ekonomi ve Enerji Zirvesi’ bürokrasi, iş dünyası ve diplomasi alanında saygın isimleri biraraya getirdi. Toplantılar sırasında NATO’nun Afganistan Özel Temsilcisi Hikmet Çetin ile kısa bir süre sohbet etme imkânı buldum. 2004-2006 arasında Afganistan’da görev yapan Çetin’e TPAO’nun Afganistan’da doğalgaz ve petrol arama çalışmalarına başlayacağına ilişkin haberleri aktardım. Deneyimli diplomat oldukça heyecanlandı ve önemli ayrıntılar verdi: “Afganistan, Şili’nin ardından dünyanın ikinci büyük bakır rezervine sahip. Ayrıca çok zengin demir, altın ve lityum rezervleri bulunuyor. Lityum biliyorsunuz cep telefonları, dizüstü bilgisayarlar ve dijital fotoğraf makineleri gibi elektronik ürünlerin pilleri için kullanılıyor. Lityum piyasası elektrikli araçların yaygın-laşmasıyla birlikte çok hızlı bir şekilde büyüyecek.” Çetin, Rus işgali sırasında çok kapsamlı maden analizlerinin yapıldığını hatırlattı ve ekledi: “Afganistan’daki maden rezervlerinin toplam büyüklüğünün 2 trilyon dolar civarında olduğu tahmin ediliyor. Böylesi büyük bir zenginliğin devlet eliyle ekonomiye kazandırılması mümkün değil. Özel sektörün kesinlikle harekete geçmesi lazım. Ben Türk şirketleri açısından bölgede önemli fırsatların olduğunu her platforma da dile getirdim, yıllarca Türk şirketlerini bölgeye davet ettim. Maden Tetkik Arama ve özel şirketler bence bölgede daha aktif rol oynamalı.”

Van Gölü Elektrik dağıtım ihalesi mecburen iptal oluyor

Kasım 2010’da gerçekleştirilen ve Aksa Grubu’nun 100 milyon 100 bin dolarlık teklifle kazandığı Van Gölü Elektrik Dağıtım İhalesi iptal ediliyor. Edinilen bilgilere göre ihalenin ardından başlayan devir süreci Ekim 2011 depreminin ardından sıkıntıya girdi. Van’ı enkaza çeviren 7.2 şiddetindeki deprem sonrası hayatın felç olması Aksa Grubu’nu zor duruma soktu. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’na (ÖİB) yazı yazarak doğal felaketin ‘mücbir sebep’ yani sorumluluklarını yerine getirmelerine engel teşkil edecek bir sorun olduğunu ifade eden Grup, konu hakkında anlayış beklediklerini ifade etti. Bir Aksa yetkilisi, “İhale şartnamesinde doğal afet mücbir sebeplerin başında yer alıyor. Yani normal şartlarda ihalenin iptal edilmesi gerekiyor. Bölgede gerçekten çok büyük felaket yaşandı. Binaların enkaza dönüştüğü bir ortamda nasıl elektrik sayacı okuyabilirsiniz ki?” dedi.

Vatan’ın görüşlerine başvurduğu ÖİB yetkilileri ise ihalenin iptaliyle ilgili kararın yakın zamanda açıklanacağı bilgisini verdi. “Bu konudaki Özelleştirme Yüksek Kurulu (ÖYK) kararı çok yakın zamanda açıklanır” diyen yetkililer, doğal afetlerin ihale iptaline neden olan en önemli gerekçe olduğunun altını çizdi.

Van, Bitlis, Muş ve Hakkari illerini kapsayan Van Gölü Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin özelleştirmesiyle ilgili ihale Şubat 2010’da gerçekleştirildi. İhaleyi 100.1 milyon dolarlık teklifiyle Aksa Elektrik kazandı. Aksa Grubu kaçak-kayıp oranının son derece yüksek olduğu bölgeyi rehabilite etmek için ayrıca 60 milyon dolarlık yatırım yapmayı taahhüt etmişti. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) ve Aksa tarafından birlikte hazırlanan yol haritasına göre 2009 sonunda yüzde 55.5 seviyesinde olan kaçak-kayıp oranı 2 yıl içinde yüzde 52.10 seviyesine çekilecek, 2015 sonunda ise bu oran yüzde 36’ler seviyesine indirilecekti. TEDAŞ faaliyet raporuna göre Van Gölü Bölgesi kaçak-kayıp oranı açısından Dicle Elektrik Dağıtım’ın (yüzde 65.25) ikinci sırada yer alıyor. Kaçak-kayıp oranın yüzde 57.5 olduğu bölgenin 2010 sonu itibarıyla toplam elektrik tüketimi 3 milyar kilovat saat iken devlet bu tüketimin sadece 1.3 milyar kilovatlık bölümünün parasını tahsil edebildi.

Doğu’da ikinci iptal

Van Gölü Elektrik Dağıtım’da yaşanan süreçle birlikte Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki elektrik dağıtım ihalelerinde devlet yeniden en başa dönmüş olacak. 2010’da Dicle Elektrik Dağıtım ihalesini kazanan Karavil-Ceylan Grubu da sorumluluklarını yerine getirememiş, bu nedenle ihalenin iptali için düğmeye basılmıştı. Diyarbakır, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Batman ve Şırnak illerini içeren Dicle Dağıtım ihalesini kazanan Grup, küresel ekonomik krizin meydana getirdiği ağır tahribat ve finansman olanaklarının daralması nedeniyle şirketi devralamamıştı.