Cuma hutbesi ne zaman okunur?

Soru: Sayın Hocam, aşağıdaki sorularımı yanıtlarsanız mutlu olurum. (Emekli Yüksek Mühendis Nizamettin Atakan)

1- Cuma namazında hutbeden önce okunan ezanın anlamı nedir? Daha önce vakit ezanı okunduğuna göre buna ihtiyaç var mı?

2- Hz. Muhammed (s.a.v.), Cuma hutbesini hep namazdan sonra okurmuş. Bugün ise namazdan önce okunuyor. Bu doğru mu?

3- Cenaze namazı dua mıdır, namaz mıdır? Dua ise abdestsiz bu dua yapılamaz mı?

Cevap: 1- Cuma ezanı Cuma vaktinde, asıl ezan imam hutbeye çıktığı zaman okunan ezandır. Hz. Peygamber, Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer dönemlerindeki uygulama böyleydi. Hz. Osman zamanında Zevrâ'da (caminin yanında bulunan yüksekçe bir yer) ilk ezan okunması ihdas edilmiştir. Bu da güzel görülmektedir. Çünkü ezanla farz arasında bir süre beklemek, biraz nafile namaz kılmak sünnettir.

İmam hutbeye çıktığı zaman okunan ezanı duyanlar, geç kalıp hutbeden önceki sünneti kaçırabilecekleri gibi hutbeye de geç kalabilirler. Bu bakımdan Hz. Osman zamanında, asıl ezandan önce bir ezan daha okunması uygun görülmüş ve bu uygulama, o günden bugüne devam edegelmiştir. Ancak bu ilk ezan uygulaması Hz. Peygamber'in sünneti değildir.

Kaynaklarda yok
Peygamber camiye girince cemaate selam verir, minbere çıkınca onlara döner ve ikinci bir selamdan sonra otururdu. Bilâl, ezan okumaya başlar, ezanı müteakip, Peygamber (s.a.v.) kalkıp hamd ve senadan sonra vaaz ve öğüdü içeren bir konuşma yapardı. Bir süre oturduktan sonra tekrar kalkıp ikinci konuşmayı da yapar ve minberden inerdi. Kamet getirildikten sonra iki rekât Cuma namazı kıldırırdı. Cuma namazının ilk rekâtında çoğunlukla Cuma Sûresi'ni, ikinci rekâtında da Munâfikun Sûresi'ni yüksek sesle okurdu. Sonralan ilk rekâtta A'lâ ve ikincide de Gâşiye surelerini okuduğu da rivayet edilir.

2- Peygamber'in Cuma hutbelerini namazdan sonra okuduğu görüşü ortaya atıldı ama bunun kaynaklarda bir dayanağı yok. Ancak Hz. Peygamber'in, bayram namazlarında hutbeyi, namazdan sonra okuduğu fakat Emevîler zamanında halkın, namazdan sonra yöneticinin konuşmasını dinlemeyip dağıldığı görülünce Medine Valisi Mervan'ın itirazlara rağmen hutbeyi öne aldığı, Mebsut'ta anlatılmaktadır.

Ancak Mebsut'ta bu husus, bayram hutbesiyle ilgili olarak anlatılır. Bugün bazı yazarlar bu bayram kaydını düşürüp sanki Cuma hutbesinde böyle yapıldığını yazıyorlar. Kaynaklarda böyle bir şeye rastlamadım. Kur'ân'in anlatımından Cuma hutbesinin, namazdan sonra yapıldığı anlaşılır. Çünkü Cuma Suresi'nde, ticaret ve eğlence sesi duyanların, Cuma konuşmasını yapmakta olan Peygamber'i ayakta bırakıp gittikleri belirtilir ki gidenlerin ancak namazı kıldıktan sonra gittikleri anlaşılır. Namaz kılmadan çıkmaları söz konusu olamaz.

* Bu konuya yarın da devam edeceğim.