Sigortasız çalıştırılan işçi ne yapmalı?
İş hayatında çok sayıda kayıt dışı çalışan bulunuyor. Birçok kişi iş hayatında başlarına gelen hak kayıpları ile ilgili ne yapması gerektiğini bilmiyor. İşte sigortasız olarak çalıştırılan işçilerin yapması gerekenler...
Türkiye’nin nüfusu 82 milyon kişi. Bu nüfusun 28 milyonu çalışıyor. Çalışma hayatının en büyük sorunlarından birisi ise kayıtdışı istihdam. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) son verilerine göre; her 100 kişiden 34’ü kayıtdışı çalışıyor.
Yani 9.9 milyon kişinin Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) kaydı yok. Kayıtdışı istihdamın ekonomiye zararı büyük. İşte bu yüzden kaçak işçi çalıştırdığı tespit edilen işverene ağır yaptırımlar uygulanıyor.
15 bin lirayı buluyor Sigortasız işçi çalıştırmanın cezası yeni yıl ile birlikte yüzde 15 artırıldı. Buna göre, sigortalı işe giriş bildirgesini SGK’ya süresinde bildirmeyen patron, her bir işçi için 2 bin 943 lira ceza ödeyecek.
Kaçak işçi çalıştırdığı mahkeme kararı veya denetimler sonucu tespit durumunda ise işçi başı ceza 5 bin 886 liraya çıkacak. Ceza yiyen ve bir yıl içinde tekrar kaçak işçi çalıştırdığı tespit edilen işveren bu sefer işçi başına 14 bin 715 lira ceza ödeyecek.
Emeklilik gecikiyor Kayıtdışı çalışmanın, işçiler açısından da önemli olumsuz sonuçları var. İşçiler, sigortasız çalıştırıldıkları dönem boyunca, sosyal güvenlik haklarından ve devlet destekli sağlıktan mahrum kalıyor.
İşten çıkarıldıklarında işsizlik maaşı da alamıyor. Emeklilik için gereken prim ve gün eksik oluyor. ‘Maaş olsun, sigorta olmasa da olur’ düşüncesinin ortaya çıkardığı pişmanlığın da daha sonra pek çaresi bulunmuyor.
Ayrılmadan şikayet edin SGK’nın işçi şikayetlerine göre işlem yapabilmesi için ise işçilerin işten çıkmamış olmaları gerekiyor. İşten çıktıktan veya çıkarıldıktan sonra yapılan şikayetleri olumlu sonuç vermediği ifade ediliyor. Fakat, işçinin elinde yazılı belge varsa, işten çıktıktan sonra yapılan şikayetlerden de işçi lehine sonuçlar doğabilir.
Tespit davasında 5 yıla dikkat! SGK’ya ve diğer kurumlara şikayetlerden bir sonuç çıkmazsa çalışanın dava açma hakkı var. İşçiler sigortasız çalıştıkları sürelerini, işten ayrıldıktan sonra 5 yıl içinde açacakları kurumlara şikayetlerden bir sonuç çıkmazsa çalışanın dava açma hakkı var.
İşçiler sigortasız çalıştıkları sürelerini, işten ayrıldıktan sonra 5 yıl içinde açacakları hizmet tespit davası ile de tespit ettirebilir. Mahkemece tespit edilen ücretler ile çalışma gün sayıları SGK tarafından dikkate alınır ve o işçinin sigortasına geriye dönük işlenir.
Kötü niyet tazminata alırsınız Çalıştığı iş yerinde sigortasız olduğunu iddia ederek SGK’ya başvuran işçileri, işveren çoğunlukla çıkarıyor. Bu durumda işçinin tazminat hakkı var. Tazminat hakkı işyerine göre değişiyor. Eğer işyerinde 30’un altında işçi varsa, SGK’ya şikayeti sebebiyle işten çıkarıldığında işveren ‘kötü niyetli’ sayılacak ve ihbar tazminatının 3 katı tutarında ‘kötü niyet tazminatı’ ödeyecektir.
Eğer işçi30veüzeriişçinin bulunduğu bir işyerinde çalışıyor ve sigortasız çalıştırıldığını SGK’ya bildirdiği için işten çıkarılıyorsa ve ‘iş güvencesi kapsamında’ işe iade davasını kazandığında işveren işe iade etmezse, o işçiye en az 4, en çok 8 aylık ücreti tutarında ‘iş güvencesi tazminatı’ ödemek zorunda kalır. Bu haklar için öncelikle adliyelerdeki ‘arabulucu’ya gidilebilir, sonuç alınmazsa da iş mahkemelerine başvuru yapılabilir.
Haklı fesihle kıdem hakkı İşverenin, işçisini hiç sigortaya bildirmemesi, sigorta primlerini ödememesi ve sosyal haklardan mahrum bırakması, işçiye haklı fesih imkanı veriyor. Düşük ücretten bildirim de haklı fesih nedeni. Bütün bu durumlarda iş sözleşmesini sona erdiren işçi, kıdem tazminatını alır. İşveren her çeşit sigortasız çalıştırma halinde, o işçinin kıdem tazminatını da ödemek zorunda. Yargıtay’ın verdiği kararlar da bu yönde.
Başvurular nereye? SGK’ya sigortasız çalıştırılan, kendisine ödenen gerçek ücretten daha düşük ücret üzerinden hizmeti belirtilen, işveren tarafından SGK’ya işten ayrılış kodunun hatalı bildirilmesi (örneğin, işveren tarafından haklı bir sebep gösterilmeden işten çıkartılan sigortalının, işten çıkış kodunun SGK sistemine işçinin istifası olarak bildirilmesi),iş kazası ve meslek hastalığı gibi konularda başvurular yapılmalı. Başvurular, mutlaka işyerinin bağlı olduğu Sosyal Güvenlik Kurumu İl Müdürlükleri’ne veya ilçelerde Sosyal Güvenlik Merkezleri’ne yapılmalı.
İŞKUR’a da yapılabilir İşten ayrılmış kişiler için; sözleşmenin feshi, işten çıkarılma, maaş-prim ikramiye-fazla mesai alacağı, kıdem ve ihbar tazminatları alacağı gibi konularda şikayetler işyerinin bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri’ne yapılmalı.
İş Teftiş Grup Başkanlığı İşten ayrılmamış kişilerin ücret, mesai, tazminat alacakları başvurusu ise Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Grup Başkanlığı’na yapılmalıdır. Yine işçi sağlığı ve iş güvenliği ve toplu işten atılma ile ilgili şikayetlerde Bakanlığın İş Teftiş Grup Başkanlığı’na intikal ettirilmelidir.
İhbar ve şikayet hattı; ALO 170 7 gün 24 saat canlı destek veren ALO 170 hattı aranarak çalışma hayatı ve sosyal güvenlik hakkında her türlü ihbar ve şikâyette bulunulabilir.