Osmanlı'da kadın kültürü

İstanbul Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi'nden mezun olan Profesör İlter Uzel, Osmanlı tıp tarihi, antik Anadolu tıp tarihi ve paleostomatoloji (diş patolojisi) alanında araştırmalar yapmış, tıp tarihi ve etik alanında doktora çalışmalarını tamamlayarak tıp bilimleri doktoru unvanını almış. Şu anda Aydın Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi'nde öğretim üyesi olarak görev yapıyor. Daha önce de Osmanlı hekimlerinin eserlerini Türkçe'ye kazandıran Profesör Uzel, 'Osmanlı'nın En Seksi Sırları' adlı yeni bir kitap çıkardı. GÜZEL KADIN NASILDIR? 'Sarışının adı, esmerin tadı' sözünün doğruluğu Osmanlı'nın güzel kadın tarifinde yatıyor olmalı; çünkü o dönemin güzel kadın kavramına uyan özellikler siyah saçlı, siyah kaşlı, siyah kirpikli ve kara gözlü olmak Uzun boylu, uzun saçlı ve uzun boyunlu olmak da makbulmüş. Ayrıca ellerin, ağzın, ayakların ve göğüslerin de küçük olanı güzel kadını tanımlayan özelliklerden. Bir de kadın güzelliğine mükemmellik veren şey 'kadının cinsel organı.' Bunu anlamanın yoluysa kadının ağzının büyük olması. Tabii ki Osmanlı'nın güzellik tanımı sadece bunlarla sınırlı değil: Ne şişman ne de zayıf olmalı. Yuvarlak hatlara sahip olmalı. Şehvetli ve alımlı olmalı. Şarkı söylemeye istekli olmalı. Sıkı tenli olmalı. Gülmesi latif, tebessümü nazik olmalı. Sohbeti tatlı, yürüyüşü endamlı olmalı. Yanakları, dudakları, dili kırmızı olmalı. DIŞ GÖRÜNÜM ASLINDA NE SÖYLER? Kadının ağzı, elleri, gözleri ve burnunun şekli cinsel organının nasıl olduğuna dair ipuçları da veriyor: Kadının yüzü geniş, boynu kalınsa, kalçaları küçük, cinsel organı büyük ve dar olur. Kadının ağzı büyükse cinsel organı da büyüktür. Kadının alt dudağı inceyse cinsel organı ince olur. Kadının burnu sivri olursa, cinsel isteği az olur. Kadının baldırları sıkı ve etli olursa şehveti ve cinsel isteği fazla olur. Kadın doğuştan sürmeli, iri gözlü ise bu şehvetin fazlalığı ve cinsel organının dar olmasının belirtisidir. Kadının çenesi küçük olursa cinsel organı çukur olur. Enderunlu Fazıl Bey'in yazdığı “Zenannâme” isimli eserde kadınlar milletlerine göre böyle ayrılmış. BAĞDAT KADINLARI: Ey huyu ay gibi olan, yüzü de güneşi andıran, Zühre yıldızının huyuna gıpta ettiği güzel! Allah, sizi ona düşürmesin. Onları arzulayanlara sanmayın ki Bağdat uzak olur. Bağdat kadınları esmerdir, yanakları parlaktır ama zevk ve safâdan yoksundurlar, insan oldukları da belirsizdir. ERMENİ KADINLARI: Hepsi kötü tavırlı, sadece edâlı yürüyüşleri kalmış. Teni çirkin, sohbeti tatsız, konuşması ve tavrı kötü, vücuduyla elbisesi de biçimsiz. Fakat hepsi çirkin değil, içlerinde güzelleri de var. İNGİLİZ KADINLARI: Ey siyah beni Hindistan olan güzel! İngiliz’in kadını hoş yüzlü, hoş edalı, hoş yürüyüşlüdür. Hepsi temiz huyludur, süse ve süs eşyasına meyleder. Dudaklarından bülbül sesi çıkar. İSPANYA KADINLARI: Hepsi seçkindir, dünya sâzının velvelesidir. Dilberlerin vücudları güzeldir, boyları ince ve uzundur. ACEM KADINLARI: Nedir o eşsiz câzibe, nedir o yanakların üzerindeki gözler? Serhoşu andıran gözleri badem şeklindedir. Çatık kaşları, vücudlarının kıvrımıdır. Sır gibi, nâz ve niyaz gidişlidirler Hoş edâlı, hoş hareketli, hoş seslidirler. Eteklerini kısa yapmak, hepsinde eski bir âdettir. Kimi şair, kimi söz ustası, kimi de ressamdır. Buruşuk çehreli çirkin avratları ise, kocakarıların hallerini andırır. Böyle çirkin bâkire kızları görünce “Sanki iki yüz yaşına basmış” dersin. ANADOLU KADINLARI: Bunlar, dağın tepesindeki ağaç gibi. Herşeyden önce, güzellikleri ciğer yakıcı değil. Sonra şiveleri de gönül delmiyor. Güzelliği, şivesi olmayan bir avrata akıllı kişi nasıl meyletsin? Ama birisi çıkar da o surata meylederse, kendi cinsinden olanlar arasında şüphe doğar. ÇERKEZ KADINLARI: Kızları ay yüzlü olur, âşık onda her aradığını bulur. Onlara nazar ayağıyla çıkılır, kalbin gözüyle bakılır. Çerkezler Gürcü’den daha süslüdür ama Gürcüler’in cazibesi daha fazladır. Nedir o cömertlik, o bağlılık, o edep; nedir o mukaddes yaratılış? RUM KADINLARI: Nedir o dilinin ortasındaki incelik? Nedir o nâz, o gönül çeken dil, o temâyül, o gönül götüren salınış? Nedir o cümbüş, o serhoş gibi gamze, o şaşkınlık, o edâ? O konuşma ona mahsus, o ses ona mahkûm. Nâz ve edâsı cana can katar. Doğrusu, sevgiliye böylesi lâzım. Yakaları, âşıklarının gönlünü yakana kadar yerlerde sürünür. Ama takdîre ne kadar lâyık iseler, o derece huysuzdurlar. RUS KADINLARI: Rus kadınları çirkin, sarı yüzlü, mavi gözlü, uğursuz, kar gibi, soğuk yılan gibi kadınlar olarak Zenanname’de anılır. Fazıl’ın “şeytanın ocağıdır kafir” diye anlattığı cinsel organları hararetlidir. LEH (Polonya) KADINLARI: Müstesnâ olurlar. Bağlılıkları güzel, uzun boyları hoştur. Âââh yürüdükçe o nazlı bel, söyledikçe o nazlı ağız! Aslı Yahudilerden gelmiyorsa, o temiz vücud nâziktir. FELEMENK (Hollanda) KADINLARI: Yürüyüşleri hoş ama vücudları çirkindir. Yüzleri hep safran gibidir, çekicilikleri yoktur. Kadını ve oğlanı birbirinden beterdir, kadınlarının hepsi de aşiftedir. BOŞNAK KADINLARI: Kadınlarının huyu vahşîdir, küçük bir hataya bile tırnak vermezler. İçlerinde seçkin, süslü bir gonca gibi olanları vardır. Hiddet, bu milletin huylarına üstün gelmiştir. Aralarından dilber olanları da çok çıkar. YEMEN KADINLARI: Hepsi hasta, bedenleri yıkılmış, tenleri nâzende değil. Karınları su dolu sanırsın. Bu durum, yaratılışlarından ileri gelir. Zayıf cüsseli, kuzgun duruşlu, soluk çehreli, bozgun görünüşlüdürler. Kadın ve cariyelerin hepsinin suratı çirkindir. Ey sevgili! Sendeki bu güzellik o diyara bir defa bile gitse, kimi sana candan köle olur, kimi de dehşetle secde ederdi! MISIR KADINLARI: Ey devrin Mısır’ının Yusuf’u; ey ciğer yakan zamanın Züleyha’sı, dinle! Mısır kadınlarının yürüyüşü, seğirtip yürümenin bir ihsanıdır. Esmer tenlerinin rengi, o et rengi nokta olmazsa hoştur. Mısır’da mübârektirler, bütün dilberler ona tutkundur. Mahmur gözleri şehlâ gibi görünür ama dikkatle bakarsan körü andırırlar. Ayağı yerle beraber sürünür, cebindeki torbası da, baldırı da görünür. Mısırlı’nın konuşması hakikaten güzeldir, etkili sesleri Allah’ın onlara bir ihsanıdır. Osmanlı'da hangi kadın nasıl tasvir edildi? Osmanlı döneminde yazılan Hubaname (Güzeller Kitabı) isimli eserde ülkelere göre güzellik tasvirleri böyle yapılmış.Hint Güzelleri: Ey başı yükseklerde olan ve Hind beniyle siyah bir yıldız gibi duran güzel... Hint memleketi sıcaktır, orada insan beyaz kalamaz. İçleri soğuk olduğundan, şehvetleri de bozuk. Güzelleri kara-kuru, naz etmekte de hayvan gibiler.DERLEME: GAZETEVATAN.COM Acem güzelleri: Uzun boy, büyüleyici göz, yay gibi kaşlar, kırmızı yanaklar ve yuvarlak çehre, Acem ülkesine düştü. Hepsi, güzellikleri sayesinde birer hisseye sahip... Her biri sitem etmenin, nâzın ve etrafı karıştırmanın üstadı... Gamzesi etkileyici, gözü alaycı, naz ve niyaz üslubunun aşinaları onlar... Kişi onun canına soksa, cahilcesine Baba, ne yapıyorsun? diye sorar. Şirazlı güzel, cefayı kendisine huy edinmiş... Güzellik, Şiraz’a Allah vergisidir... Tebriz çocuğu, Tebrizlinin gönlü yansa bile, dönüp bakmaz... Çingene Güzelleri: Dilberleri hoşça, yüzleri esmerdir... Musiki onlara Allah vergisidir. Hareketleri anlamlı ve ölçülüdür. Sesleri nazik ve gevrek, sözleri şerbetten lezzetlidir. Onlarla gizlice alışveriş yapmak mümkündür... Birçok bahaneyle kapıya gelirler... İspanyol Güzelleri: İşvenin mucidi, dünyanın belasıdır İspanya... İnsana şevk ve zevk veren çehreleri ak olur... Boyları uzun, güzellikte müstesnadırlar. Saçları ve kaşları gece rengindedir... Ama aşağılık olur o millet... Huyu, Yahudi gibidir... Gerçi Hıristiyan’dırlar ama Yahudi gibi konuşurlar... İngiliz Güzelleri: Canları karıştırıcı, sessiz ve sevgilinin arzusudurlar... Denizde, mutedil bir adada yaşarlar... O adanın dünyada benzeri yoktur... Billur tenli, ölçülü boylu ve yaradılıştan tıraşlıdırlar. Hepsi denizcidir, balığı andırırlar... Malı vardır ama vuslatta hediyesi çürük çıkar... Bilmediği bir konu... Fransız Güzelleri: Afet gibiler ama zevkte beceriksizler... Bahar günleri geçip gider, kimselere kavuşma ümidi vermezler... Göz, onlara bakmaya görsün... Hemen yere indirirler gözlerini... Buhara güzelinin gönlü taştır, hepsi karıştırıcıdır, merhametsizdir... Kandehar’ın güzeli, şeker gibidir. Sevgililerin dudağında şeker tadı bırakır. Keşmir güzeli, cazibelidir. Gönülleri fethetmek, onlara Allah vergisidir. Özbek güzelleri acayiptir, çehrelerinde hiçbir çekicilik yoktur. Bağdat Güzelleri: Pek cefacıdır o âsî, aşığına imdat etmez. Kırmızı yanakları, kırmızı dudağı, kırmızı şaraptan da naziktir. Kaşlar simsiyahtır, saçının kıvamları gecenin karanlığı gibidir. Yarınlar, onun hiçbir lûtfunu görmemiştir; yarınlar için verdikleri sözler hep yalandır. Ama Basralılar'ın güzelliği, diğer güzellerden üstündür. Musul'un güzeli söz ile çekilir fakat aşıka birleşme imkânını ancak lûtufla verir. Mısır Güzelleri: Mısır memleketinin kadın ve oğlanlar ı, asrın insanının yeni bir oyuncağı gibi... Uykulu gözleri hasta, beyaz tenleri kılsız... Güzellerin çenesinde çukurlar var, bazısı da Hazreti Yusuf kadar güzel... Konuşma ve işvede kabiliyetleri üstün, gönülleri yakıcı... Zengibar (Zenci) Güzelleri: Ey gecenin rengi gibi benli, güzelliği gizli olan Zengi'nin genci!... Yanakları sade de olsa, yüzü tebessüm de etse, aşığın gözü kör olmadıkça öpülmeye lâyık görülmezler... İsimlerine Mercan deyelim, ama onunla birlikte olmayı kim kabullenecek? Sadakatleri meşhur, kahraman, sevimli ve vakurdurlar; isimleri görünüşte değişiktir ama içleri baştanbaşa bir cevherdir... Fakat anlayış gözü kör mü acaba? Parlak gündüz ile gece bir mi? Bırak, onları hatırlamasak daha iyi olacak... Geriye kalanları bir tütsü kabına koysak, hepsi anber (güzel kokulu nesne) olur... Habeş Güzelleri: Güzelleri caziptir, şehvet ve kudretleri vardır. Hoş edalı, nazik ve tatlı sözlü, dudağı mütebessim ve yumuşak yüzlüdür. Yanaklar ı, Leylâ'nın yanakları gibi anber mayalıdır. Kılları görünmez çoğu zaman, renkleri de sararmaz, solmaz... Yemen Güzelleri: Ey Yemen'in akik taşı gibi kırmızı dudaklı güzeli!... Yemenliler esmer olur, güzelleri az çıkar. Yüzleri gülmez... İnce vücudlu, zulüm görmüş, yetim, mütevazı, gözü yaşlı gibi; üzgün ve zayıf dururlar. Şehvetleri yoktur, sanki kudsî bir ruhaniyete sahiptirler... Bambaşka bir şeydir Yemenliler... Onları acımak bize düşmez... Cezayir ve Tunus Güzelleri: Hepsi kahraman görünüşlü, Rüstem tavırlıdır. Yürüyüşleri yosma gibi, levendanedir, gümüş yelek giyen o güzel, velvelelidir... Ah o ay yüzlü güzel Tunuslu... Güzel saki, beyaz bornuslu... O gümüşten ile üzerindeki mintanı her gören sevse bile ona ne minnet... Sanki çıkrıktan çıkmış gibi... Magrib (Fas) Güzelleri:Endamlan genellikle siyahtır ama yer yer civanları ve uzun boylu fidanları da bulunur. Vahşidirler, dostluk bilmezler. Kucağa gelmez, sevgiden anlamazlar. Kızgın, serkeş, garip huylu olurlar ve her zaman ateş gibi yanarlar... Şam Güzelleri: Şehirlisi ay gibidir, çölde yaşayanı hale misali yan çizer. Beyaz çehreleri mumu andırır. Bellerinde hançer, kılıç ve tabancayla sanki her biri bir meydan kahramanıdır... Ama fiilî livatanın (Anal Seks) ne olduğunu bilmezler, o zevk onlara kısmet olmadı... Hicaz Güzelleri: Güzellerinin yanağı, Habeşlilerinki gibi esmer; şehirlileri temiz ve pak, renkleri süslü. Ama gönül vermeye değmez, zira cazibeleri güçlü değil. Mekkeliler, vefalıdır. Allah onların şanını ve şerefini arttırsın... Taifin cariyeleri, iri gözlü hurilere benzer... Çölde sırtına çuval geçirmiş olanını görenler ise, kendilerini sanki insana değil, cine rastlamış zannederler. Halep ve urfa Güzelleri: Rüzgârın can verdiği, mutedil bir havası var Halep'in... Hoş yürüyüşlü dilberleri temiz, yanaklarının aynası saf... Ama çocuklarının yüzünde bile yara çıkar, erkeklerinin hepsi yaralı... Anadolu Güzelleri: Ey Anadolu'nun servi boylusu olan güzel!,.. Seni sarmaya iki kol dahi yetmez... Bunlar adetlerine bağlıdır, yaratılışları sırasında aldıkları özelliklerini daima korurlar. Yani ne cilve, ne edalı yürüyüş, ne de kötü söz bilirler... Hepsinin budala yaratılışlı olmasının, aslında yüz sebebi var ama çoğu cennetlik... Ham vücutları da pişmemiş, endamları kaba... Yüzü ay gibi olsa bile, cansız bir şekli ne yapayım? Cisminin kabalığı, resmini bile uygunsuz kılıyor... Akdeniz Güzelleri: Siyah beni, güzellik denizi içerisindeki kapkara bir ada gibi... Akdeniz, baha biçilmez güzelliklerin madeni, üzerindeki her adada beyaz bir övünç... Dilberlerin vatanı, deniz kenar ı; hepsinin vücudu uygun oranlı... İstanbul Güzelleri: Dünya sanki bir kitap, İstanbul da onun fihristi... Bazen insan harmanı yapıldı burada, bu yüzden her cinsin tohumu var... Bütün dilberlerinin bukalemun gibi renk değiştirmesinin sebebi de, işte bu... Uykulu tavırlı, edalı, güler yüzlü, tatlı seslidirler... Kadın gibi, bilmem ne gibi kırıtarak yürürler... Nazik boyu ince bir fidanı, yanağı ve yüzü sonbahar yaprağını andırır. Güzelleri birbirine benzemez, üstelik renkleri de değişiktir ama hepsi naz ve niyaz ehli, aydınlık çehrelidir. Naz ve sitemde ustad, çevir ve cefa etmeye alışıktırlar. Ona Karun kadar mal harcasan, ne kadar sihirler, füsunlar yapsan, ciğerini önüne koysan, bin bir vade ile kucağa gelir ama yine de göğsünü kırar, geçirir... Kimi hafız, kimi molla, kimi şair, kimi de seçkinin de seçkini... Rum Güzelleri: Sanki âleme bir güzellik zerresi düştü, Rum milletine ise güzelliğin kubbesi verildi... Güya âlemin kısmetine bir damla, Rumlar'a derya verildi... Kadını da oğlanı da güzel, her biri birer afet. Vücudları öylesine ölçülü ki, bu sırra herkes hayret ediyor. Kamburu ve cücesi yok... Nedir o doğuştan olan gümüş maya, o uyum, o meyil, o bakış, o beyaz gerdan ve siyah saç... Göğsü billur gibi saf kâfirin... Beyaz gerdanın üzerinde siyah saç... Saf gümüş gibi ağır bir mal... Sanki süzülmüş bir bal... Hele esmerleri... Öylesine çekici ki, güzellikleri hepsine üstün... Yaşı ne kadar ilerlerse ilerlesin, yüzünde kaşından başka bir tüy bitmez... Yaşı elliyi bile bulsa, aşkıyla yine de kuyuya düşerim... Yosma yürüyüşlü, şuh edalıdır hepsi... Ermenilerin yumuşaklığına, Yahudilerin miskinliğine onlarda rastlanmaz... Galata meyhanelerindeki çocuklar, en iyi insanı bile yolundan çıkartır... İçki meclisinde dönerlerken, âhır zaman fitnesini andır ırlar... Saçlarının kıvrımları yanaklarına düştüğünde, aylar günleri şaşır... Hele kendisini bir sana teslim etti mi, şehvet içerisinde can verirsin... Ermeni Güzelleri: Yüzlerinin ifadesi hummalıdır ama güzellikleri Rum gibi olmaz... Nazik huylu Serkis... Vücudu nazik, boyu ince uzun, bacağı kılları az ama şehveti kışkırtmıyor... Bedeni vahşi görünüyor... Kılları samur gibi... Karakış için iyi bir güzel; onu k ışın kullanmak için sakla... Göğsü bir kıl tarlası, her kılı bir eşek lâlesi... Kıllar Ermeni'de daha beşikteyken biter, belki de anasının karnındayken çıkar... Bu anlattıklarımıza ters düşen bir Ermeni görürsen, inan ki, anası onun tohumunu muhakkak bir yabancıdan almıştır... Yahudi Güzelleri: Çehreleri ak olur, kırmızı yüzlüleri, esmerleri azdır... Güzellikte ufukların en şuhu bile olsa, başı kel olanın eyleyeyim? İşte Yahudi'nin başı kel, yüzü sarı. Bu onun soyundan geliyor... Bedeni ve yüzü bembeyaz... Çocukları kuvvetsiz, sanki kemik yok vücudlarında... Katı gönüllü, her millete düşman olmuşlar... Osmanlı'da kadını güzel yapan hususiyetler! 13. yüzyılda yaşayan Tusili Nasreddin adında bir ilim adamı Bahname isminde yazdığı bir eserde kadını güzel gösteren hususları belirtmişti. Nasreddin Efendi söze şöyle başlıyor; ‘Ey Oğul, şimdi sana avratların güzellik alametlerini anlatacağım. Bu alametlere sahip olan avrat, avratların en güzeli demektir, alametler ne kadar az ve noksan olur ise avrat da o kadar az güzel olur. Avradın dört nesnesi küçük gerek: Ağzı, Elleri Ayakları Kulakları Avradın dört nesnesi dar gerek: Burun delikleri Kulak delikleri Göbek deliği Ağzı Avradın dört nesnesi geniş gerek: Alnı, Gözleri Göğüsleri Butları Avradın dört nesnesi kara gerek: Saçı, Kaşı Kirpikleri Gözleri Avradın dört nesnesi kızıl gerek: Dili, Dudağı Yanakları, Ve avurdları (yanağın ağız boşluğundaki kısmı) Avradın dört nesnesi yuvarlak gerek: Yüzü, Gözleri Topukları Bilekleri Avradın dört nesnesi uzun gerek: Boynu, Burnu Kaşı Parmakları Avradın dört nesnesi hoş kokulu gerek: Burnu, Eli Koltuk altı Ayakları Ve dahi avradın başı ne büyük ne küçük ola Ve eti dahi yuvarlak ola Ve boynu ne uzun ne kısa ola Ve benzi ak ola veyahut kaz benizli veya karayağızın güzeli ola Ve teni de pembe ola Ve saçı sık ve uzun ola. Zira saç avratların yüzsuyudur. Ve güldüğü vakit güzel ola. Zira avratın gülüşünün güzelliği diğerlerinden önde gelen bir husustur. Ve gözlerinin karası çok ola, kaşları da çatık ola Ve yürüdüğü zaman kalçaları deprene Ve huyu tatlı ola, sözü tatlı ola ve yumuşak ola İşte ey oğul bu yazdığım şartlar hangi avratta var ise, o avradı hemen alasın!’ Gönül İşleri Üst tabakadan ailelerin kız ve erkek çocukları için aynı toplumsal çevreden kısmetle tanışmak zor bir işken, köylü ve göçebe gençler en azından tarla ve bahçelerde çalışırken birbirlerini görebiliyorlardı. Kentte yaşayan küçük insanların da belli olanakları vardı. Dönemin İngiliz elçisi Edward Wortley Montagu'nun eşi Lady Mary Wortley Montagu (1689-1762), kocasının elçilik görevi sırasında İstanbul'da yaşamış ve burada yazdığı mektuplar ölümünden sonra derlenerek kitap haline getirilmiş. Bu kitap, dönemin Osmanlı toplumunu anlatması bakımından büyük önem taşıyor. İşte bu mektuplarda Montagu'nün aktardığı birtakım aşk simgeleri var: * Bir kese içinde inci = Güzeller arasında bir incisin. * Saç teli = Başımın üzerinde yerin var.* Karanfil: Sen bir karanfilsin, ama geçip gidiyorsun. Ama bu simgelerin tam olarak hangi çevrelerde kullandığı ve gerçek olup olmadıkları kesin olarak bilinmiyor. Çünkü Lady Montagu'ye bu bilgileri veren İstanbul'daki kadın dostlarının bunları bohçacı kadınlardan öğrenmiş ve Montagu'ye de onu memnun etmek için anlatmış olabilecekleri düşünülüyor. Öte yandan Topkapı Sarayı'nda düzenli aşk mektuplarının bulunduğu da bir gerçek. Bunların en ünlüleri Hürrem Sultan'ın Kanuni'ye yazdırdığı mektuplar. Yalnız bunların iki kişi arasında kalan mektuplar olmadığını hatırlatalım. Hürrem ilk başta Osmanlıca bilmediği için bunları haremden başka bir kadına yazdırmış olmalı. Evli Kadınlar Osmanlı toplumunda hiç evlenmeden ömrünü sonlandıran insan pek olmazdı. Evliliği aileler hazırlardı. Osmanlı'da erkeklerin istemedikleri biriyle evlendirmeye zorlandıklarında kaçabilme şansları vardı. Oysa kadı sicillerinden görebildiğimiz kadarıyla kaçmayı kabul etmiş çok az kadın vardır. Bununla birlikte kadınların bazen, evlendirildikleri zaman reşit olmadıklarını iddia ederek boşanmak istedikleri de bilinir. Şeriata göre Müslüman bir erkeğin gayrimüslim bir kadınla evlenmesi evlenmesi serbestken, bunun tersi yasaktı. Boşanma, sık rastlanan bir olaydı. Koca, istediği zaman bir gerekçe göstermeden boşanabiliyordu. Bu durumda kadının, miktarı evlenirken kararlaştırılmış bir meblağı ve üç aylık geçimine yetecek kadar parayı isteme hakkı vardı. Boşanmak isteyen kadın ise ya ayrılırken kocasından para talep edemiyor ya da kadının kocasına belli bir miktar ödeme yapması kararlaştırılıyordu. Lady Montagu'nun aktardığına göre, çok eşlilik İstanbul'un seçkin aileleri arasında hiç hoş karşılanan bir şey değildi. Gerçekten de İstanbul'da 1880'den sonraki evlilikler konusunda yapılan bir çalışma, bu dönemde çok eşliliğin sadece saray çevresiyle üst düzey dini yetkililer arasında görüldüğünü ortaya koyuyor. Kadınlar Arası Arkadaşlık Osmanlı'daki zanaatkâr ve tüccar eşlerine ilişkin maalesef elimizde yeterli bilgiler yok. Ama yine Lady Montagu'nun mektuplarına dayanarak yüksek tabakaya mensup kadınlar hakkında konuşmak mümkün. Montagu'nun aktardığına göre 18. yüzyıl başlarında İstanbullu kadınlar birbirlerine uzun ziyaretler yapıyorlar, ama saraylı olmayanlar için bu ziyaretler (katı prosedürler olmadığından) çok daha kolay. Kentli kadınlar, ev ziyaretleri dışında hamamlarda da bir araya geliyorlarmış. Hatta 19. yüzyılda bu hamam sefaları kibar hanımlar arasında öyle yaygınlaşmış ki Avrupalı kadınlar da bunlara katılmaya başlamış. Bu ziyaretlerin önemini kadınların yanında götürdükleri eşyadan da anlayabiliyoruz: hizmetkârlar, işlemeli havlular, sedef kakmalı nalınlar... Mesireye gitmek, yani pinik yapmak da 17. yüzyıldan itibaren moda. Gidilecek kırlık alanın bir yatır çevresinde olmasına dikkat ediliyor, böylece kadınlar hem piknik yaparak eğleniyor hem de dini görevlerini yerine getirmiş oluyorlar. Dönenim en gözde piknik mekânı ise Kâğıthane. Kadınların kendi aralarında ne konuştuklarına gelirsek; Lady Montagu bize bu konuda da birkaç ipucu veriyor. Lady'ye inanacak olursak, henüz yaşlı bir kadın olmadığını kanıtlamak için çocuk doğurmak kibarlık sayılıyormuş. Ayrıca hamilelik ve doğumun tehlikeleri de çok konuşulan konular arasında. Ziynet Tarihçiler, Bursa'daki tereke (miras) defterlerine bakarak kentli kadınların takı olarak en çok altın ve gümüş küpeleri tercih ettiklerini görmüşler. Daha zengin olanlar, en sevilen mücevher inci olduğundan inci küpe takıyor. Buna karşılık muska ve yüzüğe çok nadir rastlanıyor. Fakat Bursalı kadınların asıl tercihi kemer olmuş. Gümüş kemerler kadar, tokaları da gümüş ya da altın kaplama olan kumaş kemerlere de rastlıyor. Kumaştan olanlar altın ya da gümüş işlemeli oluyor ve arada bele işlemeli bir şal da bağlanıyor. Bu arada altın ve gümüş işlemenin bazen giysilerde de kullanıldığını belirtelim. Evlenen kadına mücevher armağan etmek o zaman da adetten. Yine, sıkıntıya düşülürse mücevherlerin satılıp aileye destek olması düşünülüyor. Çoğunlukla altın bilezik takılması bundan. Giyim Kuşam Evliya Çelebi, Seyahatname'sinde kadınların sokağa çıkarken giydikleri feracelerle taktıkları yaşmakları saymadan edemediğine göre, giyimde yöresel farklılıklar var. Bunun dışında kadınların giyimleri ekonomik durumlarına ve etnik kökenlerine göre de değişiyor. Örneğin zengin bir kadın pamuklu ya da ipekten bol biçilmiş ince bir gömlekle, beli bir kuşakla bağlanan bol bir şalvar giyiyor. Entari bunun üzerine giyiliyor. Hem soylu hem de kentli kadınlar, entarilerini kadife ya da ipekli kumaştan diktiriyorlar. Entarinin üstüne dolama denen bir tür yelek giyiliyor. Başa hotoz takmak da yaygın. Kadınlar, hotoz yapmak için başlarına fes ya da tepelik koyup bunu mücevherli bir iğneyle tutturuyorlar. Sokakta bol mantoya benzeyen bir ferace giyip ellerini ceplerine sokuyorlar. Yüzlerini de hotozlarının üstüne tutturdukları iki parça tülbentten oluşan ve sadece gözlerini açıkta bırakan bir yaşmakla örtüyorlar. Olanakları daha sınırlı olanların giysiler için tercih ettikleri ise, daha ucuz olan ve beledi denen bir kumaş. Gayrimüslim Kadınlarda Giyim Kuşam Gayrimüslim kadınlar birçok yerde Müslüman kadınlar gibi giyiniyorlar, ama yüzlerini örtüp örtmemeleri yöreye göre değişiyor. Rumeli'de ve İstanbul'da genelde yüzlerinin bir bölümünü açıkta bırakırlarmış. Ama Adana'da evli kadınlar yüzlerini örtmezken, genç kızlar peçe takarmış. Doğu Anadolu ve Kafkaslar'da yaşayan Ermeni kadınlar ise anlaşılan Müslüman kadınlar gibi yüzlerini örtüyorlardı. Ayrıca 16. ve 17. yüzyıllarda gayrimüslim kadınların da gösterişli giysiler giydikleri, fakat Müslüman kadınlardan farklı olarak ferace tercih etmedikleri biliniyor. Para Kazanan Kadınlar Osmanlı şehirlerinde evlenmeden tek başına yaşayan kadınlara pek rastlanmazdı. Ama her dul kalan kadın da erkek akrabalarının evlerine taşınmazdı. Özellikle Rumeli vilayetlerinde, kocası öldükten sonra onun toprağını işlemeye devam eden kadınlar Osmanlı vergi hukukuna göre ayrı bir grup oluşturuyordu. Dul kalan kadın mirasın küçük bir bölümünü alabiliyordu, çünkü aslan payı ölenin çocuklarına aitti. Ama koca, daha evliliğin başında karısına kendi ölümü halinde paylaşılmadan mirastan alınacak bir miktar paranın garantisini vermek zorundaydı. Maalesef bu da yeterli gelmiyor ve birçok dul kadın yeniden evlenmek zorunda kalıyordu. Yeniden evlenemezse dul kadın çocuklarına bakabilmek için bir şekilde para kazanmak zorundaydı. Belli bir miktar nakit parası varsa bunu faize vererek işletmesi makbuldü. Ayrıca tüccar bir aile çevresinden gelen kadınların ticaretle uğraştığı da oluyordu. Bazıları zengin kadınların evine giysi götürüp satarak bohçacılık yapıyordu. Dul kadının yaşamını kazanmak için zengin bir eve hizmetçi olarak girmesi çok zordu, çünkü buralarda zaten cariyeler vardı. Ama yoksul kız çocuklarını zengin ailelerin yanına hizmetçi olarak vermek adetti. Bu şekilde kız gelinlik yaşa gelince çeyizi hazırlanıyor ve evlendiriliyordu. Ticaret yapmak isteyen ama sermayesi olmayan kadınlar için zanaat öğrenmek şarttı, ama Osmanlı'da kadınların loncalara kabul edilmesi çok nadir rastlanan bir durumdu. Dokumalar Osmanlı'da işleme, kilim ve halılarının çoğu kadınlar tarafından üretilmiş. Lady Montagu'nun aktardığına göre, II. Mustafa'nın dul hasekisi çocuk yaşta cariyelerle çevrilidir ve adet olduğu üzere daha büyük olanlar küçüklere nakış işlemeyi öğretir. Hıristiyan bir Osmanlı kadınının kocası olarak İtalyan Seyyah Pietro della Valle de nakış işleyen Osmanlı kadınlarını -sınırlı da olsa- gözlemleme imkânı bulmuş ve opak kumaş üzerine yapılan, iki yüzden de görülen işlemelerle sırma işlemelerden övgüyle söz ediyor. Ama kadınlar bu nakışları sadece kendilerine kullanmak için değil, sipariş üzerine de üretiyorlardı. Örneğin Bursa'da 17. yüzyılda kadınların kendi yaptıkları elişlerini sattıkları ve vergi ödemedikleri bir pazar olduğu biliniyor. Dindar Kadınlar 17. ve 18. yüzyıllarda Osmanlı'nın üst tabakalarında kadınlar arasında çok beğenilen şiirleri ve nazik konuşma biçimlerini bilmeyi sağlayan eğitim en başta din eğitimiydi. Sanılanın aksine, dini kitaplar okuyan ve bu kitaplar hakkında konuşabilen kadınların sayısı oldukça fazlaydı. Ama kadınlara fıkıh (İslam hukukunda din ve dünya işleri ile ilgili ana kaynaklardan yararlanarak konulmuş olan kuralların bütünü) öğrenimi yapma ve kadılık etme hakkı tanınmıyordu. Osmanlı'nın kendini eğitmiş dindar kadınlarına örnek olarak 17. yüzyılda Üsküp'te yaşamış Asiye Hatun'u örnek verebiliriz. Halveti tarikatına mensup bu kadın hem iyi bir eğitim görmüş, hem de Halvetilikte tasavvufa ilk adım bu şekilde atıldığından, kendine zikretmeyi (okunması adet olan duaları ve Kuran ayetlerini sürekli tekrarlamak) öğretecek bir şeyh arayıp bulmuş. Ne var ki Asiye Hatun, seçtiği şeyhi doğrudan ziyaret edememek gibi büyük bir zorlukla karşılaşıyor ve bundan sonra bir mektupla öğrenme dönemi başlıyor. Bu mektuplaşmalar maalesef günümüze ulaşamamış, ama Asiye Hatun kendi mektuplarının kopyasını çıkarıp sakladığı için ona ait olanları Topkapı Sarayı Müzesi'nde görebilirsiniz. Bina Yaptıran Kadınlar Kadınlar kendi servetlerini istedikleri gibi değerlendirebildikleri için vakıf kurabiliyorlardı. Nitekim 16. yüzyılın ortasında İstanbul'daki vakıfların %37'sini kadınlar kurmuştu. Ama kadınların çoğu, zaten var olan bir camiye gelir sağlamak amacıyla para ya da ev vakfediyorlardı. Sıfırdan bina inşa ettirebilenler valide sultanlar ve diğer saraylı kadınlardı. Bunlara örnek olarak Mihrimah Sultan'ın yaptırdığı iki camiyi (1548 ve 1565) ve Kanuni'nin eşi Hürrem Sultan'ın adını taşıyan külliyeyi sayabiliriz. Hanım sultanların meraklı olduğu başka bir inşaat etkinliği de Boğaz kıyısına yazlık saray yaptırmak. Bunları 18. yüzyılda, Topkapı Sarayı'nın protokolünden kurtulmak için yaptırıp, dönem dönem orada yaşıyorlamış. Ayrıca 18. yüzyılda hanım sultanlara doğdukları, nişanlandıkları ya da evlendikleri zaman saray hediye edilirmiş. Bazı saraylı kadınların bu sarayların döşemesine inceden inceye karıştıkları biliniyor. Hanım sultan ölürse saray hemen başka bir hanım sultana veriliyor ve yeni gelen sarayı kendi beğenisine göre baştan döşetiyor. Maalesef bu saraylar günümüze ulaşamamış.Line.do