Omleti yumurtasız hamburgeri etsiz yiyorlar

Veganlık ya da veganizm, çeşitli nedenlerle hayvan kökenli gıdaları ve diğer hayvansal ürünleri kullanmayı reddetme. Bazen “sıkı vejetaryenlik” diye de adlandırılıyor. Veganlar, hayvan kullanımı yoluyla elde edilen gıdaları, giyecekleri ve diğer tüm yan ürünleri kullanmayı reddetiyor; hayvanların yaşam hakkı olduğunu ve bu nedenle her türlü hayvanın beslenmek için öldürülmemesi gerektiğini savunuyorlar. Vejetaryen tipi beslenenler, hayvansal kaynaklı gıdaları tüketmiyor. Ancak tüm vejetaryenler aynı şekilde beslenmiyor. Mesela et, balık, tavuk yemediği halde süt, peynir ve yoğurt tüketenler (lakto-vejetaryen) var. Yumurtayı (lakto-ovo vejetaryen) tercih edenler de olabiliyor. Vegan (en katı vejetaryen) beslenme tipini seçmiş olan bireylerse hayvansal ürün olduğu için bal dahi yemiyor, tamemen bitkisel kaynaklara yöneliyor. Bir tek beslenme değil, veganlar deri ayakkabı, çanta, ceket giymiyorlar.

İngiltere’de son 10 yılda veganların sayısı yüzde 360 artmış durumda, Amerika’da yaklaşık bir milyondan fazla vegan olduğu biliniyor ancak ülkemizde bu konuyla ilgili net bir çalışma yok. Ama bir gerçek var ki, Türkiye’de vegan olmak oldukça zor bir iş. Bu zorluk beslenme kültürü ile ilgili. Et Türk mutfağının olmazsa olmazı, sırf et değil, balık, tavuk, hayvansal ürünler (peynir, yoğurt, tereyağı..) İşte böylesi bir kültürde vegan olarak yaşamak işi daha da zorlaştırıyor.

"Veganlar et, süt ve sütleri yemez. Yumurta ve bal da tüketmez. Tüm hayvansal ürünlerden uzak durur."

Sağlıklı ve besin açısından yeterli

Vegan beslenmenin sağlığa olan etkileri her zaman olumsuz yönden ele alınıyor, bilimsel olmayan, kulaktan dolma bilgiler vejeteryanlığı ve veganlığı kötüledikçe kötülüyor. 2009’da, Amerika’nın yeme alışkanlığı ve beslenme konusunda en eski, en büyük ve en önemli yetkili kurumu Beslenme ve Diyetetik Akademisi tarafından (Academy of Nutrition and Dietetics) da insanın hayvansal gıdayla beslenmesinin doğasında olmayan bir durum olduğu söylendi; “Amerika Diyetetik Kurumu’na göre tamamen vejetaryen veya vegan tarzı yeme şekli de dahil olmak üzere iyi dengelenmiş vejetaryen yeme biçimi sağlıklı ve besin açısından yeterlidir. Hatta bazı hastalıklara karşı korunma ve tedavisinde sağlık açışından faydalı olabilir.”ABD eski Başkanı Bill Clinton’ın vegan beslenme sayesinde sağlığındaki olumlu gelişmeyi doktorları Dean Ornish ve Caldwell Esselstyn şöyle anlatıyor, “Başkan Clinton 1946 doğumlu. 2004’te by-pass operasyonu geçirdi ama iyi olmadı. 2010’da göğüs ağrıları nedeniyle Columbia Presbyterian Hospital’a geldi ve yine tıkalı damarlara stent konuldu. Ama Clinton yine iyi olmadı, sorunlarının devam etmesi nedeniyle bizlerin tavsiyesine uyarak et ve diğer tüm hayvansal besinleri bırakarak bitkisel (vegan) beslenmeye geçti. Bu tarihten sonra sağlık durumu düzeldi. Clinton’un halen 70 yaşında sağ ve sıhhatli olmasının arkasında bitkisel beslenmesi var.” Dr. Murat Kınıkoğlu, Vegan Beslenme adlı kitabında bitkisel beslenmenin önemi anlatılıyor ve sonunda 190 adet bitkisel yemek tarifi veriliyor. Kitaptaki bilgilere göre hayvansal ürünle beslenme, yalnız kalp damar hastalıkları ve kanseri değil, başka pek çok hastalığı tetikliyor. Bitkisel beslenme ise insanların sağlığını olumlu etkiliyor. Sağlıklı yıllar daha da uzuyor...

Ofelya Tebbutt

12 yaşında vegan adayı

12 yaşındayım. Vegan üniversite veya lise döneminde olabilirim. Ev ortamında başka insanlar da et veya peynir yerse zor oluyor. Vegan bir yaşam stili aslında. Giyimden şampuana kadar her şeyi kapsıyor. Bizim etten aldığımız proteinleri başka besinlerden alabiliriz. Bunun için bir hayvanı kullanmamız gerekiyor. Karbonhidrata kötü diyorlar, eğer patatesi alıp üzerine tonlarca yağ dökersen bu tabii ki sağlıksız. 3-4 aydan beri yemiyorum.

Arkadaşların ne diyor bu duruma?

Söylemedim henüz. İlk önce Youtube’daki videoları izledim. Sonrasında hayvanların kesilişlerini gördük... Başka şeyler okuduk. Arkadaşım benden önce vejetaryen oldu. Ben birazcık daha et yedim. Ancak biliyorsunuz artık eti yerken...

Zor olmuyor mu peki?

ABD ve Türkiye’yi kıyasladığınızda epey fark var. ABD’deki bir restoranda zorluk olmuyor. Nerede zorluk oluyor? Mesela Adanalıyım. Anneannem vs geldiğinde dolayısıyla etten tereyağlı bala, yumurtadan pek çok şeye kadar size uzatılıyor. İnsan ortamındayken zor. Yemek zorunda kalıyorsun.

Peki okulda ne yapacaksın?

Bazı okullarda kendi yemeğini getirebiliyorsun. Ancak bizde öyle değil. Her gün et yanında pilav oluyor.

Şehirde vegan olmak sıkıntı köyde problem yok

Gelelim Türkiye’de vegan olmak meselesine. Refika Kortun uzun yıllardan beri vegan yaşamı benimsemiş bir işletmeci. Kortun neden vegan olduğunu şöyle anlatıyor, “Doğa, hayvanlar ve kendim için veganım. Hiçbir hayvana böyle bir katliamı ve tacizi yapma hakkımızın olduğunu düşünmüyorum.” Sekiz yaşından beri önce vejetaryen olarak beslenen ardından da vegan olan 21 yaşındaki Kortun, “tahıllardan yapılan her şeyi yerim. Örneğin bugün vegan kumru yedim, sabah vegan omlet yedim. Vegan omlette yumurta yok, hamburgerde de et yok. Adı omlet, yumurtasız... Kortun sağlıkla ilgili de şunları belirtiyor, “Her diyet iyi uygulanmadığında sağlıksızdır. Her gün hayvansal ürün yiyen veya her gün vegan makarna yiyen de sağlıksız olabiliyor. Ancak hem tahıllarını, hem de yeşillerini düzeyli alırsak hiçbir problem olmaz.”

Türkiye’de özellikle metropollerde vegan yaşamanın zorluğunu vurgulayan Kortun, köy ve kasabalarda daha kolay vegan yaşamın sürdürüldüğünü söylüyor, malzeme bulmanın da üç sene önce zor olduğunu ama artık vegan beslenme tarzını için ürün bulmanın kolaylaştığını anlatıyor. Türkiye’de vegan olmak zor bir şey değil. Sürekli dışarıda yemek yiyen birisi için zor ancak. New York’ta da, Berlin’de de aynı durum var. Tokyo’ya gittiğimde şok geçirmiştim... İstanbul’dan İzmir’e, İzmir’den Ankara’ya, Ankara’dan Kars’a otostopla yolculuk yaptım. Hepsinde yiyecek bir şey buldum. Şehirde olmak sıkıntı, köyde problem yok. O kadar çok tanıdığım var ki şehiri bırakıp köye yerleşen...”

Her gün hayvansal ürün yiyen veya her gün vegan makarna yiyen de sağlıksız olabiliyor.

THY mönüsü vejetaryen ve veganlar için

Vejetaryen ve vegan beslenme dünyada öylesine yaygınlaştı ki havayolu şirketleri de yolcuların için özel mönüler hazırlıyor. THY Çiğ sebze/meyve tüketen vejetaryen yolcular için, vegan veya saf vejetaryen yolcular için ve yumurta ve süt ürünü kullanılabilen (Lacto-ovo) vejetaryen yolcular için özel mönüler servis ediyor.

Bal neden yenmiyor?

Çünkü bal da arı tarafından yapılıyor. Hayvanların yaptığı hiçbir şey insanlar için değil! Biz insanlar nasıl hayvanlar için vücudumuzdan bir şey çıkarmıyorsak hayvanlar da insanlar için çıkarmıyorlar. Dolayısıyla arı da aslında kendi neslinin devamı için bunu yapıyor.