Bu sene mayıs ayında öncelikle 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Gününü, sonra da 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramını kutladık. 23-26 Mayıs tarihleri aralığında da 3,5 gün Ramazan Bayramını kutlayacağız. Bayramların bu kadar yoğun olması nedeniyle gerek çalışanlardan gerekse bordro uzmanlarından sorular gelmeye başladı. Bordroda genel tatil günlerine ilişkin ödemeler nasıl gösterilecek, bu günlerde çalışılmadığında ne tutarda, çalışıldığında ne tutarda ödeme yapılacak, bayram çalışmaları karşılığında işçiye izin kullandırılması mümkün mü? Bu yazımızda bu soruların cevabını vermeye çalışacağız.
2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanunun 2’nci maddesinde resmi ve dini bayram günleriyle yılbaşı gününün genel tatil günleri olduğu açıklanmıştır. Buna göre genel tatil günleri, 1 Ocak, 23 Nisan, 1 Mayıs, 19 Mayıs, 15 Temmuz, 30 Ağustos günleri ile Arife günü saat 13.00'da başlanan 3,5 günlük Ramazan Bayramı ve Arife günü saat 13.00'de başlayan 4,5 günlük Kurban Bayramı günlerinden oluşur. 28 Ekim saat 13.00'ten itibaren başlayan 29 Ekim günü de devam eden 1,5 gün ise Ulusal Bayram olarak kutlanır.
İşçinin ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışıp çalışmayacağı iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle kararlaştırabileceği gibi her ulusal bayram ve genel tatil öncesi alınması da mümkündür.
4857 sayılı İş Kanununun 47’nci maddesinde, ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde herhangi bir çalışma karşılığı olmaksızın o günün ücretinin ödeneceği, tatil yapılmayarak çalışıldığında ise, ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücret ödeneceği hükme bağlanmıştır.
Kanunun bu düzenlemesi oldukça açık olmakla birlikte uygulamada bazı tartışmalara neden olmaktadır. Bu nedenle biraz açmakta yarar görüyoruz. Örneğin aylık maktu ücretli çalışan bir işçi, 1 Mayıs, 19 Mayıs ile 23 Mayıs öğleden sonra ve 24, 25 ve 26 Mayıs günlerinde çalışmamışsa, Mayıs ayında 30 günlük ücrete hak kazanacaktır. Aynı işçinin 1 Mayıs ve 19 Mayıs tarihlerinde çalışması halindeyse bu günler için ayrıca birer yevmiye olmak üzere toplamda 32 günlük ücrete hak kazanacaktır.
Hal böyle olmakla birlikte, bazı işyerlerinde, gerek iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesinden kaynaklanan gerekse de işyeri uygulaması haline gelen nedenlerle ulusal bayram ve genel tatil ücretleri işçi lehine arttırılmıştır. Örneğin, bazı işyerlerinde, özellikle dini bayramlarda çalışan işçiye o günkü yevmiyesine ek olarak iki yevmiye daha bayram çalışması ücreti ödenmektedir. Önemle belirtelim ki, ulusal bayram ve resmi tatil günlerinde birden fazla kez çift yevmiye ödenmesi halinde artık bu uygulama çalışma koşulu haline gelmektedir. Bu nedenle daha sonraki bayramlarda da çalışanın talep hakkı doğar ve işveren bu uygulamadan tek taraflı olarak vazgeçemez. Ancak 4857 sayılı Kanunun 22’nci maddesinde belirtilen çalışma koşullarında esaslı değişikliğe ilişkin işçinin onayını almak kaydıyla bu uygulamayı değiştirip bir ilave ücret uygulamasına dönebilir.
İşçinin ulusal bayram ve genel tatil çalışması hafta tatiline denk gelirse, hafta tatili çalışan işçi 1,5 yevmiyeye hak kazanacağından, ödenecek ücret ulusal bayram ve genel tatil ücreti değil hafta tatili ücreti olmalıdır.
Uygulamada en çok rastlanan hata, ulusal bayram ve genel tatil günlerine ilişkin çalışmaların, yıllık 270 saate kadar fazla çalışma sürelerinin içinde değerlendirilerek ücretlendirilmemesidir. Şöyle ki, çalışanların bireysel iş sözleşmelerinde, aylık ücrete fazla çalışmalarla hafta tatili ve genel tatil çalışmalarının dahil olduğu yönünde kayıtlar konulmaktadır. Yargıtay’a göre bu sözleşme hükmü hafta tatili ve genel tatil günleri yönünden geçersizdir. Dolayısıyla, genel tatil ücretlerinin aylık ücrete dahil olduğu hükmüne yer verilen iş sözleşmelerinin bu hükmü geçersiz olup genel tatilde çalışan işçiye asgari olarak kanunda belirtilen bir yevmiye ilave ücret ödenmelidir.
Uygulamada karşılaştığımız başka bir hata ise çalışılan ulusal bayram ve genel tatil günleri için serbest zaman kullandırılmasıdır. Çalışılan ulusal bayram ve resmi tatil günleri için serbest zaman kullandırılması o güne ilave ücret ödenmesine engel değildir. Dolayısıyla genel tatil günleri çalışan işçinin bu çalışmasının karşılığı izin kullandırılarak geçiştirilemez. Her bir genel tatil günü çalışması karşılığı asgari bir yevmiye ilave ücret ödenmelidir. Bu ücretin dışında bazı işverenlerin ayrıca izin kullandırdığı da görülmekte olup buna engel bir yoktur.
Son olarak önemle belirtelim ki, kanunda ulusal bayram ve genel tatil çalışmasına süre sınırlaması getirilmemiştir. Dolayısıyla ulusal bayram ve genel tatil günü işyerine gelip bir saat dahi olsa çalışan işçi ilave bir günlük yevmiyeye hak kazanacaktır.Bu vesileyle tüm okurlarımın ramazan bayramını kutluyor; başta sağlık olmak üzere mutluluk ve huzur dolu nice bayramlar diliyorum.
