Merkür retrosunda referanduma gidiyoruz, işler karışık, tansiyon yüksek. Kolay değil bir ülkenin kaderi değişecek. Ama tabii her zaman bu denli kritik nedenlerle gitmiyor halk sandık başına. Gelin tarihin en ilginç referandumlarına bir göz atalım.
Kuklası için mücadele eden polis
San Francisco'da bir kişinin azmi, ülkeyi referanduma götürdü. Yıl 1993. Polis departmanı polislere sokakta devriye gezerken 'görünür' olma ve halkın güvenini kazanma talimatı verdi. Bunun üzerine polis memuru Bob Geary de cin bir fikir buldu. Kendisine bir kukla yaptırdı. Adını da Brendan O'Smarty koydu. Sokaklarda o kuklayla gezip çocukların sevgilisi oldu. Herkes tarafından tanındı. Bir süre sonra polis şefi değişti. Yeni gelen şef utanç verici olduğunu söyleyerek kuklayı yasakladı. Geary ise direndi. 10 bin imza toplayıp olayı referanduma götürdü. Çekişmeli geçen sandıktan yüzde 51 ile Geary'e izin çıktı. 2000 yılında emekli olana kadar sokaklarda kuklası Brendan O'Smarty ile devriye gezdi, fenomen oldu.
Tuvalet kağıdı nasıl asılmalı?
Tuvalet kağıdı için de referandum yapılır mı demeyin. Yapan var. 1997 yılında Kanada’nın Saskatoon kentinde seçimler için şehre yeni bilgisayarlı seçim makineleri getirilmişti. Seçim öncesi denenmesi gerekiyordu. Bari bir işe yarasın denildi ve halkın tuvalet kağıtları konusundaki fikri alındı. Kamuya açık alanlarda asılan tuvalet kağıdının sarkan kısım rulonun üstünde mi yoksa altında mı olmalı diye soruldu insanlara. Yüzde 80, "Üstünde" dedi.
Beş yılda 60’a yakın referandum
Referandumların en tuhaf örnekleri İsviçre'den... Doğrudan demokrasinin en doğru uygulandığı ülke tabii. Vekillerin çıkardığı bir yasa 50 bin imzayla, sıfırdan yepyeni bir konu ise 100 bin imza toplanırsa halka soruluyor. Öyle ki son 5 yılda 60'a yakın önemli referandum düzenlendi ülkede. 2012'de yüzde 87.1 "Kumar gelirleri sadece toplum yararına projeler için kullanılabilir" dedi. Yine referandum kararı ile Zürih'te belirli park alanlarına seks işçilerinin kullanması için 'seks kutuları' yerleştirildi, okullarda müzik dersi zorunlu oldu. Geçen yılki referandumda İsviçre vatandaşı olan ya da ülkede yasal izinle 5 yıldır yaşayan herkese çalışmasa da asgari 2 bin 500 dolar maaş ödensin denildi. Öneri yüzde 76.9 oy oranıyla reddedildi.
Porno filmi için sandık kuruldu
ABD'de Kasım ayındaki başkanlık seçimleri aslında birçok eyalet için de bir fırsata dönüştü. Başkanın yanı sıra bir sandık da eyalet meseleleri için kuruldu. Ciddi konular da vardı, “ilginç” örnekler de. Mesela Kaliforniya’da 19.4 milyon kişi porno filmlerde prezervatif kullanımının zorunlu olup olmaması konusunda oy kullandı. Yüzde 53.7 “Olmasın" dedi. Kansas ve Indiana yüzde 81.3 ile balık tutmayı ve avlanmayı anayasal bir hak olarak tanımladı. Arkansas'ta ise dert, valinin şehir dışına çıktığında tüm yetkinin vekiline kalıyor olmasıydı. 2013'te vali bir toplantı için başkent Washington'a gittiğinde, yardımcısı onun karşı çıktığı bireysel silahlanma yasasını onaylamış, kıyamet kopmuştu. Neyse ki yüzde 72.4 oy ile durum düzeltildi.
Çocuklara tokat suç sayılmadı
Yeni Zelanda 2009'da halk oylaması için sandık başındaydı. Halka, "Ebeveynlerin çocuklarını iyi yetiştirmek için tokat atması ceza gerektiren bir suç olarak sayılmalı mı," diye soruldu. Sorunun kendisi bile büyük tartışma yarattı. İyi yetiştirmek fiili insanları otomatik olarak hayır cevabına itiyor denildi. Dönemin başbakanı "Böyle soru olmaz" diyerek oy kullanmadı. Neticede yüzde 88 ile hayır çıktı.
