Çok büyük bir hayırseveri kaybettik

Türk iş dünyası en ’hayırsever’işadamını kaybetti. Dün Kadir Has Üniversitesi’nin Mütevelli Heyeti toplantısı sırasında aniden rahatsızlanan ve Sarıyer’deki evine giden Has, kalp krizi geçirince helikopterle Amerikan Hastanesi’ne kaldırılan Tüm müdahalelere rağmen kurtarılamayan Has, hafta sonu devlet töreniyle toprağa verilecek.

Kayseri’de 1921 yılında doğan Kadir Has, tıpkı hemşerisi Sakıp Sabancı gibi sadece iş dünyasının değil toplumun her kesiminin sevdiği işadamlarından biriydi. İlkokuldan üniversiteye, hastaneden camiye yaptırdığı sosyal sorumluluk projeleri için 600 milyon dolarlık yatırım yaparak Türkiye’de kırılması güç bir rekor kırdı. Adını verdiği üniversitenin vakfına bugün değeri 400 milyon doların üzerinde olan Akbank hisselerini bağışlayan ve bu hisselerin 20 yıl boyunca satılmaması şartını koyan Has’ın ilginç bir hayat öyküsü var.

Çil çil altın çıkardılar
Asıl adı Kadir Hasoğlu olan Kadir Has, Nuri ve Zekiye Hasoğlu’nun ikinci çocuğu olarak Kayseri’de Eğribucak semtindeki bir bağevinde komşu kadınların yardımıyla doğar. Babası Nuri Bey, Kayseri’deki işlerini dönemin gözde kenti Adana’ya giderek büyütür. Kadir Has, ilkokulu 1933’te bitirir ve iş hayatına atılmak ister. Ancak okuma yazma bilmeyen babası okumasını ister. İstanbul’da Adanalı zengin çocuklarının eğitim gördüğü Boğaziçi Lisesi’ne devam eder. Okulu bitirince, Adana’da babasının yanında işe başlar. Dönemin Adana Milletvekili Nuh Naci Bey, Atatürk’ün talimatıyla Adana’da sanayi hamlesi başlatır. Baba Has’a Yahudiler’in kurup daha sonra Fransızlar’a devrettiği Simyanoğlu Mensucat Fabrikası’nı almak için ortaklık teklif eder. İki ortak daha alarak adını ’Milli Mensucat’ koydukları fabrikayı çalıştırırlar. Kadir Has’ın anılarında 1942-44 yılları önemli bir yer edinir. ’Varlık Vergisi’ dönemi olan bu yıllarda fabrikanın dört ortağına toplam 1 milyon 200 bin lira vergi konulur. Baba Has’ta yeterli nakit olmayınca, mutfaklarını kazarak altınla dolu bir sandık çıkarırlar ve bu krizi atlatırlar.

Haslar, 1950’lerde Antakya’da Akiş İplik Fabrikası’nı kurarlar. Bu sırada Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve Başbakan Adnan Menderes’le dost olurlar. Bu arada baba Has ile Hacı Ömer Sabancı’nın 1940’lı yıllarda başlayan dostlukları da ortaklığa dönüşür. Birlikte yağ ve tekstil fabrikaları kurarlar. En büyük ortaklıkları da Akbank’ta olur.

Sabancılar’la ortak oldu
Altı ortaktan oluşan banka kurucuları arasında Ömer Sabancı’yla Nuri Has yüzde 15’er hisse alır. Yüzde 5.5 hisse babasından Kadir Has’a geçer ve Has bu hisseyle Akbank’ın, Sabancı ailesinden sonraki büyük ortağı olur. Kadir Has 1942’de, Kayserili Mehmet-Şehime Germirli’nin kızı Rezan ile evlenir ve kendine ait ilk işyerini açar. 1960’ta işini İstanbul’a taşır. Alman Henschell kamyonlarının temsilciliğini alır. İlk kez İncirlik’teki Amerikan üssünde tadına baktığı Coca Cola’nın Türkiye temsilciliğini almak ister. Coca Cola’nın merkeziyle üç yıl süren yazışmalardan sonra Bakırköy İncirli’de ilk Coca Cola fabrikasını kurar. Ancak kardeşi ve ortağı Kemal Has’la aralarında ihtilaf çıkar. Hisselerini kardeşine devreder ve Mengerler ile Otomarsan’ı kurarak Mercedes ile anlaşır. Has, 1980’lerde ticarî faaliyetlerini tasfiye etmeye başlar ve aynı dönemde babası gibi hayır işlerine yönelir.

Vatan borcu ödüyorum
Kadir Has, 27 Temmuz 1997’de Devlet Üstün Hizmet Madalyası aldığında şu konuşmayı yaptı: “Hayata bir Türk olarak gelmiş olmakla daima övündüm. Çok çalıştım. Türkiye için iyi şeyler yapmaya gayret ettim. Türkiye’ye hizmet yapmış olmakla anılmak, benim için daima hedef oldu.

Bugün devletin en yüksek zatı tarafından mükafatlandırılmak, işte bu hedefe ulaştığımı bana gösterdi. Bu yüzden çok mutluyum. Benim daima inandığım bir söz vardır: ’Allah sevgili kullarına hayır işi yapmayı nasip edermiş. Sevmediklerine de çok para verir ama hayır işi yapmayı nasip etmezmiş.’ Allah’ın sevgili kullarından olduğuma inanıyorum. Çünkü bana eğitim için, eğitimciler için ve milletimin sağlığı için hizmet verecek hayır işleri yapmayı nasip etti.”

Coca Cola’yı, Mercedes’i Türkiye’ye getirdi
Kadİr Has hiçbir zaman işadamlığı ile ön plana çıkmak istemedi. Oysa Türkiye’nin sanayileşmesinde önemli katkıları oldu. Has 1964’te Coca Cola’nın Türkiye’de yatırım yapmasına öncülük etti. Mercedes’in Türkiye’deki otobüs, kamyon ve motor fabrikası da Has’ın projesiydi.

Kadir Has yaptıklarını bir söyleşide şöyle aktarmıştı: “Dünyaca ünlü Mercedes’i getirdim. Burada otobüs, kamyon ve motor fabrikası kurdular. Coca-Cola’yı Türkiye’ye ilk ben getirdim. Akbank’ın da kurucu ortağıyım. Yani benim iş hayatımda büyük çalışmalarım oldu. Ama hiçbir zaman bunlarla ön planda olmak istemedim. Bunların hepsi geçici. Hiç bir zaman sahibi onlar değil. Ne Koç ne Sabancı Grubu. 100 yıl sonrayı düşünürsek, belki onların da hiç biri olmayacak, yeni insanlar gelecek. Ben de bunları bilerek böyle davrandım.

Çayan’ın kaçırdığı yeğenini 400 bin lira fidyeyle kurtardı
Kadİr Has, anılarını “Vatan Borcumu Ödüyorum” adlı kitapta topladı. Kitaptaki en ilginç anılardan biri 4 Nisan 1971’de, Suadiye’deki evde geçiyor. İşte Kadir Has’ın kaleminden fidye hikayesi:

“Eşim Rezan’ı Akdeniz seferine çıkan bir gemi ile yurtdışına yolcu ettikten sonra Mete’lerin Suadiye’deki evine ulaştık. Zile bastık, kapı açıldı. Kapıda gelinim Fezal’i beklerken yabancı bir erkekle karşılaştık. Eve girdikten sonra kapı üstümüze kapandı. Teröristler benden 400 bin lira para istiyordu. Teröristlerin benden istediği 400 bin lira fidye çok büyük para idi. Bu para ile tanesi 133 liradan 3 bin 7 adet Cumhuriyet Altını almak mümkündü. 1971’in 400 bin lirası günümüzün yaklaşık 200 bin dolarına eşdeğerdi. Daha sonra teröristler Talip Aksoy ile Mete Has’ı alıp götürdüler. Sabah adının Mahir Çayan olduğunu öğrendiğim teröristle birlikte evden çıktık. Üsküdar iskelesinden arabalı vapura binip Kabataş iskelesine, oradan da taksi ile Şişli Pilavcı Pasajı’ndaki işyerime ulaştık. Pilavcı Pasajı’ndaki işyerimi kayınbiraderim Ali Germirli yönetiyordu. Ali’ye durumu anlattım. Bana ”Ağabey bu çok büyük para“ dedi. Ali, işin dehşetini anlamamış olacak ki ”Burası dağ başı mı? Ne parası“ diye konuştu. Anında teröristin cevabını aldı: ”O lafı bir daha edersen, kurşunu yersin.”

Paranın ikinci yarısını ise akşamüstü muhasebe müdürümüz Nihat Ünsal ile Karaköy İskelesi’ne gönderdik. Gece yarısı Talip ile Mete’yi kurtardıktan sonra, polisi haberdar ettik. Teröristlere fidye verdiğimiz için mahkemeye düştük. Yargılandık, beraat ettik.”

Tütün fabrikasını üniversiteye çevirdi
Kadir Has ve eşi Rezan Has, 1991’de “Türk Eğitimine Özgü Kadir HAS Vakfı-HASVAK” ı kurdular. Bugüne kadar 25 tane ilk ve orta dereceli okul yaptıran ve 1997 yılında ’40 yıllık dostum’dediği Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in elinden ’Devlet Üstün Hizmet Madalyası’alan Has, eğitime desteğini okul yaptırarak başladı, üniversite ile zirveye çıkardı. TBMM, 1992’de Kadir Has Üniversitesi’nin kuruluşu için özel bir yasa çıkardı. Has, çok büyük bir bağışla bu yasayı hayata geçirtip harabe durumdaki eski Cibali Tekel Tütün Fabrikası’nı 18 milyon dolara restore ettirdi. Binayı Kadir Has Üniversitesi’ne bağışladı ve 1999-2000 öğrenim yılında eğitime başlamasını sağladı.

Erkan bebeği himayesine aldı
Kadir Has, Marmara depreminden sonra, İzmit’teki Doğukışla Çadırkenti’ni ziyaret eden ABD eski Başkanı Bill Clinton’ın burnunu sıkmasıyla bir anda dünya medyasının ilgi odağı olan Erkan bebeğin de hayatında önemli bir yere sahip oldu. Minik Erkan’ın ailesine yardım eli uzatan Kadir Has, aileyi çadırdan kurtardı, maddi ve manevi destek sağladı.

Kayseri’de dev stada adı verildi
Kadİr Has’ın adı sadece eğitim ve sağlık tesislerinde değil sporda da yaşayacak. Çünkü memleketi Kayseri’de 32 bin kişilik stadyuma onun adı verildi. Has’ın da 10 milyon YTL bağışladığı ve Türkiye’nin en modern spor tesisi olması planlanan stadyum, 67 milyon YTL’ye mal olacak. Stadın temeli geçen yıl sonunda Dışişleri Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Abdullah Gül tarafından atıldı.

İŞ DÜNYASI YASTA

* Güler Sabancı/ Sabancı Holding
Sabancı Ailesi olarak merhum Kadir Has ile hem hemşehrilik, hem ortaklık, hem de aile dostluğu anlamında uzun yıllara dayalı bir ilişkimiz vardı.Hem işadamı olarak, hem bir hayırsever olarak ülkemize çok değerli katkılarda bulunmuş ve örnek olmuştur.

* Rifat Hisarcıklıoğlu/TOBB Başkanı
Kazancını toplumla paylaşmak, darda kalanlara yardım elini uzatmak, acılara bir nebze derman olabilmek, insanlara anlamlı ve değeri olan bir manevi hayat sunmaktadır. Sayın Has, haklı olarak bunun gururunu yaşadı ve tüm topluma yaşattı.

* Murat Yalçıntaş/İTO Başkanı
Kadir Has, Türk iş hayatına, Türk sanayisine ve ekonomisine, eğitim dünyasına çok büyük katkılar yapmıştı.

* Tuncay Özilhan/Anadolu Grubu
Vakıfla, vakıfçılığı ile kazandıklarını topluma veren, çok büyük projelere destek olan, onların gerçekleşmesini sağlayan, büyük bir liderdi.

* Mercedes-Benz Türk A.Ş.
Kadir Has, şirketimizin kurucu ortaklarından biriydi. Vefatı, tüm Mercedes-Benz Türk camiasında büyük üzüntü yaratmıştır.

Foto Galeri için tıklayınız...