30 soruda Bireysel Emeklilik

* Bireysel emeklilik diye bir sistemden söz ediliyor. Nedir bu?
Doğru. Türkiye'de böyle bir sistem kuruluyor, işin özü, özel sigorta şirketlerine belli bir süreyle prim ödeyen insanların emekli olmasına dayanıyor.

* Nasıl yani... Şimdiye kadar herkes emekli maaşını devletten alıyordu. Bundan sonra özel sektörden mi emekli maaşı alınacak?
İsterseniz konuyu biraz açalım. Bireysel Emeklilik Kanunu çıktı. Dün 5 şirkete kuruluş izni verildi. Bu şirketler gerekli prosedürleri tamamladıktan sonra Nisan veya Mayıs 2003'te faaliyete geçecekler. Şirketler faaliyete başladıktan sonra, isteyen herkes bireysel emeklilik sistemine katılacak.

* Peki ben SSK'ya bağlı çalışıyorum. İşyerim SSK'ya prim ödüyor. Ben de katılabilecek miyim?
Bireysel emeklilik sistemi herkese açık. İster SSK'ye bağlı çalışın, ister Emekli Sandığı'na. Sisteme katılabilirsiniz. İsterseniz işsiz olun, sisteme düzenli prim ödeyecek gücünüz varsa katılabilirsiniz.

* Peki bu sisteme girenler, SSK, Emekli Sandığı veya Bağ-Kur'dan çıkmak zorunda mı?
Hayır. Hem devlete bağlı şirketlere bağlı kalıp, hem de bireysel emeklilik sistemine katılabilirsiniz.

* O zaman her ikisinden de emekli olabileceğim...
Aynen öyle.

* Peki bireysel emeklilikte, kaç yaşında emekli olunabiliyor?
Bu sisteme katılıp en az 10 yıl prim ödeyen ve 56 yaşına gelenler emekli olabilecek.

* Diyelim ki 35 yaşında girdim, 10 yıl prim ödedim. 56 yaşına kadar bekleyecek miyim?
Evet. Ama isterseniz 56 yaşına kadar prim ödeyip, daha yüksek bir maaş veya toplu para elde edebilirsiniz. Ya da emekliliği beklemeyip, kazancınızla da sistemden çıkabilirsiniz.

* Daha yüksek maaş dediniz. Bu sistemde maaşlar sabit değil mi?
Hayır. Sistem, katılımcıların ödediği paraların belli bir havuzda toplanıp değerlendirilmesi ve sağlanan kâra göre dağıtılması esasına dayanıyor.

* Yatırım fonları gibi...
Bravo. Aynen yatırını fonları gibi.

* Yatırım fonlarında herkesin getirisi eşit oluyor. Bu sistemde de böyle mi?
Hayır. Birden fazla sayıda şirket ve birden fazla sayıda fon olacağı için herkesin aylık maaşı veya alacağı toplu para farklı olacak. Her bireysel emeklilik firması başlangıçta en az 3 tane fon kuracak. Bunların riski farklı farklı olacak. Daha az riskli olanların getirisi de az olabilecek. Örneğin bir fon Hazine bonosu ağırlıklı, diğeri hisse senedi ağırlıklı, üçüncüsü gayrimenkul ağırlıklı olabilecek. Sisteme katılmak isteyen, birini seçip o fona aylık katkı payı yatıracak.

* Peki diyelim ki, para yatırdığım fonun performansından memnun değilim, fon değiştirebilir miyim?
Tabii, yasal sürelere uymak kaydıyla istediğiniz fona geçebilirisiniz.

* Peki, şirket değiştirmek mümkün olacak mı?
Evet. Bîr şirkete en az bir yıl para yatırdıktan sonra, oradaki birikimlerinizi başka bir şirkete aktarıp yeni şirkette devam edebileceksiniz.

* Katıldığım fonun performansını nasıl takip edeceğim?
Sigorta şirketleri fonların getirilerini günlük olarak deklare edecekler. Gazeteler de düzenli olarak bu verileri yayınlayacak.

* Diyelim ki, 3 yıl ödeme yaptıktan sonra işimi kaybettim ve prim ödeyemez duruma geldim. O zaman ne olacak?
İsterseniz fonda kalıp ödemeleri durdurabileceksiniz. Fon, yatırdığınız parayı değerlendirmeye devam edecek.

* İş bulunca yeniden girebiliyor muyum?
Evet ister kaldığınız yerden başlıyorsunuz, isterseniz ödemediğiniz dönemleri toplu ödeyerek zaman kaybetmeden devam edebiliyorsunuz.

* Peki ya çıkmak istersem?
Çıkabilirsiniz. Hem de ister birinci ay, isterseniz 10 yılınızın dolmasına 1 ay kala. Üstelik çıkarken hiçbir kaybınız da olmayacak. Yatırdığınız parayı birikmiş getirileriyle birlikte alacaksınız.

* İyi de bu şirketler hayır kurumu mu? Onlan hiç para kazanmayacak mı?
Tabii ki kazanacaklar. Şirketler, giriş sırasında her kişiden aylık asgari ücreti aşmamak kaydıyla giriş ücreti alabilecekler. Aylık primin yüzde 8'ini aşmamak kaydıyla yönetim gideri kesintisi yapabilecekler.

* Emekli olunca, ne tür getiri sağlayacağıma ne zaman karar vereceğim?
Sisteme katılırken, ne şekilde emekli olacağınıza karar vereceksiniz.

* Yani ya toplu parayı ya da maaşı seçeceğim...
Bu ikisinden birini seçebilirsiniz. Veya bir miktar para artı düzenli emekli maaşı sistemim de seçebilirsiniz. Hatta emekli maaşımı sadece 10 yıl ödeyin, yüksek miktarlı ödeyin bile diyebilirsiniz.

* Baştan verdiğim kararı değiştirmek istirsem ne yapmam lazım?
Eğer şirkette bir yılı doldurmuşsanız, bildirmeniz yeterli. Şirket sizi hemen yeni sisteme geçirecek.

* Allah geçinden versin ama diyelim ki prim öderken vefat ettim. Yatırdığım paralar ne olacak?
Şirketle sözleşme yaparken, sözleşmenize bir lehdar yazacaksınız. Vefatınız halinde ödeme lehdarınıza yapılacak. Lehdar bildirmemişseniz parayı kanuni mirasçılarınız alacak.

* Lehdar değiştirme şansımız var mı?
Tabii ki. istediğiniz zaman değiştirebilirsiniz. Bu tamamen sizin iradenizdeki bir konu.

* Devlet bu sistemi teşvik ediyor mu?
Evet, vergi desteğiyle teşvik ediyor. Diyelim ki SSK'lısımz ve maaşınız 500 milyon lira. Bireysel emekliliğe de girdiniz ve ayda 100 milyon lira ödüyorsunuz. Devlet ödediğiniz 100 milyon lirayı maaşınızdan kesilen Gelir Vergisi'nden muaf tutuyor. Buradan sağlayacağınız 15-20 milyon liralık avantaj bireysel emeklilik sistemine yapacağınız ödemeye katkı sağlayacak. Devlet ayrıca bireysel emeklilik şirketlerine ait fonların gelirlerine de vergi avantajı sağlayacak. Örneğin bir banka ile bir emeklilik fonu aynı Hazine Bonosu'ndan aynı faizi aldı. Banka daha çok vergi ödeyecek.

* Devlet teşvik edecek dediniz. Peki bu şirketleri nasıl kontrol edecek?
Bir kere fonların hangi yatırım araçlarına yatırım yapacağı kanunla belirtilecek. Fonların büyük risk armaları önlenecek. Örneğin fon bütün parasıyla hisse senedi alamayacak. Veya bütün parasını dövize yatıramayacak.

* Tüm bunlara rağmen şirket batarsa...
Emeklilik şirketi batsa bile, fondaki birikimlere birşey olmayacak.

* Peki fon zarar ederse...
Bu kadar kontrole rağmen zarar ederse bu zarar tabii ki katılımcılara yansıyacak. Ama, fon yönetimi gerçek profesyonellerde olacak. Unutmayın Türkiye'de hiçbir yatırını fonu uzun vadede zarar etmedi. Getirileri hep enflasyonun 1 üzerinde oldu. Ama diyelim ki hisse senedi ağırlık bir fon borsada çöküş olduğunda zarar edebilecek. Ama bu zaten uzun vadeli bir yatırım olduğu için getirişi her zaman doyurucu olabilecek.

* Anlatımınıza göre bu iyi bir sisteme benziyor...
Evet. Bu sistemi dünyada en iyi uygulayan ülke Şili. Hatta Güney Amerika'da pek çok ülke krize girerken Şili bu sistemle kendini korumayı başardı. Uzun vadeli bakıldığında Güney Amerika'da gelir düzeyi en yüksek olan emekliler Şili'de yaşıyor.

* Bizim şirkette 22 kişi çalışıyor. Grup olarak girme şansımız var mı?
Var. Grup emeklilik sözleşmesi en az 10 kişiyle yapılıyor. Veya tüm şirketin katılımı halinde 10 kişinin altında da bu imkan var. Grup emekliliklerinde şirket sadece o gruba özel uygulamalar yapabiliyor.