2001’den sonraki ‘en kötü’ yıl!
2008’in sanayici için ‘kayıp yıl’ olduğu netleşti
İstanbul Sanayi Odası, 2008’in 500 büyük sanayi kuruluşunu açıkladı. Tüpraş, 27.7 milyar liralık üretimden satışla ilk sırayı kimseye kaptırmazken, 2008’in sanayici için ‘kayıp yıl’ olduğu netleşti. Şirketlerin kârları eridi, borçları hızla arttı. Zarar eden şirket sayısı 50’den 148’e yükseldi. İSO Başkanı Tanıl Küçük, “2008, 2001’den sonraki en olumsuz yıl oldu” dedi
İstanbul Sanayi Odası’nın Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2008 yılı Raporu’na göre, 2008 yılı sanayici için kayıp bir yıl oldu. Tüpraş’ın 27.7 milyar TL’lik üretimden satışla Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşu ünvanını kaptırmadığı araştırmaya göre 2008, 2001 yılından sonraki en kötü yıl olarak dikkat çekti. İSO Başkanı Tanıl Küçük, araştırmada en olumsuz sonuçların kârlılıkla ilgili parametrelerde ortaya çıktığını vurguladı. Küçük, “Özellikle vergi öncesi dönem kârında büyük bir erozyon söz konusu. 2007’de vergi öncesi dönem kârı, cari fiyatlarla yüzde 22.7 artmışken, 2008’de yüzde 13.3 küçülmüştür. Özel sanayi kuruluşlarında ise küçülme cari fiyatlarla yüzde 21.3, sabit fiyatlarla da yüzde 30.4 oldu” dedi.
Geçen yıl sanayi kuruluşlarında vergi öncesi dönem kârının oldukça küçülürken, zarar rakamlarının önemli ölçüde büyüdüğüne dikkat çeken Küçük, şöyle konuştu:
Enstrümanlar tükendi
“İSO 500’de zarar tutarı 2007’ye göre cari fiyatlarla yüzde 450 oranında artarken, bu artış özel kuruluşlarda yüzde 339.6 ve kamu kuruluşlarında yüzde 7.336. Çok yüksek... Dönem kâr ve zarar toplamı da 2007’ye göre cari fiyatlarla yüzde 36.4, sabit fiyatlarla 43.7 küçüldü. Özel sanayi kuruluşlarında bu düşüş cari fiyatlarla yüzde 40.1, sabit fiyatlarla 47 oldu.”
2008’deki kârlılıktaki düşüşün katma değerin de azalmasına neden olduğunu belirten Küçük, 2008’de İSO 500’de net katma değerin cari hesaplarla yüzde 3.7 ve sabit fiyatlarla yüzde 11.7 gerilediğini söyledi. Kârlılıkla ilgili olumsuzluğun alt sektörlerde daha çarpıcı görüldüğünü anlatan Küçük, dönem kâr ve zarar toplamında en fazla düşüş yaşayan sektörün yüzde 347.7 ile elektrik sektörü olduğunu kaydetti. Küçük, artış sağlayabilen tek sektörün yüzde 18.7 ile madencilik olduğuna dikkat çekti.
Faaliyet dışı gelirlerin de artık sanayici için liman olmaktan çıktığına değinen Küçük, “Sanayici, maliyetteki artışı kârlılığa yansıtamıyor. Faaliyet dışı gelirler sanayicinin üretimini yeterli yapamadığı ortamlarda sığındığı bir limandı. Bir şekilde kârlılığını öyle sürdürebiliyordu. Ama bunun 2008’de olmadığını görüyoruz. 2008, sanayicinin hayatiyetini sürdürmek için yarattığı enstrümanları ya da piyasa koşullarını kaybettiği bir yıldı” dedi.
Borçlar çok hızlı arttı kaynak yapısı bozuldu
ÖZEL kuruluşlarda 2007 yılında yüzde 47.9 olan kaynak yapısı içinde toplam borç oranı 2008’de yüzde 54.4’e yükselirken, özkaynak payı ise yüzde 52.1’den yüzde 45.6’ya geriledi. 2001 sonrası dönemde kaynak yapısı ilk kez bu boyutta bozuldu. 2004-2005 sonrasında, kaynak yaratma sıkıntıları giderek artan sanayi kuruluşları, kurlardaki düşüklük ve kredi maliyetlerindeki nispi ucuzluğun etkisiyle yurtdışından döviz cinsi borçlanma yoluna gitmek durumunda kaldı. 2008 yılının sonlarına doğru kurlarda yaşanan yükselişle birlikte, borçların TL karşılığının yükselmesi, borç oranının artmasındaki önemli bir neden oldu.
2007’yi kurtaran kambiyo kârı tersine döndü
2007’DE kambiyo kârlarındaki artışın etkisiyle faaliyet dışı kârların yüzde 81.2, toplam kârın yüzde 34 artması nedeniyle satış kârlılığı yüksek çıkmıştı. 2008’de ise bunun tam tersi oldu. Faaliyet dışı kârların yüzde 38.1, toplam kârın da 40.1 gerilemesi nedeniyle satış kârlılığı, İSO 500’de yüzde 3.9’a, özel kuruluşlarda yüzde 3.6’ya düştü. Bu oran, 2001 sonrasındaki en düşük düzey. En büyük gerileme ise dokuma, giyim eşyası, deri ve ayakkabı sektöründe. 2008’de kurdaki yükseliş sürecinde, kambiyo giderlerindeki artış, kambiyo gelirlerindeki artışın çok üstünde oldu, bu da üretim faaliyeti dışı gelirleri olumsuz etkiledi.
‘Küresel kriz bizim krizimize dönüşüyor’
İSO Başkanı Tanıl Küçük, defalarca krizin reel sektöre sıçramasının önlenmesi gerektiğini belirttiklerini hatırlattı. Küçük, “Şimdi dünya krizi, maalesef bizim krizimiz haline gelebilme riskini taşıyor. 2009’un rakamları 2008’i aratır nitelikte olacak. Sektörlerin canlanması için vergi indirimine gidilmesi gerektiğini ifade ettik. İstihdam üzerindeki vergi ve prim yükü çok ağır. Kriz ortamında reel sektörün yaşamını devam ettirecek tedbirler kararlılıkla alınmalı. Bunların kalıcı, plana, programa ve karşılıklı diyaloğa dayanan tedbirler olması gerekir” dedi.
Zarar eden şirket sayısı üçe katlandı
İSO 500 büyük sanayi kuruluşu araştırmasına göre 2008 yılında kâr eden sanayi kuruluşlarının sayısı 352 oldu. Bu sayı 2007 yılında 450 olarak gerçekleşmişti. 2007 yılında 50 olan zarar eden kuruluş sayısı ise 2008 yılında neredeyse üçe katlandı ve 148’e yükseldi.
Yabancı şirket sayısı 148’e çıktı
2008 yılında İSO 500 kapsamında yer alan yabancı sermaye paylı kuruluş sayısı 148 oldu. Bu sayı 2005’te 136, 2006’da 140, 2007’de 143’tü. 2008’de yüzde 100 yabancı sermayeli kuruluş sayısı artarak 44’e ulaşırken, yüzde 50’den fazla yabancı sermaye paylı kuruluş sayısı 43’ten 48’e çıktı.
İstihdamdaki daralma devam ediyor
2008 yılında çalışanlar sayısının özel kuruluşlarda yüzde 0.4 artarken, kamu kuruluşlarında yüzde 12.5’lik küçülme yaşandı. Toplam çalışanlar sayısındaki küçülme de yüzde 1.6 oldu. Kamu ve özel sektör çalışan sayılarındaki değişimlerde Tekel ve Petkim’in özelleştirilmesi etkili oldu.
2008 yılı genelinde sanayi istihdamı yüzde 0.4 küçüldü. Sanayi istihdamındaki düşüş, 2009 yılının ilk çeyreğinde de artarak devam etti. 2009’un ilk çeyreğinde sanayi sektörü istihdamı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 10.4 düştü.
500 büyük sanayi kuruluşunun cirosunun yüzde 21’i Koç’tan
KOÇ Topluluğu’ndan yapılan yazılı açıklamada, TÜPRAŞ, Ford Otomotiv, TOFAŞ, Arçelik ve Aygaz ile ilk 5’te yer alan topluluğun, 14 şirketi ile ciro, kâr, ihracat ve çalışan sayısı olarak Türkiye’nin en büyük sanayi grubu olma başarısını sürdürdüğü kaydedildi. Koç Holding CEO’su Bülent Bulgurlu, listedeki Koç şirketlerinin 49.9 milyar lira ile Türkiye’nin 500 büyük sanayi kuruluşunun cirosunun yüzde 21’ini, özel sektörün ise yüzde 22’sini temsil ettiğini belirtti. Bu şirketlerin ihracatının 13.8 milyar dolar ile özel sektör ihracatının yüzde 21’ini oluşturduğunu ifade eden Bulgurlu, “Küresel piyasalarda 2008’in başından itibaren başlayan daralmaya rağmen, aldığımız tedbirler ve odaklanma stratejimiz sayesinde, listede yer alan şirketlerimiz 1.6 milyar lira kâr ile toplam özel sektörün yüzde 16’sını, brüt katma değerde ise 21.5 milyar lira ile toplam özel sektörün yüzde 29’unu teşkil etti” dedi.
Fortune 500’e 7 şirket girebiliyor
İSO 500 ile ABD Fortune 500 sıralaması karşılaştırıldığında, 2008’de 7 kuruluş Fortune 500 sıralamasına girebiliyor. Toplam satışlarda ilk sıradaki TÜPRAŞ, Fortune 500’de 115. sıraya, 2. sıradaki Petrol Ofisi 206. sıraya, 4. sıradaki Ford Otomotiv 438. sıraya, 6. sıradaki EÜAŞ 479. sıraya, 7. sıradaki Arçelik de 493. sıraya girebiliyor.
İŞTE EN BÜYÜK 100 SANAYİ KURULUŞU
Firma Üretimden satışları (TL)
TÜPRAŞ 27.732.867.295
EÜAŞ ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş. 6.249.112.724
FORD OTOMOTİV 6.006.491.811
EREĞLİ DEMİR VE ÇELİK 5.014.572.054
OYAK-RENAULT 4.710.974.763
TOFAŞ TÜRK OTO. FAB. 4.184.361.976
ARÇELİK A.Ş. 4.068.892.569
İÇDAŞ ÇELİK ENERJİ TER 3.828.300.738
HABAŞ SINAİ VE TIBBİ GAZ. 3.476.676.147
AYGAZ A.Ş. 3.279.709.953
İSKENDERUN DEMİR VE ÇELİK 3.172.335.000
ÇOLAKOĞLU METALURJİ 2.675.455.383
TOYOTA OTOMOTİV 2.517.017.188
VESTEL ELEKTRONİK 2.371.851.254
PETKİM PETROKİMYA HOL. 2.319.001.750
T. KÖMÜR İŞLETMELERİ KUR. 2.122.422.961
UNİLEVER 2.091.647.721
KROMAN ÇELİK 2.088.108.920
TÜRKİYE ŞEKER FABRİKALARI 1.947.270.244
SARKUYSAN 1.820.718.363
MERCEDES-BENZ TÜRK 1.753.765.774
İPRAGAZ A.Ş. 1.703.748.636
MİLANGAZ LPG DAĞ. 1.619.672.561
BSH EV ALETLERİ 1.597.300.663
PHİLSA PHİLİP MORRİS 1.438.111.853
KAPTAN DEMİR ÇELİK 1.421.968.860
İZMİR DEMİR ÇELİK 1.366.152.028
EGE ÇELİK ENDÜSTRİSİ SAN. 1.293.751.270
DİLER DEMİR ÇELİK 1.240.094.085
GOLDAŞ KUYUMCULUK 1.239.532.799
COCA-COLA İÇECEK 1.213.138.024
TÜRKİYE PETROLLERİ A. O. 1.211.267.758
BORÇELİK 1.196.831.139
ER-BAKIR 1.187.576.000
NURSAN ÇELİK 1.166.880.432
BORUSAN MANNESMANN 1.162.917.533
VESTEL BEYAZ EŞYA 1.150.980.713
HYUNDAİ ASSAN 1.116.561.018
BOSCH SANAYİ 1.116.260.094
YAZICI DEMİR ÇELİK 1.098.302.951
KARDEMİR 1.066.447.524
GRUNDİG ELEKTRONİK 1.041.808.172
EKİNCİLER DEMİR VE ÇELİK 1.004.102.519
HONDA TÜRKİYE 975.270.000
TOROS TARIM 949.277.359
FIRAT PLASTİK 940.865.653
AKSA AKRİLİK 910.328.099
AK GIDA SANAYİ 885.576.789
ÇAY İŞLETMELERİ 854.058.251
YÜCEL BORU 812.429.513
ANADOLU EFES BİRACILIK 803.754.131
AKÇANSA ÇİMENTO 791.232.480
AREVA T&D ENERJİ 762.212.816
BRİSA 745.580.317
ETİ MADEN İŞLETMELERİ 725.022.173
SİEMENS 714.432.515
BESLER GIDA 708.925.064
KONYA ŞEKER 705.771.364
TÜRK TRAKTÖR 695.320.139
YILDIZ ENTEGRE AĞAÇ SAN. 695.236.238
BMC SAN. VE TİC. A.Ş. 681.250.108
TÜRK PİRELLİ 680.240.725
HES HACILAR ELEK. 676.848.273
ASELSAN 676.580.132
DELPHİ AUTOMOTİVE SYS. 659.907.982
ASSAN DEMİR VE SAC 652.997.194
SANKO TEKSTİL İŞL. 642.956.645
KASTAMONU ENT. AĞAÇ 637.338.370
BANVİT 634.703.192
ÖZKAN DEMİR ÇELİK 633.280.515
NURSAN METALURJİ 632.805.497
ÜLKER ÇİKOLATA 631.602.695
TRAKYA CAM SAN. A.Ş. 611.507.616
AKENERJİ 607.028.571
ÇİMSA ÇİMENTO 606.835.400
TÜRK PRYSMİAN KABLO 605.513.517
TAT KONSERVE 592.576.548
ARÇELİK-LG KLİMA 591.428.966
GOODYEAR LASTİKLERİ 587.284.106
SEAŞ SOMA ELEKTRİK 582.381.745
TOSÇELİK 574.210.535
SÜTAŞ 571.893.289
NOKSEL ÇELİK BORU 570.745.458
BİS ENERJİ 568.490.235
TEMSA GLOBAL 564.639.586
MOGAZ 560.126.696
MAN TÜRKİYE A.Ş. 549.555.872
YEŞİLYURT DEMİR ÇEKME SAN. 545.075.735
TEZCAN GAL. YAPI ELM. 544.079.747
CER ÇELİK 541.165.339
ÇEBİTAŞ DEMİR ÇELİK 537.005.830
HÜRRİYET GAZETECİLİK 536.142.604
JTİ TÜTÜN ÜRÜNLERİ 521.062.350
ABDİ İBRAHİM İLAÇ SAN. 516.516.973
C.P. STANDART GIDA 516.146.669
TÜRK DEMİR DÖKÜM 508.909.626
ENERJİSA 498.934.000
MAKİNA VE KİMYA END. KUR. 496.809.249
ZORLU ENERJİ 492.009.966
