Ponzi’nin yöntemi...

Yimpaş ve benzeri şirketlerinin fon bulma yöntemleri “Ponzi finansmanı” olarak da adlandırılıyor diye yazmıştım.

Pek çok okur, “Ponzi nedir, kimdir?” diye sordu.

Eski SPK Başkanı Ali İhsan Karacan’ın 1994 yılında Dünya Gazetesi’nde yayınlanan makalesi yeteri kadar aydınlatıcıydı. Karacan’ın makalesini kısaltarak Ponzi hakkında bilgi verebileceğim:

“İktisat ve finans yazınında Ponzi önemli bir fiyaskonun adı ile anılır. Bu fiyaskonun yaşanmasına neden olan olaylar zinciri daha sonra Ponzi Game olarak bilinen teorik bir modelin kurulmasına yol açmıştır. 1920 yılında ABD’nin Massachusetts eyaletinde Charles Ponzi isimli İtalyan asıllı birisi yatırımcılara her 45 günde bir yüzde 50 faiz ödeme taahhüdü ile para topladı. Bunun anlamı şu idi; yatırımcının parası 90 günde iki katına çıkmakla kalmıyordu. Sistem yılda 8 kez bileşik faiz ödenmesine yol açıyordu. Ponzi’nin planı ise şuydu. İlk aşamada İspanyol Pezosu’nun resmi piyasa ile serbest piyasadaki fiyat farkı için arbitraj yapacaktı. Serbest piyasada pezoyu ucuza alacak, bu pezo ile Uluslararası Posta Birliği kuponları alacak, kuponları ise daha yüksek olan resmi kur ile ABD posta pullarına dönüştürecekti. (Detayları çıkardım. Ama anlayacağınız gibi her şey Ponzi’nin planladığı gibi yürümez... YS)

O zaman Ponzi, her 45 günde bir yüzde 50 getiri sağlamayı nasıl gerçekleştirecekti? Aslında gerçekleştirmesi olanaksızdı. Ama bunu geçici bir illüzyon, yanılsama yaratarak becerdi. Varsayalım ki bir kişi 100 dolar yatırıyor. Ponzi bunu hemen kendisi için harcıyor. Eğer Ponzi 45 gün sonra her biri 100 dolar verecek iki kişi bulursa ilk kişiye ödemesi gereken 150 doları bulacak ve yine kendisi için 50 dolar alıkoyabilecektir. Şimdi her birisi 100 dolar vermeye istekli ilave dört kişi bulmak için 45 günü vardır. O zaman ikinci iki kişinin her birine 150’şer dolardan 300 dolar ödeyecek ve üçüncü olarak bulduğu 4 kişiden aldığı 400 doların 100 dolarını kendisinde alıkoyacaktır. Bu dört kişiye ise yeni bulunan sekiz kişiden alınan parayla ödeme yapılabilecektir. Bunlara ise yeni bulunacak 16 kişi ile ödeme yapılacaktır. Sistem böyle uzar gider.

Ponzi, oyununda esas itibarıyla serveti son girenlerden, ilk girenlere ve sistemi yönetenlere transfer eder. Ponzi’nin sistemi 8 hafta sonra bir Boston gazetesinin sistemin işleyişindeki sorunları yayınlaması ile çöktü. Ponzi 10 yıl hapse mahkûm edildi. Hapisten çıktı, bu kez Florida’da 60 günde yüzde 200 kâr taahhüt ettiği bir gayrimenkul dolandırıcılığı nedeniyle hapse atıldı. Sonunda İtalya’ya gönderilerek sınır dışı edildi ve nihayetinde bir düşkünler yurdunda öldü.

1980’li yılların başında ülkemizde yaşanan banker skandalı aslında tipik bir Ponzi Game idi.

Ponzi ismi Ponzi finance olarak ilk kez 1975 yılında ünlü bir iktisatçı olan H. Minsky tarafından borçların nakit olarak ödenmesinin mevcut borç miktarının artırılarak karşılandığı durumu ifade etmek için kullanılmıştır.

Bir kez Ponzi Game’i başlatır ve bir süre sürdürürseniz, bu oyundan çıkış yollarından birisi sistemin iflas etmesidir. İkincisi ise oyunun koşullarını bir ölçüde yumuşatıp yeni katılımcılarla sürdürmektir.”