Uzayın karanlığını Esra aydınlatacak

Harvard Üniversitesi’nde görevli Türk astrofizikçi Esra Bülbül, NASA projesinde uzayın en büyük gizemlerinden birini çözmeye yaklaştı. Karanlık maddenin izini buldu. Bülbül, VATAN’a konuştu.

- ABD’ye ve oradan NASA ve Harvard’a uzanan hikayenizi kısaca paylaşır mısınız? Astronomiye ilginiz nasıl ortaya çıktı?

ODTÜ Fizik bölümünü 2004’te bitirdikten sonra yine aynı bölümde mastera başladım. Alabama Üniversitesi’nde doktora programına burslu olarak kabul aldım. NASA Mashall Araştırma Merkezi ile ortak çalışarak tezimi yazdım. Henüz doktorayı bitirmeden Harvard Smithsonian Araştırma Merkezi’nde bir iş ilanı gördüm. Sadece tecrübe olsun diye başvurduğum işten kabul mektubu gelince attığım çığlık yüzünden doktora hocam ofisimde yılan gördüğümü düşünmüştü. İlan sahiplerini doktorayı 4 yılda bitirip orada başlayacağıma ikna etmem güç oldu ama başardım. Harvard’a doktora sonrası araştırmacı olarak geldim.

- NASA’nın desteğiyle Harvard Üniversitesi bünyesinde liderlik ettiğiniz son araştırma bilim dünyasında büyük yankı buldu. Sizin de üzerinde çalıştığınız ve evrenin yüzde 95’ini kapladığı düşünülen karanlık madde ve karanlık enerji neden bu kadar ilgi çekiyor?

Karanlık enerjinin ve karanlık maddenin varlığını ancak diğer objeler üzerindeki etkilerinden biliyoruz. Ama bilmediklerimiz bildiklerimizden daha fazla olduğu için ilgi çekiyor bence. Düşünebiliyor musunuz, içinde yaşadığımız evrenin yüzde 95’inin neden oluştuğunu hâlâ bilmiyoruz. Evrenin sadece yüzde 5’i görünen maddelerden oluşuyor.

- Son yıllarda ‘Tanrı Parçacığı’ olarak da bilinen Higgs bozonu ile ilgili çalışmalar çok yankı uyandırdı. Hatta Nobel kazandırdı. Karanlık madde araştırmaları da bu kadar önemli mi?

Karanlık madde parçacık fiziğiyle astrofiziğin kesiştiği nokta. O yüzden her iki alanda çalışan fizikçilerin ilgisini çekiyor. Karanlık madde de parçacıklardan oluştuğu için keşfi de yeni bir egzotik parçacığın keşfi anlamına geliyor. Bu nedenle Higgs Bozonu’nun keşfi kadar önemli. Karanlık maddeyi hangi parçacığın oluşturduğunu keşfedersek bu bilim dünyası için bir başka devrim demek aslında.

- Siz son araştırmanızın sonuçlarını uluslararası basına değerlendirirken ‘bunun çok önemli yararları olacak’ ifadesini kullanıyorsunuz. Biz sıradan insanlar da heyecanlanmalı mıyız?

Karanlık madde evrenin %27’sini oluşturuyor. Fakat ışık yaymadığı için geleneksel yöntemlerle gözlemlenemiyor. Bu günümüz fiziğinin en büyük gizemlerinden biri. Birçoğumuzun içinde yaşadığı evrenin neden oluştuğunu merak ettiğini düşünüyorum.

- Bu röportajı okuyan herkesin NASA denince aklına gelecek soruyu sormak zorundayım. Zaman içinde yolculuk, dünya dışı yaşam formları sizce hayal mi yoksa henüz karşılaşmadığımız gerçekler mi?

Zaman içinde yolculuk güzel fakat gerçekleşmesi neredeyse imkansız bir hayal. Dünya dışı varlıkların olduğuna kesinlikle inanıyorum ama bunların insandan daha akıllı varlıklar olduğunu düşünmüyorum. Astrobiyologlara göre çok zor koşullarda yaşayabilen mikroorganizmalar mevcut. Dolayısıyla bu mikroorganizmaların başka gezegenlerde ya da galaksilerde var olduklarını düşünüyorum.

- Çağımızın yaşayan en önemli fizikçilerinden Stephen Hawking, ‘İnsanoğlu’nun başka bir gezegeni koloni yapıp taşınması şart yoksa varolan kaynaklar hayatı sürdürmeye yetmez’ diyor. Sizin fikriniz?

Umarım haksız çıkar :) Başka bir gezegene insanoğlunu taşımak oldukça masraflı olur. Ama eğer bu şekilde kaynaklarımızı itinasızca tüketmeye devam edersek yaşanabilir başka bir gezegene taşınma hazırlıklarına yakın zamanda başlayacağımız açık. Ama tabi daha önce o gezegenin bulunması gerekiyor. Bu konuda da son yıllarda astrofizik NASA’nın Kepler Teleskopu sayesinde oldukça yol katetti.

- Verdiğiniz bir röportajı okudum. Her cümlede 5-6 fizik kavramı havada uçuşuyordu. Çince gibiydi. İşten çıkınca nasıl bir insansınız?

Bebeğim olmadan önce işten çıkıp dans salonlarına koşardım. Latin ve salon dansları ilgimi çekiyor. Kitap da çok okurum fakat yeni bebeğim olduğu için artık pek zaman bulamıyorum bu tür hobilere. Bu aralar bebeğimle vakit geçirmek en büyük zevkim oldu.

Behzat Ç. etkisi!

- Astrofizikte post-doc yapan bir NASA-Harvard çalışanı akşam oturup Türk dizilerini izler mi? Hürrem’e kızıp, Şehzade Mustafa’ya üzülür mü?

Bir yıl önce Behzat Ç’nin müptelası olmuştum. Hatta savcı Esra öldüğünde oldukça üzüldüğümü hatırlıyorum. O zaman Karanlık Madde ile ilgili makalemin analizleri üzerinde çalışıyordum. Tabi sürekli analiz yapmak oldukça zaman alan yorucu bir iş. Behzat Ç. o zamanlar benim kurtuluşum olmuştu.

n En sevdiğiniz bilim kurgu?

Size ilginç gelebilir bir astrofizikçi neden bilim kurgu sevmez diye ama çoğunu abartılı buluyorum. Bilim-kurgudan daha çok ütopya kitapları ya da filmleri ilgimi çekiyor. Örneğin Ursula LeGuin’in Mülksüzler adlı kitabı favorilerimden biridir.

Evrenin en büyük gizemi

Karanlık madde; astrofizikte, elektromanyetik dalgalarla (radyo dalgaları, gözle görülebilen ışık, x-ışınları, vb.) etkileşime girmeyen, varlığı yalnız diğer maddeler üzerindeki kütle çekimsel etkisi ile belirlenebilen maddelere deniyor. Evrendeki varsayılan toplam enerji yoğunluğunun sadece %4’ünün doğrudan gözlemlenebilir maddelerden (Yıldızlar, gezegenler vs.), %23’ünün karanlık maddeden, %72’inin ise dengeli şekilde yayılmış karanlık enerjiden oluştuğu kabul ediliyor. Hakkında çok az berrak bilgi olan karanlık enerji ve karanlık madde, evrenin en büyük gizemlerinden biri kabul ediliyor.