Türkiye kıyılarında 'istila' tehdidi

Gemilerin balast
suları ile taşınan "çok tehlikeli istilacı" olarak nitelendirilen 5 tür sucul
ve mikro organizma Türkiye kıyılarını tehdit ediyor.

AA muhabirinin Denizcilik Müsteşarlığı yetkililerinden edindiği bilgiye
göre, gemilerin yüksüz seyirler sırasında denge sağlamak amacıyla ayrılmış
tanklara aldıkları "balast suyu"nu, yük alacakları limanlarda boşaltmaları
nedeniyle milyonlarca farklı sucul ve mikro organizma bir ekosistemden bir
başkasına taşınıyor. Bu türler taşındıkları yerde kontrolsüzce çoğalarak geri
dönüşümsüz bir şekilde bölgeyi istila edebiliyor. Dünyada, gemilerin balast suyu
tanklarında her gün 7 binden farklı tür, farklı limanlar arasında taşınıyor.

Balast suyu ile taşınan istilacı türler, denizleri tehdit eden küresel
ısınma, kara kökenli kirleticiler ve aşırı avlanma gibi tehlikelerin arasında
sıralanıyor. TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi ile Denizcilik Müsteşarlığı
tarafından, uluslararası deniz trafiğinin ve taşınan balast suyunun riskini
belirlemek ve bu riski azaltmak için alınacak önlemleri ortaya koymak amacıyla
"Balast Suyu ile Taşınan Zararlı Sucul Organizmaların Kontrolü ve Yönetimi
Projesi" yapıldı.

Proje kapsamında, 2011 yılında yürürlüğe girmesi beklenen "Gemi Balast
Suları ve Sedimanların Kontrolü ve Yönetimi Uluslararası Sözleşmesi" ile
Türkiye’nin yerine getireceği sorumluluklar belirlendi. Türkiye’nin de taraf
olmasının planlandığı sözleşme yürürlüğe girdikten sonra, 2015’e kadar tüm
gemilere balast arıtım cihazları takılarak gemilerin taşıdıkları suların içindeki
tüm canlıları arıtması sağlanacak.

Proje ile Türkiye’nin limanlarına yılda yaklaşık 23 milyon ton balast
suyu deşarj edildiği ve balast deşajlarının deniz trafiği ile orantılı olarak
Marmara, İzmir ve İskenderun bölgelerinde yoğunlaştığı tespit edildi. Ayrıca,
balast sularının Türkiye’ye hangi bölgelerden taşındığı da saptandı. Buna göre,
dünyanın neredeyse tüm biyolojik bölgelerinden Türkiye’ye taşınım gerçekleşiyor
ve bu nedenle Türkiye kıyıları büyük risk altında.

-BALAST SULARI AÇIK DENİZ ALANLARINDA DEĞİŞTİRİLECEK-

Yapılan çalışmalarda, Türk deniz alanlarına diğer deniz alanlarından
gelen 263 tür kayıt altına alındı ve bu türlerin 37’sinin gemiler ile taşındığı
ortaya çıktı. Türk deniz alanlarına diğer deniz alanlarından gelen 263 türün,
180’inin Süveyş Kanalı’ndan, 6’sının Cebelitarık Kanalı’ndan doğal yolla geldiği,
3’ünün balık ticareti ile geldiği, 37’sinin ise gemiler tarafından taşındığı
tespit edildi. Türkiye kıyılarına yerleşen 37 farklı istilacının arasında güneş
levreği, gümüş sazanı, mavi yengeç, çengel su piresi, zebra midyesinin yanı sıra
bazı deniz yıldızı, tek hücreli kabuksuzlar, halkalı deniz solucanları ve deniz
anası türleri yer alıyor. Bunlardan zebra midyesi, çengel su piresi ile 1 tür
deniz yıldızı ve 2 tür deniz anası "çok tehlikeli istilacı" tür olarak
sınıflandırılıyor.

Proje kapsamında, Türkiye limanlarında biyolojik istila riskini
belirlemek ve limanları risk derecesine göre sınıflandırmak amacı ile hazırlanan
"Balast Suyu Risk Değerlendirmesi Raporu" ile tüm limanların risk oranları
belirlendi. Buna göre, İzmit, Aliağa, İzmir ve İskenderun Liman Başkanlıkları
"çok yüksek riskli liman" grubunda; Gemlik, Ambarlı, BOTAŞ, Mersin ve İstanbul
"yüksek riskli liman" grubunda yer aldı. Tekirdağ, Samsun, Tuzla, Karadeniz
Ereğli, Trabzon, Bartın, Antalya ve Karabiga "orta"; Taşucu, Silivri, Dikili,
Çeşme, Güllük ve Bandırma Liman Başkanlıkları "düşük" riskli gruba dahil
oldu.
Proje çerçevesinde, Türkiye denizleri haritalandırılarak, balast değişimi
yapılabilecek alanlar rotalara göre analiz edildi. Buna göre, tüm gemiler balast
sularını organizma bakımından daha fakir olan açık deniz alanlarında
değiştirecekler. Böylelikle istilacı türlerin taşınması riski azaltılacak.
Denizcilik Müsteşarlığı tarafından BOTAŞ Liman Başkanlığında başlatılan
pilot uygulamaya çerçevesinde, BOTAŞ limanına gelen tüm gemilere limana girmeden
önce uygun bir alanda balast suyu değişimi yapma zorunluluğu getirildi. Geminin
riskli olduğunun tespiti durumunda alınan balast suyu örneği analiz için
TÜBİTAK’a gönderiliyor. Analiz sonucunda bir istilacı tür tespit edilirse aynı
rotadan gelen tüm gemiler bir sonraki gelişlerinde balast değişimi yapmadan
limanlara kabul edilmiyor.