Tüm çalışanları ilgilendiriyor! Tazminat hakkı...
Çalışma hayatında olan herkes çalıştığı süre sorununda işten ayrılırken tazminat almak ister. Fakat tazminat alabilmenin de çeşitli koşulları var. İşveren ve çalışan açısından çalışma koşulları çekilmez bir hal alması durumunda iş hukukunda 2 tür fesih imkânı var. Bunlar iş sözleşmesinin derhal feshi ve bildirimli fesih. İki durumu da inceleyelim...
İş hukukunda iki tür fesih imkânı bulunmaktadır. Bunlardan biri iş sözleşmesinin derhal feshi iken diğeri bildirimli feshidir. İş sözleşmesinin taraflar için çekilmez hale geldiği, sözleşmeye devamın iki taraftan biri için beklenemez olduğu hallerde, derhal fesih hakkı da doğar.
Cem Kılıç çalışan ve işveren herkesi yakından ilgilendiren 'tazminat'la ilgili detaylı bir yazı kaleme aldı. İşte o yazı...
İş sözleşmesinin devamı süresince bu denli ağır olmamakla birlikte, işyerinde bulunması gereken uyumu bozan, işin gerektiği şekilde yürütülmesini engelleyen durumlarsa işverene bildirimli fesih hakkı doğurur. İşçi açısındansa nedene bağlı olmaksızın fesih hakkı kullanılabilir. İşçiler açısından tek dikkat edilmesi gereken nokta, derhal fesih nedenleri yoksa bildirim sürelerine uyulmasıdır.
Önlem alma süresi İş Kanunu’nda sayılan ağır ihlal halleri hariç işten ayrılmayı veya işten çıkarmayı düşünen taraf, önceden karşı tarafa bildirimde bulunmak zorundadır. Bu bildirimin amacı özellikle çalışanın işten çıkarılmasından bir süre önce konu hakkında bilgi sahibi olmasıdır. Çalışan bu sayede yeni iş arayabilecek ve harcamalarını ona göre düzenleyebilecektir.
Belki o dönem için fazla borçlanmadan kaçacak, ödemelerini planlayacaktır. İşverense aynı planı işi için yapabilecektir.
Çalışanın yaptığı iş için yeni birisini bulacak, gerektiğinde o işin diğer çalışanlara dağıtılmasını sağlayacaktır.
2 ila 8 hafta arası süre var Bildirim süreleri İş Kanunu’nda çalışanın çalıştığı süreye bağlı olarak farklı uzunluklarda belirlenmiştir. İşi 6 aydan daha kısa sürmüş çalışan için 2 hafta, 6 ay ila 1.5 yıl arasında çalışması olan çalışan için 4 hafta, 1.5 yıldan 3 yıla kadar çalışması olanlar için 6 hafta ve daha fazla çalışması olanlar içinse 8 hafta bildirim süresi getirilmiştir. Bildirim süresine esas çalışma süresi, işçinin işe başladığı tarihle bildirimin yapılacağı tarih arasındaki süreye göre belirlenecektir.
Bu süreler işçiler ve işverenler için iş sözleşmeleriyle veya toplu iş sözleşmeleriyle artırılabilir. Örneğin, 3 yıldan fazla çalışması olan işçinin bildirim süresi 10 hafta olarak belirlenebilecektir. Bildirim süreleri artırılırken ya hem işçi, hem işveren açısından aynı oranda ya da işverenin uyması gereken bildirim süresi işçininkinden fazla olacak şekilde artırılmalıdır. 3 yıldan fazla yapılacak çalışmalar için, işverenin 10 hafta önceden bildirimde bulunması aranırken, işçinin 11 hafta önceden bildirimde bulunması şart koşulamayacaktır.
İşveren peşin ödeme yapabilir İşveren çalışana bildirim süresi içerisinde hak kazanacağı bütün ücretleri peşin olarak ödeyerek, iş sözleşmesini bildirim anında sona erdirebilecektir.
Çalışana işten çıkarılacağının bildirilmesi üzerine, işe yoğunlaşmasının düşebileceği, iş sağlığı ve güvenliği açısından işin tehlikelere açık hale gelebileceği ve çalışma ortamında uyumun bozulabileceği düşünülerek bu hak tanınmıştır. İşverenin peşin ödemeyi tercih etmesi halinde, çalışana o dönemde çalışmış olsaydı elde edeceği bütün hakları ödemesi gerekmektedir. Ayrıca işveren çalışana, “seni bildirim süresi içinde biraz çalıştıracağım, bir kısmının da ücretini ödeyip iş sözleşmesini sonlandıracağım” diyemez.
Peşin ödeme yapmak isteyen işverenler bütün bildirim süresinin ücretini ödemek zorundadırlar. Çalışanın ise böyle bir hakkı bulunmamaktadır.
Haklı fesihte ihbar tazminatı var mı? İş sözleşmesini fesheden taraf, karşı tarafa yukarıda belirtilen ya da sözleşmelerle artırıldıysa artırılan süre kadar önceden bildirimde bulunmadıysa tazminat ödemek zorunda kalacaktır. İhbar tazminatı denilen bu tazminat kişinin önceden bilgilendirilmemesine ya da usulüne uygun bildirim süresi yürütülmemesine bağlanan bir tazminattır. İşveren veya işçi bildirim süresine uymadığında ihbar tazminatı ödemek zorunda kalacaktır.
Fakat iş sözleşmesini haklı nedenle derhal fesheden taraf diğer taraftan ihbar tazminatı talep edemez, ihbar tazminatı, kendisine karşı fesih uygulanan kişinin talep edebileceği bir haktır. Fesih uygulayan kişi bildirimi bölerek kullandırır veya kullanırsa, bu durumda da tazminat ödemek zorunda kalacaktır. Örneğin işçiye bildirim süresi eksik kullandırılmışsa kalan süre üzerinden değil tüm bildirim süresi üzerinden ihbar tazminatı ödenmesi gerekecektir.
Nasıl hesaplanır? İhbar tazminatının hesaplanmasında brüt ücret esas alınmaktadır. Kanuna göre para veya para ile ölçülebilen ek menfaatler de dikkate alınacağından, ihbar tazminatı yol, yemek, giyecek, yakıt, konut yardımı gibi yardımlar ve varsa ikramiyeler de dikkate alınarak hesaplanacaktır. Ayrıca ihbar tazminatında kıdem tazminatı gibi bir tavan da söz konusu olmadığından tazminat miktarları çok yüksek olabilecektir. İhbar tazminatından hem gelir vergisi hem de damga vergisi kesilecektir.