Şehzade Mustafa´nın gerçek hayatı
.
Şehzade Mustafa nasıl öldürüldü? Şehzade Mustafa’nın Kanuni tarafından katlettirilmesi hala tarihçiler arasında en çok konuşulan konular arasında gelir.
Osmanlı tarihinin en önemli kırılma noktalarından biri olarak kabul edilen Şehzade Mustafa'nın babası tarafından katlettirilmesi, 16. yüzyıl Osmanlı dünyasında büyük yankılar uyandırmıştı.
Prof. Dr. Abdülkadir Özcan bu elim olayı Şehzade Mustafa'nın vefatının 461. yıldönümünde Ekim sayısında Derin Tarih okurları için yazdı.
MUSTAFA'YA KUMPAS Şehzade Mustafa'nın karşısında sadece Hürrem Sultan yoktu. Saltanat damadı kubbe veziri ve sonra da veziriazam olan Rüstem Paşa ile bunun zevcesi ve Kanuni'nin bir dediğini iki etmediği sevgili kızı Mihrimah Sultan da vardı. Bunlardan özellikle Rüstem Paşa'nın bu kumpasta etkili olduğu çağdaş kaynaklardan öğrenilmektedir.
Paşa'nın Padişah'a, "Askerin Mustafa'yı tahta geçirmek amacıyla ayaklanacaklarına" dair sözleri Sultan Süleyman'ı çileden çıkarıyordu. Kafasında dedesi II. Bayezid'in başına gelenlerin geleceği endişesi hüküm sürmeye başlamıştı.
Bilindiği üzere Sultan II. Bayezid oğlu Yavuz tarafından tahttan indirildikten sonra Dimetoka'ya giderken şüpheli bir şekilde aniden vefat etmişti. Rüstem Paşa'nın, Şehzade Mustafa'nın İran şahıyla haberleştiğine dair düzenlettiği sahte mektuplar bardağı taşıran son damla oldu.
MUSTAFA, EREĞLİ YOLUNDA Sefer kararı alan Sultan Süleyman yaşlılık söylentilerine son vermek amacıyla 1553 Ağustosu sonlarında bizzat İran (Nahcivan) seferine çıktı. Yanında çok sevdiği hastalıklı oğlu Şehzade Cihangir de vardı.
Kanuni Konya Ereğlisi civarındaki Aktepe (Akhöyük) menzilinde Şehzade Mustafa'nın gelmesini bekledi. Başta annesi Mahıdevran Sultan olmak üzere yakınları Mustafa'ya Ereğli'ye gitmemesini söylediler. Bir süre sonra ordugâha gelen Mustafa devlet adamları tarafından karşılandı. Bir rivayete göre ikinci vezir Kara Ahmed Paşa'nın, karşılaşabileceği tehlikeyi bildirerek gelmemesi hususunda Şehzade'yi uyardığı fakat Mustafa'nın bu ikaza aldırmadığı nakledilir.
Otağını babasının otağının iki mil kadar uzağına kurdurdu. O sırada ordugâhtan kendisine oklu bir mektup geldi; burada babası tarafından öldürüleceği yazıyordu. Mustafa bunu Rüstem'in bir hilesi zannederek fikrini değiştirmedi. Bazı yakınları padişahla açık alanda ve at üzerinde görüşmesini, otağ-ı hümayuna kendinden başka kimsenin giremeyeceğini hatırlattılarsa da o, "Babasına karşı kusur işlemediğini, Rüstem Paşa'nın veya bir başkasının kendisi hakkında ölüm fermanı verdirecek derecede etkili olamayacağını" söyledi. Otağa yaklaştığında bir çavuşun kılıç ve hançerini istemesi kendisini şaşırttı fakat istediklerini verdi.
BABA- OĞUL OTAĞDA Otağ-ı Hümâyun'a yalnız girdi. Karşısında babasını göremeyince şaşırmıştı. O sırada kapıcılardan biri, "Kımıldama! Hünkâr hazretlerinin iradesi icra edilsin" diyerek şehzadenin üzerine atladı. Üç dilsiz de boynuna kement attı. Mustafa bir süre kendini savundu ve hatta bir ara onları yere yıkarak kaçmaya çalıştıysa da elbisesinin ucu ayaklarına dolaşınca sendeledi. Perde arkasında bulunan Kanuni'nin cellatlara, "Çabuk olun!" diye bağırdığı Batı kaynaklarında nakledilir. O sırada Kapıcı Mahmud Ağa tarafından ayağından yakalandı ve yetişen cellatlar tarafından kementle boğuldu (6 Ekim 1553).
Naaşı bir süre otağın önünde teşhir edilen Mustafa, Ereğli'de cenaze namazı kılındıktan sonra Bursa'ya götürülerek Muradiye'de II. Murad'ın türbesi civarına defnedilmiştir. 1573 yılında Şehzade Mustafa ile oğlu Mehmed'in üzerine II. Selim tarafından türbe yaptırılmıştır.
Kanuni'yi bu hazin olaya sevk eden sebep oğlunun devlete ve saltanata ihanet edeceğine inanmış olmasıdır. Şehzade Mustafa'nın Rüstem Paşa'ya karşı kalabalık askerle gelmesi, Paşa tarafından tertip edilen ve babasına karşı İran şahı ile mektuplaşması meselesi, asker ve halk arasında kendisinin yaşlandığı, sefere çıkamaz hale geldiği söylentilerinin dolaşması, babası Yavuz Sultan Selim tarafından tahttan indirilerek Dimetoka'ya gönderilen ve...
Muhtemelen zehirlenen dedesi II. Bayezid'in durumuna düşme endişesi bu gazi padişahı çileden çıkarmış olmalıdır. Oğlunu öldürttükten sonra hüngür hüngür ağladığı minyatürlere yansıyan Sultan Süleyman'ın hadiseye çok üzüldüğü anlaşılmaktadır.
gazetevatan.com Şehzade Mustafa (1515, Manisa - 6 Ekim 1553, Konya) Kanuni Sultan Süleyman'ın Mahidevran Sultan'dan olma oğlu.
Saruhan, Amasya, Konya sancak beyliklerinde bulunmuştur. Babasının tahtına göz dikmekle suçlanmış; Nahcıvan seferi'ne giden Osmanlı ordusunun Konya’da konakladığı sırada, padişahın otağında boğdurulmuştur.
Katli, devlete isyan suçundan dolayıdır; ancak deliller ve şahitler konusunda tartışma bulunmaktadır.
Hürrem Sultan'ın tahta kendi oğullarından birini geçirmek için Şehzade Mustafa'ya tuzak kurduğu ve ölümünü hazırladığı iddia edilmektedir.
1553 yılında Şehzade Mustafa'nın öldürülmesi 1.561 sayfasında Fransız trajedisi La Soltane ya Gabriel Bounin tarafından konu edinilmiştir.
1515 yılında babası Kanuni Sultan Süleyman’ın şehzadeliği sırasında Manisa’da dünyaya geldi.
Dedesi Yavuz Sultan Selim’in 1520’de hayatını kaybetmesi üzerine Osmanlı tahtına oturmak üzere İstanbul’a giden babasının yanında İstanbul’a gitti.
Hürrem Sultan’ın babasının sarayına girmesinden sonra annesi Mahidevran Sultan ile Kanuni’ye dört şehzade daha doğuran Hürrem Sultan arasında, Kanuni’den sonra kendi oğullarının tahta çıkmasını sağlamak için büyük bir mücadele yaşandı.
Şehzade Mustafa, 1533 -1541 arasında Saruhan Sancakbeyi (Aydın sancağı ilavesiyle) olarak görev yaptı. Saruhan (Manisa), padişah adayının görev yaptığı yer kabul edilirdi, dolayısıyla Şehzade Mustafa dönemin veliaht şehzadesiydi.
16 Mayıs 1541’de Amasya Sancakbeyliğine atandı; Saruhan Sancakbeyliğine ise kardeşi Şehzade Mehmed getirildi. Halk ve askerler bu duruma tepki gösterdi, bunun üzerine I.Süleyman doğu topraklarının güvenliği için şehzadenin Amasya'ya gönderildiğini ve veliahtlığının sürdüğünü açıkladı.
Ardından, Mehmet’in beklenmedik şekilde 1543’te ölümünden sonra Saruhan Sancakbeyliğine Şehzade Selim getirilirken; Şehzade Mustafa ise 1549 yılında Konya Sancakbeyliğine atandı.
Şehzade Mustafa'nın şahsına dair önemli verilerden biri de Bernardo Navagero adlı İtalyan elçinin hakkında verdiği bilgilerdir. Yazdığı bir mektup aynen şu şekildedir:
"Şehzâde Mustafa, sultanın ilk oğlu. Annesi de Çerkes olan kadın. Şu anda Amasya'da ikamet ediyor. İranlılar'ın sınırında, İstanbul'dan 26 gün uzaklıktaki bir mesafede. Yıllık geliri 80 bin dükaya tekabül ediyor.
Annesi de onunla birlikte yaşıyor ve oğlunun zehirlenmesini engellemek için her türlü önlemi alıyor.
Onun için en tehlikeli şeyin zehir olduğunu, başka hiçbir şeyden korkmaması gerektiğini söylüyor. Mustafa'nın annesini büyük ölçüde sevip saydığı söyleniyor.
Herkes onu çok seviyor ve herkes babasının yerine tahta çıkmasını istiyor. Yeniçerilerin de onun hükümdar olmasını istedikleri çok açık.
Sultanın bütün kullarının arzusu da bu, çünkü ilk oğlu olmasından yanı sıra çok dürüst, cömert ve cesur olması da herkesin onu istemesi için yeterli sebepler.
Topraklarına gelen her yeniçeriye, sultanın kullarına, sadece çok iyi davranmakla, onları misafir etmekle kalmıyor, aynı zamanda çok güzel hediyeler de sunuyor.
İşte sahip olduğu nâmı da böyle kazanmış. Her ihtiyaçları için yeniçeriler kendisine rahatça başvurabiliyorlar ve onun idaresinden bugüne kadar kimse sultana şikâyetçi olmamış.
Babasına sık sık armağan olarak güzel atlar, ayrıca birkaç bin düka da gönderiyor ve bunu seve seve yaptığı çok belli.
Şimdiye kadar babasına karşı hiçbir ters harekette bulunmamış.
Hem de başka bir kadından olan diğer kardeşlerinin babasına yakın olduklarını bildiği, hatta biri sarayda yaşadığı halde. Bu konuda çok ılımlı.
Söylediğim gibi herkes babasının ardından Şehzâde Mustafa'nın hükümdar olmasını bekliyor ve istiyor.
Ancak değişik olaylardan dolayı şans Şehzâde Selim tarafına da düşebilir (Diğer ikisine çok fazla önem verilmemiş).
Sultanın çok sevdiği annesinin planları ve çok yetkili olan Rüstem'in planları da bu doğrultuda. Yani sultanın ölümünden sonra Selim'in padişah olmasını desteklemek için şimdi planlar yapıyorlar.
Bu yüzden paşa en önemli mevkilere kendine yakın, onun emrinde olan kişileri yerleştiriyor. Sancakların yanısıra, hem yeniçeri ağasını yerleştirdiği, hem de kardeşini kaptanıderya mevkilerine çıkardığı gibi. Paşa kaptanıderya olan kardeşinin görevden alınmaması için büyük çaba gösteriyor.
Bu mevkiden kardeşini alsa bile yerine çok güvendiği başka birini koyacak.
Zira Mustafa'nın tahta çıkmasını engellemek için bir donanma ile onun yolunu kesmekten daha iyi bir şey yok.
Sultan Selim, İstanbul'a çok yakın. Hayatta kalmayı başarırsa, annesi de ölmezse, paşa da hazinenin ve sultanın paralarının sahibi olarak, kaza eseri bir ölüm ile Sultan Selim'i tahta oturtmak onlar için pek de zor olmaz.
Herşeyi elde eden para aracılığı ile insanların kalbindeki Sultan Mustafa sevgisini kısa sürede silip atabilir. Bu şekilde kendisi de tahtı elinde tutmaya devam etmiş olacaktır.
Ancak Mustafa'nın öldürülememesi durumunda ise Mustafa, hakettiği tahta çıkmak ve çıktıktan sonra da kaybetmemek için elinden geleni yapacaktır. Sultandan sonra tahta çıkan kim olursa olsun, herkesin bir korkusu var. Bunu Türkler de söylüyor:
Bu taht meselesi oldukça kanlı olacağa benziyor ve bunun felaketlerin başı olduğunu düşünüyorlar. Bu konu ile ilgili olarak sultanın taht için kimi tercih ettiğini anlamak kolay değil çünkü hepsi onun oğlu ama yanında her zaman Rus karısı var ve bu kadın kendi oğullarını hep ön plana çıkarıp, sürekli Mustafa'yı kötülüyor.
Ama Mustafa'nın tahta çıkması konusunda pek bir şey değiştiremeyeceğini de biliyor. Sultan da bu konuda bir şey yapamaz zira kendi ağzıyla Mustafa'nın tahta çıkacağını söyledi."
—Bernardo Navagero
Diğer bir veri ise Guillaume Postel'in Osmanlı gelenek-göreneklerini ve Osmanlı'nın siyasi durumunu anlattığı kitapta bulunmaktadır.
1536'da, Fransız kralı I. François, Kanuni Sultan Süleyman'la bir sözleşme imzaladı ve ardından resmi tercümanı ve tarihçisi Guillaume Postel'i yardımcı olarak Fransız elçisi olan Jean de La Forêt'in yanına, İstanbul'a gönderdi. Fransız tarihçi Guillaume Postel,"De la République des Turcs"(Türklerin Cumhuriyeti) adlı kitabında Şehzade Mustafa’nın iktidarı devralabilecek yaşa ve olgunluğa ulaştığını, tedbirli, ve son derece iyi eğitimli bir şehzade olduğunu yazmaktadır.
Kişiliği
Mustafa, şairdir (Mahlası Muhlisî[5]), hattattır (Elyazısı: Viyana, Şark yazmaları, No:998 de nesh ile yazılmış Süleyman-name). Manisa Bozdağ da, cami, saray, türbe, çeşmeler yaptırdı. Irakeyn ve Korfu seferinde (1534, 1536, 1537) ve Boğdan seferinde Anadolu muhafızı, 9. seferde (1541) İstanbul muhafızı oldu. Manisa Bozdağ da, cami, saray, türbe, çeşmeler yaptırdı. Görüntüsü ve tavırlarıyla dedesi Yavuz Sultan Selim'e çok benziyordu.
Şehzade Mustafa'nın bilhassa Amasya'dayken ilim meclislerinde bolca bulunduğu, devrin önemli müderrislerinden dersler aldığı ifade edilir. Celalzade Salih çelebi, Manisalı Senai Mehmed çelebi, Hayreddin Hızır efendi, Şems efendi, şair Lali çelebi, Karaçelebizade Hicri Mehmed Muhyiddin efendi, İstanbul kadısı, şair Muhyiddin Mehmed Hüseyni efendi gibi alimlerden dersler aldı. Şehzadenin hocalarından olan Mustafa Sürûrî Efendi, Bahrü'l- Maarif ve Zahiretü'l Müluk yazıp şehzadeye sunmuştur. Şehzadenin katli üzerine de Kanuni ile alakasını kesip bir daha görüşmemiş ve kendisine verilmek istenen bütün resmi vazifeleri de reddetmiştir.[7] Kanuni Sultan Süleyman'a yazdığı bir mektupta şu ifadeler geçmektedir.
“ Cihan padişahı babası gibi adil, atası Sultan Selim gibi yavuz ve korkusuz, büyük atası Sultan Mehmet gibi zeki.
Devlet-i Aliye'nin gördüğü en parlak şehzade.
AilesiZevcesinin adı bilinmemektedir. 1525, Kırım doğumludur. Şehzade Mustafa'nın ölümünden sonra 1555 de, Pertev Mustafa Paşa ile evlendirilmiştir.
Çocukları:
Nergisşah Sultan: 1536 yılında Manisa'da doğdu. Damat Cenabi Ahmet Paşa (şair, tarihçi, Enderuni ve çeşnigirbaşı, 20 yıl kadar Anadolu Beylerbeyi) ile evlenmiştir.
Şehzade Mehmed: 1546'da Amasya'da doğdu. Ölümü; 1553, Bursa.
Şehzade Orhan: Ölümü; 1552, Konya.
Şah Sultan: 1547 yılında Konya'da doğdu. 2 Ekim 1577'de öldü. Zevci Damat Abdülkerim Ağa.
Ölümü ve Sonrası
Taht yarışında Şehzade Mustafa’yı bertaraf edebilmek için Sadrazam Damat Rüstem Paşa tarafından sahte mektuplar ürettiği düşünülür. Bu mektuplar, Şehzade Mustafa’nın babası hayatta iken onun tahtına göz diktiğini ve isyan hareketlerine destekte bulunduğunu gösterir niteliktedir.
Başlangıçta iddialara inanmayan Kanuni, güvendiği din alimlerinden tavsiye istedi. Güvenilen bir kölenin efendisinin parasını irtikap ettiğine ve ona karşı bir tuzak kurduğuna ilişkin hayali bir hikayeyle buna karşı ne yapılması gerektiğini sordu.
Aslında bu, Mustafa’nın isyan hareketlerine başvurduğuna ve babasının tahtına göz diktiğine dair endişelerinin çok uzağındadır. O dönemin alimlerinden olan Mehmet Ebussuud Efendi Süleyman’a şu cevabı vermiştir; “bu durumda köleye ölünceye kadar işkence yapılması uygundur.
Bu ifade, şeraite göre kendisine bir cinayet izninin verilmesi demektir, ancak bir fetva niteliği taşımamaktadır. Çünkü Şehzade Mustafa'nın yaşadıkları Süleyman'ın danıştığı hikayeden çok farklıdır.
1553 yılında Veziriazam Damat Rüstem Paşa İran seferi için hareketinden sonra Aksaray taraflarına gelince, orduyu durdurdu ve yeniçerilerin Şehzade Mustafa'ya yatkınlığı olduğunu ve askerin, ihtiyarlığı sebebiyle sefere çıkamayan padişahın Dimetoka da oturmasını, Mustafa'yı hükümdar olmasını istedikleri dedikodusunun yayılmakta olduğunu bildirmek için, sipahiler ağası olan, Kızıl Ahmedliler den Şemsi Ağa'yı (Şemsi Paşa) İstanbul'a yolladı ve padişahın bizzat askerin başında sefere çıkmasını arz ederek, Aksaray'dan ileri gitmeyip bekledi.
Padişah bunu haber alınca Rüstem Paşa'yı geri çağırdı ve 1553 ağustos sonlarında kendisi İran seferine çıktı. Kütahya sancakbeyi Şehzade Bayezid'i Rumeli muhafazasında bulunmak üzere Edirne'ye gönderdi. Bolvadin'e gelince Saruhan sancakbeyi Şehzade Selim orduya gelerek el öptü. Bundan sonra padişah Aktepe konağına geldiği vakit, sefere çağrılan Şehzade Mustafa orduya iltihak ederek çadırı kuruldu.
Ertesi gün şehzade babasının elini öpmek için otağ-ı hümayuna yürüdü. Çadıra girdiği zaman babasını göremedi, yedi dilsiz onu karşıladı ve hemen üstüne atılarak boğmak istedilerse de Mustafa bunların elinden kurtulup kaçarken, saray hademelerinden Zal Mahmud ağa arkadan yetişip şehzadeyi boğdu. Cesedi çadırın önüne bir İran halısı üzerinde bırakılmak suretiyle ölümü ilan edildi.
Bu, aynı zamanda İran ile iş birliği yaptığı iddia edilen Şehzade Mustafa'nın durumunda bir mesaj niteliği taşıyordu. Cenazesi daha sonra Bursa’ya gönderilerek II. Murat türbesi yakınına defnedilmiştir.
OSMANLI TARİHİNİN EN ACI OLAYI
Kanunî’nin oğlu Şehzâde Mustafa’nın öldürülmesi Osmanlı tarihinin bugüne kadar unutulmayan en acı hadiselerinden biridir
Olup bitenler Şehzâde Cihangir’i derinden yaraladı. Şehzâde Cihangir, kısa bir süre sonra vefat etti. Şehzâde Mustafa’nın ölümü ordu arasında derin bir üzüntü ve hoşnutsuzluk meydana getirdi.
Rüstem Paşa azledilip, Şehzâde Mustafa’ya yakınlığı ile bilinen Kara Ahmed Paşa veziriazamlığa getirildi. Şehzâdenin cenazesi Bursa’ya gönderilerek defnedildi. Hürrem Sultan’ın kışkırtmasıyla, babasının intikamını alır gerekçesiyle Şehzâde Mustafa’nın 7-8 yaşlarındaki oğlu Şehzâde Mehmed de öldürüldü.
Şehzâde Mustafa öldü ama arkasından en az 5 kişi ben Şehzâde Mustafa’yım diye isyan çıkardı. Şehzâdenin katlinden kısa bir süre sonra Dobruca’da ortaya çıkan bir kişi Şehzâde Mustafa olduğunu iddia etti. Şehzâdeye benzerliği ve cesareti ile etrafına Rumeli eyaletlerinden binlerce sipahiyi topladı. Düzme Mustafa bir müddet devlet güçlerini uğraştırdıktan sonra yakalanıp, İstanbul’da çengele geçirilerek öldürüldü.
