Musul’dan kalanlar...

Irak ordusunu ile peşmerge güçlerinin DEAŞ’a karşı verdiği savaşın ardından Irak’ın kuzeyindeki Musul kenti harabeyi dönüşmüş durumda. Binlerce kişi öldü, hayatta kalanlar ise ülkenin dört bir yanına dağıldı. Musul savaşı 9 ay süren çatışmaların ardından sona erse de kent halkı büyük bir insani felaketle karşı karşıya. Ölü sayısına yönelik tahminler binlerden on binlere kadar geniş bir aralıkta değişirken; bir milyondan fazla kişi Ekim ayında başlayan çatışmalar nedeniyle evlerini terk etmek zorunda kaldı. Bazı mahalleler tamamen yıkılmış durumda ve enkaz altında çıkarılmayı bekleyen cesetler var. Kentin sokakları patlamamış mühimmatlar, mayınlar ve bubi tuzakları ile dolu. Uydu analizleri kentteki binlerce binanın ve 100 kilometreden fazla yolun ağır hasar aldığını veya yok olduğunu gösteriyor. BM’nin ilk uydu analizi 10 binden fazla binanın ciddi bir şekilde hasar aldığını veya tamamen yıkıldığını gösterse de gerçek hasarın daha büyük olduğu düşünülüyor. Binaların uydu görüntülerinde gözükmeyen bina katları da dikkate alındığında, BM son hesaplamasında hasar alan binaların sayısının ilk tahminlerinden 3 kat fazla, 32 bin civarında olduğunu tahmin ediyor.

Yeniden inşa 1 milyar dolar

BM’nin Irak’taki insani koordinatörü Lise Grande, etkilenen bölgelerin normale dönmesinin yıllar

süreceğini söylüyor. Grande, kenti yeniden inşa etmek ve sivillerin evlerine dönmesini sağlamak “aşırı derece zor” olacak ve yaklaşık 1 milyar dolara mal olacak. BM’nin uydu analizine göre konutların büyük kısmı hasar aldı, en az 8 bin 500 konut ağır hasarlı veya tamamen yıkılmış durumda. Bunların çoğu Eski Kent’te yer alıyor. Sahada kapsamlı hasar tespiti yapılmasının ardından bu sayının artacağına kesin gözüyle bakılıyor. 130 kilometrelik yol altyapısı da hasar gördü. Bunların 100 kilometresi kentin batısında bulunuyor. Koalisyonun hava saldırıları cihatçıların kentin batısından doğusuna takviye güç kaydırmasını engellemek amacıyla, Dicle Nehri üzerinden kentin iki yakasını birleştiren 5 köprünün tamamını yıktı. Kentin havalimanı, tren istasyonu ve hastaneleri de harabeye döndü. Iraklı yetkililer Musul’un sağlık tesislerinin yüzde 80’inin yok edildiğini tahmin ediyor. Çok sayıda hastane, laboratuvar ve bir tıp okulunun bulunduğu bölge, Ninova’nın en büyük sağlık merkeziydi.

En büyük trajediyi yaşayanlar ise Musul’un halkıydı. Kaç kişinin öldüğü hâlâ bilinmiyor. BM’nin Ocak ayındaki tahmini 2 bin 463 idi fakat Uluslararası Af Örgütü yalnızca o tarihten sonra 5 bin 805 kişinin sadece hava saldırıları sonucu yaşamını yitirdiğini söylüyor. İngiliz Independent gazetesinin ortaya çıkardığı bir Kürt istihbarat raporu ise 40 bin kişinin öldüğünü belirtiyor. Cesetler hâlâ enkaz altında beklerken gerçek ölü sayısının tespit edilmesi uzun bir süre alabilir. Buna ek olarak BM tahminlerine göre Ekim’de başlayan operasyonun ardından bir milyon sivil de kenti terk etmek zorunda kaldı. Bu, Musul’un savaş öncesi nüfusunun neredeyse yarısı. Bunların yarısı çocuk ve 700 bini savaşın en fazla etkilediği kentin batı bölgesinden. Bu, yakın tarihteki en büyük tahliye faaliyeti oldu. Uluslararası Göç Örgütü Ağustos başında 800 bin kişinin yerinden edilmiş durumda olduğunu ve bunların yarısından fazlasının kamplarda ve geçici merkezlerde barındığını açıkladı. Bazıları ise kente geri döndü, evleri yıkılmış olsa da başka ev kiraladı veya savaştan etkilenen binalarda yaşayan arkadaşları ve akrabalarının yanına yerleşti.

3 evden biri hasar gördü

Uydu görüntülerine göre Eski Kent’te neredeyse her 3 evden biri, yani 16 bin evden 5 bin 500’ü yıkıldı veya kullanılamayacak kadar hasar gördü. Gerçek sayıların çok daha yüksek olduğu düşünülüyor. Eski kentin çoğu dümdüz oldu. Kentin tarihi yapılarından El Nuri Camii 2014 yılında DEAŞ lideri Ebu Bekir el-Bağdadi’nin halifelik ilan ettiği yerdi. Caminin yerinde şimdi bir harabe var. Iraklı güçlere göre DEAŞ Temmuz 2017’de El Nuri Camii’ni patlattı. DEAŞ caminin ABD’nin hava saldırısı sonucu yok edildiğini savunsa da bunu destekleyen herhangi bir kanıt bulunmuyor. Caminin 12. yüzyıldan kalma eğik minaresi Eski Kent’in en önemli simgelerindendi. Tarihi boyunca çok sayıda çatışma ve işgale tanık olan minare 22 Temmuz 2017’de yıkıldı.

440 bin Musullu kamplarda yaşıyor

Kentten göçün çoğu, operasyonun son aylarında gerçekleşti. Uluslararası Göç Örgütü’ne göre Ekim ortasından Temmuz’a kadar geçen sürede 7 binden fazla aile Musul’daki evlerini terk etti. Sonraki ayda 125 bin aile göç etti. Bugün bu sayının 140 bine ulaştığı tahmin ediliyor. Ancak bu artışın büyük kısmı, Musul’a girmek güvenli bir hâle geldikten sonra Uluslararası Göç Örgütü’nün elindeki sayıları yerel örgütlerin elindeki sayılarla birleştirmesinden kaynaklanıyor. Çok sayıda kişi Musul’un sınırlarından ayrılmış olsa da evleri yıkılan kişilerin çoğu kenti terk etmedi. Evlerinden olan 100 binden fazla aile hâlâ Musul içinde barınıyor. BM’nin ortaklık yaptığı örgütlere göre kamplara gitmektense akrabalarının yanına taşınmayı tercih eden Batı Musullular nedeniyle Doğu Musul’un nüfusu ikiye katlanmış durumda. Kentteki yıkımın gerçek boyutu Musul Temmuz 2017’de geri alındığında belli oldu. 9 aylık çatışma boyunca 126 bin aile yerlerinden edilmişti. Her 6 aileden 5’i Musul’un farklı bölgelerine veya çevresindeki kentlere yerleşti.