Hiç şakası yok tansiyon öldürür!

Hipertansiyon tedavi edilmezse öldürür! Dr. İlyas Tokatlı, bu cümleyi üstüne basa basa tekrarlıyor. Tıp tarihinde hep örnek verilen bir olayı anlatıp tansiyonun insanı nasıl hırpalıya hırpalıya sona yaklaştırdığını özetliyor. Hiper tansiyonun hışmına uğrayanlardan biri de ABD'nin eski başkanlarından Roosvelt. İki şanssızlığı varmış Roosvelt'in. İlki Başkan olması. Üstelik tam da İkinci Dünya Savaşı sırasında... Stres zaten yüksek olan tansiyonunu tavana zıplatıyormuş. İkincisi o dönemde tansiyonu düşürecek hiçbir ilaç yokmuş. Yani Roosvelt doktorların denetiminde göz göre göre hipertansiyonun sebep olduğu beyin kanamasına doğru gitmiş. Doktorlar onun tansiyon seyrini çıkartmış. Ama hepsi o...

Başkan olmadan da tansiyonu sınırdaymış: 14-9. Başkanlık koltuğuna oturur oturmaz bu rakam 16-12'ye çıkmış. Sonrası tam bir trajedi... Tansiyon her streste artmış, Roosvelt'in önce kalbini, sonra beynini vura vura hayatını sona erdirmiş... Neyse ki kimse artık Roosvelt gibi biçare değil. Yeter ki zamanında tanı konup tedaviye
başlanabilsin.

* Yaşının önüne bir ekle, normal tansiyonunu hesapla teorisi doğru mu? Örneğin yaş 70, tansiyon 170, yani 17...
Hayır. Yanlış. 14-9 ve üzeri bir tansiyon yaş ne olursa olsun yüksek bir tansiyondur. Yani birisinin tansiyonu 14'e 9 ise sınırdır. Tansiyon eğer 12-14 arası ve 8-9 arası ise tansiyon öncesi dönem ya da tansiyon başlangıcı olarak kabul edebiliriz. Tansiyon tedavisinde hedefimiz 14-9'un altıdır. Tabii eğer kişide şeker, kronik böbrek yetmezliği gibi başka risk faktörleri yoksa... Eğer varsa 13-8'in altıdır... Burada kastedilen rakamların hepsi istirahat halinde, oturur pozisyonda ölçülen tansiyonlardır. Örneğin, bir kişinin tansiyonu 11-7 ise, bu 13-8'e göre çok daha iyi bir tansiyondur. Tansiyon ne kadar düşükse o kadar iyidir. 20 yaşında da olsa, 70 yaşında da olsa...

* Hangi aşamada ilaçla tedaviye geçilir peki?
12-8 tansiyon normalin üst limitidir. Bunun üzerinde bir tansiyon yüksek tansiyonun habercisidir. Eğer erken dönemde bir tansiyon sözkonusu ise, yani 12-14 arası ise tuzdan kaçınarak, kilo vererek, doğru beslenerek, egzersiz yaparak 3-6 ay arası normal seviyelerine indirebilir tansiyon. Yani sadece hayat tarzı düzenlemeleri ile... Baktık olmuyor ilaca geçilir. Ama 16'larla başlarsa ilaçsız ne yaparsanız yapın yeterince düşme sağlanmayacağını kestirebilirsiniz. Veya 18'in üstüne çıkmıştır. Uç organ hasarları başlamıştır. Bu aşamada oyalanmak çok tehlikelidir. Hemen ilaca başlamak gerekir.

18'in üstüne çıkarsa
* Diyelim ki tansiyonum 16-10 ve üzeri, tedavi de olmadım. Ne olur?
Tansiyon 18'e 12'nin üzerinde ise ve tedavi edilmezse genellikle bir-iki yılda öldürür. Felç, kalp krizi ya da böbrek yetmezliği ile... ABD Başkanı Roosveelt böyle öldü. O dönemde, tansiyon ilaçları yoktu. Ve bu sizin söylediğiniz 'Herkesin bir tansiyonu vardır. Vücut ona alışır' anlayışı yaygmdı.

Bütün kayıtlar tutulmuş. Tansiyonu başkan olduğu sıralarda 16... Bir dönem 18'e 12'ye çıkıyor. Zaten kalp yetmezliğinden muzdarip. Biri-ki yıl sonra da hipertansiyonun sebep olduğu beyin kanamasıyla kaybediliyor. Başkanın kayıtları tıp tarihi derslerinde anlatılır. Tansiyon hastalığı için enteresan ünlü bir örnektir...

Dikkat! Tansiyonun da yalancısı var
* Dünkü yazımız üzerine çok sayıda telefon geldi. "Yüksek tansiyonun tespiti için gerçekten de yılda bir kez tansiyon ölçtürmek yeterli mi?" diye soruyor herkes...
Tansiyon hastalığının tespiti genelde senede bir tansiyon ölçülerek önceden yapılabilir. Çünkü tansiyon hastalığı gelip geçici bir hastalık değildir. Korku, panik gibi durumlarda artar, sonra eski seviyesine gelir.

* Hangi saatte ölçtürmek gerekir?
Saati önemli değil. Günün herhangi bir saatinde 15-20 dakikalık bir istirahatten sonra oturur pozisyonda ve herhangi bir koldan yapılabilir. Yüksek çıkarsa 5 dakika arayla ölçümü tekrarlamak gerekir. Farklı günlerde yapılan birkaç ölçümle problem olup olmadığı anlaşılır. Çünkü gerçek tansiyon hastasında tansiyon devamlı yüksektir. Ama dediğim gibi kişinin tansiyonu hep aynı kalmaz. Mesela bize acilden gelen pekçok kişi heyecanlandığı için tansiyonu 17-18 çıkıyor. Onları biraz dinlendiriyoruz. Hiç ilaç vermeden kendiliğinden 12'ye düşüyor. Bizim için o hastanın tansiyonu 12'dir...

Kimlere holter takılmalı?
* Peki yüksek tansiyondan şüphelenenler için, günde üç kez belirli saatlerde ölçüm, hep aynı kol gibi yaklaşımlar doğru mu?Ölçüm herhangi bir koldan yapılabilir. Günü, saati önemli değil. Ama bir kol yüksekse, diğer koldan da ölçülmesi gerekiyor. Bizim için hangi kol yüksekse o geçerlidir. Genelde ikisi arasında yarım puan fark vardır; sağ daha yüksektir.

* Tansiyon belli saatlerde farklı mıdır?
Uyuyunca yüzde 10-20 düşer. Eğer tansiyonda bu düşme olmuyorsa risk artar.

* Kimler holter aleti takılarak kontrol altına alınmalı?
Gece uykuda tansiyon ne oluyor buna bakmak için takıyoruz holter aletini... Bir de beyaz önlük tansiyonu denen bir önlük var. Doktora tansiyon ölçtürmeye gelen insanlarda endişeden dolayı tansiyon yükselebiliyor. Evinde 11-12... Hastaneye geliyor, 18 çıkıyor. İşte bu hastaları ayıklayabilmek için... Bu hastalarda yalancı tansiyon yüksekliği dediğimiz bir tansiyon yüksekliği oluyor kısmen. 24 saatlik tansiyon holteri diyoruz bu alete. Ya da tansiyon monitörü... Evde otomatikman belirli aralıklarla tansiyonu ölçüyor. Siz gezinirken, işinizi gücünüzü yaparken tansiyonuzu ölçüp, kaydediyor. Bunu aslında hasta kendisi de bir tansiyon aleti alıp yapabilir...

Tansiyon kalbi nasıl etkiliyor?
* Kalpte büyümeyi yapan nedir?
Kalp bir motordur kanı pompalayan. Eğer damar sisteminde yüksek basınç varsa motor yüksek basınca karşı çalışmış olur ve büyür. Örneğin 5 kiloluk bir ağırlıkla 100 kere kol kaslarınızı çalıştırdığınızı düşünün. Veya 20 kiloluk bir ağırlıkla... Sonuçta 5 kiloyu 100 kere kaldırdığınızda oluşacak büyüklük daha az olacaktır. Yüksek tansiyona karşı çalışan kalpte de öncelikle büyüme oluyor. Ama sonra o kadar yükü kaldıramamaya başlıyor. O zaman kalp genişliyor ve kalp yetmezliği dediğimiz durum ortaya oluyor. Yani nefes darlığı, ayaklarda şişme belirtileriyle giden...

Koşar gibi çalışır!
* Tansiyon 18 ya da 20 olduğunda kalp nasıl çalışıyor?
Tansiyonu yüksek birinin kalbi aynen koşuyormuş gibi bir yük altında çalışacaktır. Ve damarları iyi değilse o kişinin o anda kalp krizi geçirme riski çok artacaktır.

* Tedavi olmazsa bu yükü kaç yıl kaldırabilir bir kişi?
Mutlaka bir sorun olacaktır. O sorunun ne zaman ortaya çıkacağını da sigara, ailedeki kalp damar hastalığı, kolesterol düzeyi gibi birçok farklı risk faktörü ve belki de henüz bilmediğimiz birçok genetik olay belirleyecektir. Daha önce tansiyonunu ölçtürmemiş bir kişinin tansiyonu yıllar içinde artar ve 18'in üstüne çıkar. Kesinlikle bir günde olmaz. 40 yaşlarında 14'lerde başlar, 50 yaşlarında 16lara, 60 yaşında 18-20'lere gelir.