1999 öncesi sigortalı olanlara yani bilenen adlarıyla “emeklilikte yaşa takılanlara” bir parmak bal çalmaktı amaç; kıdeme esas yazıyla kıdem tazminatının talep edilebilmesi.
8 Eylül 1999 tarihinden önce işe başlayan kişiler normalde yaş şartı olmaksızın, prim günü ve sigortalılık süresiyle emekli olacaklardı.Ancak, dönemin koalisyon hükümeti hazırladığı sosyal güvenlik paketiyle prim gününün yanında yaş şartını da getirdi.Yani,dere geçerken at değiştirildi, 5 milyon kişiye emekli olmak için “Yaş şartınıda dolduracaksın” denildi.
Yıllardır hakkını arayan ve sürekli devlet hazinesine takılan kanun mağduru sigortalılara bu haklarının geri verilemeyeceği anlaşılırken, ”Biz seni emekli etmiyoruz, ama kıdem tazminatını işverenden alabilirsin” hakkı bu uygulamayla verildi.
Şimdi bu uygulama da çığırından çıktı. İşçi-işveren arasındaki iş barışını bozdu. Bir tarafta tazminatı isteyen işçi, diğer tarafta deneyimli işçisini kaybetmek istemeyen ve bu parayı istifa ederek giden işçisine ödemek istemeyen işveren…
NEDİR BU KIDEME ESAS YAZI
1999 yılı öncesinde sigorta başlangıcı olan çalışanların, tamamlamaları gereken sigorta primleri ile emekli olma yaşları arasında süre olarak ciddi farklılıklar mevcuttu. 1990 yılında sigorta girişi bulunan erkek çalışan 52 yaş ve 5525 prim gününe tabi olarak emekli olabilmektedir. Bu kişinin 20 yaşında çalışmaya başlayıp hiç ara vermemesi durumunda 15. yılın sonunda prim günü dolarken yaşının dolması için 17 yıl daha beklemesi gerekecek.
Kişinin prim günü dolmuş olduğundan geri kalan sürelerde çalışma zorunluluğu bulunmuyor. Bu süre içerisinde işten ayrılıp çalışmadan emeklilik yaşını beklemek isteyenler için Sosyal Güvenlik Kurumu, emeklilik için yaş şartı dışında diğer şartları taşıyanlara kişinin şahsi talebi halinde Kıdeme Esas Yazı düzenleyerek iş akdini kıdem tazminatını alarak sonlandırma imkânı tanımıştı. Bu hak, emeklilik sebebiyle iş akdi sonlanan personelle aynı haklara sahip olmak anlamındadır.
ŞARTLARI
1475 Sayılı Yasa’nın (4447 sayılı Yasanın 45. maddesi ile değişik) 14/V maddesi uyarınca, yaş dışında kalan diğer şartları, sigortalılık süresini, prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılan işçilere kıdem tazminatı ödeneceği hükmü bulunmaktadır.
Bu hüküm uyarınca, kıdeme esas yazı, kişinin emeklilik için yaş dışındaki diğer şartları asgari ölçüde tamamlaması ile alınabilmekte olup, bu asgari şartlar kişinin sigortalılık başlangıç tarihine göre ise farklılık göstermektedir. 08.09.1999 ve öncesi sigorta girişi olanların 15 yıl 3600 prim gününü doldurmaları gerekirken, 08.09.1999 tarihinden sonra sigortalı olanlar için ise bu süre 25 yıl 4500 prim günüdür.
Tazminatını alan başka işte çalışabilir mi?
Emeklilikte yaş dışında diğer şartları tamamladığı için istifa ederek kıdem tazminatını alan kişinin amaç olarak başka bir yerde çalışmaması beklenir. Ancak uygulamaya bakıldığında daha iyi iş imkânlarının olduğu bir başka yerde çalışabilmek adına ayrılacağı işyerinden kıdem tazminatı almak için kıdeme esas yazı ile işverenliğe başvuru yapan personellerle karşılaşılmıştır.Bu durumu fark eden işverenler, personelin kıdeme esas yazıyı kötü niyetle kullandıklarını iddia etmiş ve kıdem tazminatı alarak işten ayrılan personellerden ödedikleri kıdem tazminatlarının iadesini talep etmişlerdir. Ancak, Yargıtay içtihatları işveren taleplerinin aksi yönündedir. Keza Yargıtay 22. Hukuk Dairesi’nin 25.01.2013 Tarihli ilamında da “Şüphesiz işçinin bu ayrılmasından sonra yeniden çalışması gündeme gelebilir ve Anayasal temeli olan çalışma hakkının ortadan kaldırılması beklenmemelidir. Kanunda tanınan bu hakkın amacı, işyerinde çalışarak yıpranmış olan ve bu arada sigortalılık yılı ile prim ödeme süresine ait yükümlülükleri tamamlamış olan işçinin, emeklilik için bir yaşı beklemesine gerek olmadan iş sözleşmesini aktif sonlandırabilmesine imkân tanımaktır. Davacının ödenen kıdem tazminatının iadesine ilişkin talebinin reddi yerine kabulüne karar verilmesi hukuka aykırıdır.” hükmü verilmiştir. Kısaca 15 yıl sigortalılık süresi ve 3600 gün prim gününü dolduran herkes emekli olabilir ve işyerinden ayrılarak başka bir işte çalışabilir kararı verilmiştir.
Kıdeme esas yazı ile ilgili bir başka merak edilen konu ise; aynı işyerinde çalışırken kıdeme esas yazı ile tazminat alınıp alınamayacağıdır. Önceleri kıdeme esas yazıyı almaya hak kazanan personellerin bu yazıyı işverenlerine tebliğ etmeleri halinde, aynı işyerinde çıkış giriş işlemi yapılarak personele kıdem tazminatı ödenmekteydi. Ancak, Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan 2013 / 26 sayılı genelgede personele kıdeme esas yazıya istinaden tazminat ödemesi için işten çıkışın yapılma zorunluluğu kaldırılmıştır.
Yazı alıp ayrılanın GSS durumu ne olacak
Yaş dışında diğer emeklilik şartlarını tamamlayıp emeklilik yaşını evde beklemek isteyenlerin dikkat etmeleri gereken en önemli nokta; genel sağlık sigortasıdır. Son bir yıl içerisinde 90 gün sigorta primi ödenmiş olanlar (90+10) 100 gün daha sağlık hizmetlerinden faydalanabileceklerdir. Kişinin 100. günün ardından genel sağlık sigortalısı sayılacak olması sebebi ile kaymakamlıkların sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarında gelir testine girilmesi ve gelir testinin sonucuna göre çıkacak primlerin her ay ödenmesi gerekmektedir.
Seçim çanları çalmaya başladı. Hükümet, prim günü eksiği olan yaklaşık 100 bin kişiye emeklilik yolunun açılması için düğmeye bastı. Emeklilik için gün sayısı yetmeyenlere borçlanma imkânı sağlanması için yapılan çalışmalarda sona yaklaşıldı.
Beklenen uygulamada, kadınlardan 58 yaşı ve 10 yıl sigortalılık süresini, erkeklerden ise 60 yaşı ve 15 yıl sigortalılık süresini tamamlamış olan herkese geçmişe dönük borçlanma imkânı sağlanacak.
Bu 2 şartı tamamlamış olanlar emekli olabilecek. 65 yaşın üzerindekiler için ayrı bir formül üzerinde duruluyor. 65 yaşın üzerinde olup prim günü yetmeyenlerin daha düşük bir borçlanma tutarıyla emekli olmaları sağlanacak.
