Hazar Gölü'nde deprem tehlikesi!

Fırat Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Yrd.Doç.Dr. Kadir Eriş, Hazar Gölü'nün dibinde meydana gelen heyelanlarla birlikte kütle kaymaları ve beraberindeki çok ciddi derin yer değiştirmeler nedeniyle, bölgede her an bir depremin meydana gelebileceğine dikkat çekti.

Fırat Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü'nde yürütücülüğünü kendisinin üstlendiği TÜBİTAK Projesi kapsamında Elazığ Hazar Gölü'nde Eylül 2011 yılında 8 kişilik bir ekiple birlikte jeolojik ve liminolojik çalışmalara başladıklarını açıklayan Yrd.Doç.Dr. Kadir Eriş, ilk olarak göl üzerinde kurdukları yüzer platformla göl tabanlarından örnekler aldıklarını söyledi.

EN KAPSAMLI ARAŞTIRMA

Hazar gölünün Elazığ'ın Güneydoğu'sunda tektonik olarak oluşan bir göl olduğunu belirten Yrd.Doç.Dr. Kadir Eriş, "Daha önce yapılan araştırmalara göre bu gölün oluşumu günümüzden 1,5 veya 2 milyon yıl önceye dayanmakta. Tabi şu ana kadar gölde bazı araştırmalar yapılmış ancak bu araştırma, şu ana kadar yapılanların içerisinde en kapsamlısı. Çünkü biz bu çalışma ile Doğu Anadolu Fayı'nın özellikle gölün içerisinden geçtiği hatları belirledik. Yine bu göl içerisinde farklı derinliklerden ve farklı lokasyonlardan göl tabanına ait çökel örnekleri alabildik. Yine bu sene Haziran ayı içerisinde bir haftalık çalışma ile eksik kalan karot çalışmalarımızı tamamlamış olduk. Aynı şekilde bu çalışmada arazi zamanında sismik çalışmalar yaptık. Bu çalışmalarla da Hazar Gölü içerisinde Doğu Anadolu Fayı'nın geçtiği güzergahları tam olarak saptayabildik" dedi.

GÖLÜN 15 BİN YIL ÖNCEKİ JEOLOJİK YAPISI ORTAYA ÇIKARILIYOR

Fırat Üniversitesi'nde ilk kez bu çalışmalar yapıldığını belirten Yrd.Doç.Dr. Kadir Eriş, gölün üzerinde kurdukları yüzer platformda gölden karotiyer sistemle çamur örnekleri alınabildiğini belirtti. Yrd.Doç.Dr. Eriş, "Biz burada gölde sadece tek bir konu üzerinde yoğunlaşmadık. Bu çalışmanın konusu özellikle Hazar Gölü'nün son 100-150 bin yıldaki geçirdiği jeolojik evrimler, ekolojik evrimler ve ortamsal değişimleri saptamaktı. Karotlarla aldığımız çamur örneklerinin de yine laboratuvar ortamlarında çeşitli analizleri bulunmakta. Bu çökel örneklerini Türkiye'de ya da yurtdışında farklı analizler yaparak gölün son 10 bin yıl önceki ya da 15 bin yıl önceki iklimsel veya jeolojik çeşitli olayları ortaya çıkarabilmek için analizleri yapacağız" dedi.

DEPREMLERİN TEKRARLANABİLME TARİHLERİNİ TAHMİN EDEBİLİRİZ

Tarihsel kayıtlara göre Hazar gölünde çok şiddetli depremler meydana geldiğini belirten Yrd.Doç.Dr. Kadir Eriş, bu depremlerin izlerinin karot çökellerinde bulabileceklerini söyledi. Yrd.Doç.Dr. Eriş, "Bu depremlerin oluştuğu tarihleri yaşlandırabilirsek eğer Doğu Anadolu Fayı'nın Hazar Gölü kenarından geçen Sincik Segmenti dediğimiz Doğu Anadolu Fayı'nın bir parçası olan fay sisteminin hangi aralıklarla deprem ürettiğini de biz bu karotlarla eski deprem izlerini tarihlendirerek ortaya çıkarmış olacağız" dedi.

Bu çalışmayı İstanbul Teknik Üniversitesi'nde doktora yaptığı süreçte Marmara Denizi'nde de yaptıklarına dikkat çeken Yrd.Doç.Dr. Eriş; "Şu an Marmara Denizi'nde de oluşabilecek depremin tahmin edilen bir süreci var. Bu süreçler de yine bu paleosismolojik çalışmalar sayesinde oluyor. Ancak biz burada ilk defa bir gölde bunu yapabileceğiz. Özellikle de Hazar Gölü, Doğu Anadolu Fay Hattı üzerinde olduğundan burada sosyo ekonomik olarak bütün toplumu da ilgilendiren bir deprem riski açısından bu eski depremlerin tarihlerinin belirlenmesi oldukça önemli" diye konuştu.

HAZAR GÖLÜ DİBİNDEKİ AKTİF DOĞU ANADOLU FAYININ GÖRÜNTÜLERİ

Hazar Gölü'nün dibinden geçen Doğu Anadolu Fay Hattı'nın aktif güzergahlarının görüntülerini DHA'ya değerlendiren Fırat Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Kadir Eriş, görüntülerde göl tabanında özellikle yamaçlarında heyelanlara rastladıklarını ve bu heyelanların eski depremlerden kaynaklanan kütle kaymalarına neden olduğunu söyledi.

Doğu Anadolu Fayı'nın Hazar Gölü içerisinden geçen aktif kollarında çok ciddi rakamlarda düşey yer değiştirmelerin de mevcut olduğuna dikkat çeken Yrd. Doç. Dr. Eriş, özel tekniklerle aldıkları görüntülerden bölgede çok ciddi deprem riski olabileceğini kaydetti.

HAZAR GÖLÜNDE HER AN TEHLİKELİ BİR DEPREM OLABİLİR

Sığ Sismik Çalışmalar dedikleri özel jeofizik teknikleri kullanarak Hazar Gölü'nün tabanının su yüzeyinden itibaren göl tabanındaki kayaların gidişleri ve jeolojik yapıları ile göl tabanının morfolojisini ortaya çıkarttıklarını belirten Yrd.Doç.Dr. Kadir Eriş şöyle devam etti:

"Bu bizim için neden önemli? Sadece göl tabanının morfolojisi veya batımetrisi ile ilgili değil. Ama aynı zamanda gölün de içerisinden geçtiği Doğu Anadolu Fay Hattı'na ait farklı segmentleri göl tabanında görüntüledik. Bu faylara ait hareket ve yer değiştirmeleri saptayarak bu fayların aktif olanlarını ayırt edebilmek çok önemli. Aktif olanların ise deprem üretebilme risklerini de ortaya çıkarıp belli bir fikir oluşturmak amacındayız. Şimdi burada değişik farklı jeolojik yapılar, morfolojik unsurlar da saptadık. Örneğin göl tabanında özellikle yamaçlarda gelişen heyelanlar ki bu heyelanların büyük bir kısmı büyük bir ihtimalle buradaki eski depremlerle oluşan kütle akmaları veya kütle kaymaları dediğimiz yapılar. Öte yandan farklı bir görüntüde Doğu Anadolu Fayı'nın Hazar Gölü içerisinden de farklı segmentleri geçiyor. Doğu Anadolu Fayı'nın Hazar Gölü içerisinden geçen kolundaki düşey yer değiştirmeyi de görüyoruz. Tabi buradaki yer değiştirme miktarı yaklaşık 30 metre. Bu çok ciddi bir rakam. Bu bize şunu gösteriyor ki aslında Doğu Anadolu Fayı'nın özellikle bu bölgede Hazar Gölü içerisinden geçen parçalarının da aktif olduğunu ve bunların büyük depremler üretebilme riskine sahip olduğunu gösteriyor. Geçmişteki tarihi depremleri de incelediğimizde bu bölgede özellikle son 300-400 yılda 6 ve 6.5 büyüklüğünde depremlerin olduğunu biliyoruz ve özellikle Hazar Gölü içerisinde bizim bu görüntülerde de belirlediğimiz fayların bu bölgede de büyük depremler oluşturma riski olabileceğini tahmin ediyoruz. Bulgular Hazar gölündeki fayın aktif olduğunu ve bu fayda da çok ciddi yer değiştirmelerin olduğunu gösteriyor. Bu yer değiştirmeler aynı zamanda büyük depremlere de işaret olabilir."

Kuzey Anadolu Fayı hattında 1999 yılındaki depremden sonra önemli çalışmalar yapıldığını ancak, Doğu Anadolu Fay hattında ise bu çalışmaların yeterli derecede yapılmadığına dikkati çeken Yrd.Doç.Dr. Kadir Eriş, "Hazar Gölü içerisinden Doğu Anadolu Fayı'nın geçtiği de belki de ilk defa bu çalışma sonucunda ortaya çıkarıldı. Bu çalışmada dediğim gibi, Doğu Anadolu Fayı'nın bu bölgeden ve Hazar Gölü'nden geçen faya ait kollarında çok büyük düşey yer değiştirmelerin olduğunu ve bunun da bu bölgede ciddi deprem riski taşıdığını aslında söylemek lazım. Tabi depremin ne zaman olabileceğini veya önümüze belirli bir periyot koymak şu an için çok zor. Belki bu çalışmalardan sonra eğer tarihi eski deprem izlerini biz gölün tabanından aldığımız karot çökellerinde çamur örneklerini yaşlandırabilirsek ve Doğu Anadolu Fayı'nın bu bölgeden geçen koluna ait deprem üretebilme periyodunu belirleyebilirsek önümüzdeki yıllarda buradaki faya ait oluşabilecek depremi de belli bir hata payıyla tabi ki verebilmek mümkün olacaktır" diye konuştu.

MARMARA'DA 30 YIL İÇİNDE DEPREM

İstanbul Teknik Üniversitesi'nde doktora yaptığı yıllarda Marmara Denizi'ndeki araştırmalara da katıldığını açıklayan Yrd. Doç. Dr. Kadir Eriş, "Şu aşamada Marmara Denizi'nde önümüzdeki 30 yıl içerisinde beklenen depremler var. Ama tabi bunun tam tarihi bilinmemekle birlikte şu an Marmara Denizi'nde diğer değerli hocalarımızın da söylediği gibi beklenen büyük bir deprem var. Ama bu depremin tarihi hakkında şu an itibariyle herhangi bir bilimsel bulgu yok. Sadece buradaki çalışmada da söylediğim gibi tarihi depremlere bakarak Kuzey Anadolu Fayı'nın deprem üretme periyodu göz önüne alınarak tabi ki artı eksi hata payı da koyularak ilk 30 yıl içerisinde deprem bekleniyor deniliyor" diye konuştu.

Elazığ'da 7'nin üzerinde deprem olacak açıklamalarını da yorumlayan Yrd. Doç. Dr. Eriş, "Şu ana kadar bu bölgede oluşan depremlerin çoğunluğu 6 ve 6.5 şiddetinde. Burada 7 ve 7'nin üzerinde depremlerin oluşma riski çok çok az bence. Çünkü bu eski tarihi deprem kayıtları da zaten bunu gösteriyor. Bir de Doğu Anadolu Fayı'nın karakteriyle Kuzey Anadolu Fayı'nın tabi ki farklı. Kuzey Anadolu çok daha büyük deprem üretebilme riskine sahipken, Doğu Anadolu Fayı ise Kuzey Anadolu Fayı kadar olmasa da oluşturabileceği deprem bu bölgede maksimum 6 ve 6.5 şiddetinde olmalı diye düşünüyoruz. Bunu da yine söylüyorum; geçmişteki tarihi deprem kayıtları ve arşivlerden bunu söylüyoruz. Ama bizim özellikle Hazar Gölü içerisinde Doğu Anadolu Fayı'na ait kolda göl tabanında yaptığımız sismik jeofizik çalışmalar sonucunda aktif fayların olduğunu ve bu faylar üzerinde çok ciddi düşey yer değiştirmelerin olduğunu görebiliyoruz ve bu faylar da bu bölgede yine 6 ve 6.5 şiddetinde deprem üretebilme kapasitesine sahip olabilir diyoruz" diye konuştu.