8 soruda geriye dönük yıpranma

Kamuyu bilgilendirmek için görev yapan gazetecilerin yıpranma hakkı 2008’de kaldırıldı, sonra bu hak geri verildi. Aradaki prim farkını ödeyenler bu hakkı kullanabilecek.

Kamuoyunu bilgilendirmek, haberdar etmek için bir haber peşinde gece-gündüz koşup, çoğu zaman haber uğruna canlarını hiçe sayar gazeteciler. Yaptıkları iş çoğu kez kelle koltuk gerektirir. Bunun için gazetecilerin bilhassa emeklilik şartlarının kolaylaştırılması için ‘yıpranma payı’ denilen önemli bir hakları vardı. Bu hak 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesiyle kaldırılmıştı. Gazeteciler her fırsatta bu hakkın geri verilmesi için talepte bulundu. Ben de daha önce “Gazetecilere yeniden yıpranma hakkı verilmeli” diye yazmış ve bunun yerinde bir talep olduğunu belirtmiştim. Bu hak bilhassa Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Faruk Çelik’in özel çabası ile 6385 sayılı Kanunla yeniden sağlandı. İleriye dönük yıpranma hakkı aynı önceden olduğu gibi 1.2.2013 tarihinden itibaren işverence sigortalı adına Kuruma 32 no’lu belge türü ile bildirilecek. Bununla birlikte; 5510 sayılı Kanun’a eklenen geçici 48. Madde gereği; yıpranma hakkına, hakkın kaldırıldığı tarihe kadar geriye dönük yararlanma olanağı da sağlandı. Bugün gazetecilere sağlanan geriye dönük yıpranma hakkı konusunu soru-cevap şeklinde izah edelim.

Geriye dönük yıpranma hakkı 52 ayı kapsıyor

- SORU 1: Geriye dönük yıpranma hakkından hangi gazeteciler yararlanacak?

CEVAP 1: Geçici yıpranma hakkından;

Basın Kartı Yönetmeliği’ne göre basın kartı sahibi olmak suretiyle basın ve gazetecilik mesleğinde çalışanlar.

Basın Kartı Yönetmeliği’ne göre basın kartı sahibi olmak suretiyle TRT’de haber hizmetinde fiilen çalışanlar yararlanacak.

- SORU 2: Geriye dönük yıpranma hakkı hangi dönemi kapsayacak?

CEVAP 2: Geriye dönük yıpranma hakkı, hakkın kaldırıldığı 1.10.2008’den hakkın yeniden sağlandığı 1.2.1013 tarihine kadar olan süreyi kapsar. Bu da toplam 52 ay.

Bu hak fiilen çalışılan süre için geçerli olacak

- SORU 3: Geriye dönük yıpranma hakkı belirtilen sürenin tamamı için mi uygulanır?

CEVAP 3: Gazeteciler 1.10.2008 ile 31.01.2013 tarih aralığında fiili hizmet süresi zammı kapsamında fiilen çalıştıkları süreler için bu haktan yararlanacak. Bu sebeple; başka statülerde yapılan çalışmalar, tatiller, izin süreleri vs. kısacası işin riskine maruz olmayacak şekilde fiilen çalışmanın yapılmadığı süreler için yıpranma hakkından faydalanılamaz.

- SORU 4: Gazeteci geriye dönük yıpranma hakkından yararlanmak için ne yapmalı?

CEVAP 4: Yararlanacak olan gazeteci öncelikle ilgili sosyal güvenlik merkezine sarı basın kartı ekli dilekçesi ile başvurmalı. 1.10.2008 ile 31.01.2013 tarihleri arasındaki çalıştığı ve yararlanmak istediği dönemi, işveren bilgilerini belirtmeli. Bununla birlikte; yıpranma hakkı istediği dönemle ilgili sürelere ait hesaplanacak prim/kesenek farklarını 1.8.2013 tarihine kadar ödemesi gerekir.

Hesaplanan farkı sigortalı ödeyecek

- SORU 5: Gazeteci 1.8.2013 tarihine kadar başvurmazsa hak düşecek mi?

CEVAP 5: Gazeteci hesaplanan prim/kesenek farklarını 1.8.2013’e kadar ödemezse veya bu tarihten sonra başvurursa hesaplanan prim/kesenek farklarını gecikme zammı ve cezası ile ödemek zorunda kalacak. Yani hakkı düşmeyecek.

- SORU 6: Geriye dönük yıpranma hakkı isteyen gazeteci prim/kesenek farklarını ödemezse bundan işveren mi sorumlu olacak?

CEVAP 6: Geriye dönük sağlanan yıpranma hakkı için kanunda hesaplanan farkın sigortalı tarafından ödenmesi açıkça belirtilmiştir. bu farklar sigortalı tarafından ödenmezse sigortalı bu haktan yararlanamamış olacaktır. İşverenin ödeme yükümlülüğü yoktur.

Yatırılacak prim farkı nasıl hesaplanacak?

- SORU 7: Gazetecilerce ödenecek prim farkı nasıl hesaplanır?

CEVAP 7: Sigortalıların ödeyecekleri prim farkları, işverenleri tarafından 1.10.2008 ile 31.01.2013 tarih aralığında çalışmalarının bildirildiği aylık prim ve hizmet belgesinde kayıtlı prime esas kazanç tutarlarına yüzde 1.5 oran uygulanarak hesaplanacaktır. Örneğin; gazeteci bu yıpranma hakkı almayı düşündüğü dönemde aylık 3 bin lira almışsa ve aylık 45 TL prim ödeyecektir. Bu da tamamı üzerinden düşünülürse 52 X 45= 2.340 TL’dir.

- SORU 8: Geriye dönük yıpranmadan yararlanma emeklilik şartlarını nasıl etkiler?

CEVAP 8: Geriye dönük sağlanan yıpranma hakkı fiili hizmet zammı şeklinde sağlandığı için 1.10.2008’den önceki itibari hizmet süresinden farklıdır. Önceden itibari hizmet ile yıpranma süresi yaş ve sigortalılık süresini etkilerken, fiili hizmet zammı prim gününe eklenmekte ve yaştan da yarısı kadar düşürmektedir. Bir nevi askerlik, doğum vs. hizmet borçlanması gibi uygulanacaktır.

Örneğin; 1.10.2008 ile 31.01.2013 tarih aralığında sürenin toplamı fili hizmet zammı süresi kabul edilse yani 1.560 gün olduğunda; 1.560/4=390 gün yıpranma hakkı olur. Bu süre gazetecinin 390 gün prim gününe eklenir, 390/2=195 günlük süre yaş haddinden düşülür.