Krizde böbreğini satmak isteyen arttı, her gün en az 10 kişi arıyor

Türkiye’de kadavradan bağışın desteklenmesi halinde kimsenin organlarını satmaya kalkışmayacağını söyleyen Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Organ Nakli Merkezi Sorumlusu Doç. Dr Alihan Gürkan, “Ekonomik kriz ortamında böbreğini satmak isteyenlerin sayısı arttı. Bizim merkezimizi her gün en az 10 kişi arıyor, bunun suç olduğunu anlatıyor koordinatörlerimiz. Kara pazarı ortadan kaldırırsanız müşteri olmaz. Bunun da tek yolu kadavrayı artırmak” dedi

Doç. Dr Alihan Gürkan, Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Organ Nakli Merkezi sorumlusu. Türkiye’de yapılan 6 transplanttan yani organ naklinden birini gerçekleştiren değerli bir cerrah. Organ nakli konusunda Akdeniz Üniversitesi ilkleri yaptı. Doç. Dr. Alihan Gürkan da Türkiye’de bu alanda ilkleri yapan cerrahlardan biri. Türkiye’deki ilk çift böbrek naklini ve ilk doku uyumsuz böbrek naklini o yaptı. Karaciğer nakillerinde de uzmanlaşan az sayıdaki cerrahtan biri Gürkan.

Kendisiyle ekonomi sayfası için röportaj yapmamın nedenine gelince... Son zamanlarda organ nakli yapan hastane sayısı artıyor. Birçok değerli hoca da üniversite hastanelerinden özel hastanelere kayıyor. Akdeniz Üniversitesi’nde de daha önce böyle bir kopuş yaşandı. Üniversitelerdeki organ nakliyle özel hastanelerdeki organ nakli arasında ise korkunç bir fiyat farkı var. “Bu doğal değil mi?” diyebilirsiniz ilk bakışta ama durum farklı. Sağlık Bakanlığı’nda organ nakli bekleyenlerden oluşan ve puanlama listesiyle sıralaması oluşturulan bir liste var. Organ bağışı rakamları da belli. Şimdilerde özel hastaneler organ naklini artırmak için canlı organ naklini teşvik edici faaliyetler içinde, peki bu ne kadar doğru? Alihan Gürkan, Türkiye’de bu anlamda kanlı bir pazar oluşabileceğine dikkat çekiyor ve ’Ben içinde olsam da olmasam da organ nakli yapan devlet kurumları desteklenmeli’ diyor. Önerdiği sistemi Doç Dr. Alihan Gürkan’la konuştuk.

Böbrek hastası sayısı Türkiye’de artıyor mu?

Türkiye’de 45 bin böbrek hastası var. Yani diyalize giren. Böbrek hastalığı oranı yüzde 17. Bu çok yüksek. En önemli neden şeker hastalığı ve reflü.

Bir anda ’Böbreklerim iflas etti’ diyor insanlar. Bu nasıl oluyor?

Şeker hastalığı sistematik bir hastalık. Yalnızca kalp ve gözü tutmuyor. Sistem birlikte çöküyor. Kısa sürede hızlı gelişebiliyor rahatsızlık. Şimdi pankreas nakli yapıyoruz. 50 kadar pankreas nakli yaptık. Bunu ilk yapan hastane de biziz.

Organ nakli yapan merkez sayısı hızla artıyor. Her merkez organ nakli yapabilir mi?

Son zamanlarda yanlış adımlar var. Böbrek naklini artırmak için tamamen canlıdan nakil yapma eğilimi var. Bu olmalı ama kriterler de konmalı. Çok özel hastane türedi ve nakil izni alıyorlar. En kârlı işlerden biri organ nakli. 7-8 bin lira bedeli. Ama bunun için devletin ödediği para 23 bin lira.

Organ nakline destek olmak için değil mi?

Evet. Ama bu doğru değil. Elbette böbrek nakli desteklenmeli, para verilmeli. Diyalizden kurtardığınız her hastayla devlet ekonomisine katkıda bulunuyorsunuz. Ancak bu yalnızca canlı vericiyi desteklemekle olmaz. Bizim senede 2 bin organ nakli bağışçısına ihtiyacımız var.

Şu anda ne kadar var?

Türkiye genelinde şu anda 300 bağış var. 2 bin bağış demek, 4 bin böbrek, 2 bin karaciğer demek. 2 bin bağışlayıcıya her biri için 50 bin lira alsak, ben bunun bir bölümünü bağışı yapan aileye vereyim, teşvik edici unsur olsun diye. Organ bağışını cezbettirmek lazım. Bir 10 bin lirayı bu işle uğraşan ekiplere verelim, cerraha, nefroloğa, ameliyat hemşiresine verelim. Organ nakli için mesai dışında bu işlere el veriyorlarsa teşvik edilmeli.

Devlet her bir organ nakli için 23 bin lira veriyor. Özel hastaneler bunu farklı kullanıyor, devlet hastaneleri farklı. Bu yüzden de devlet hastanelerinin tecrübeli isimleri özel hastanelere kayıyor, değil mi?

Şu anda kayış var özel hastanelere. Devletin kurumları aslında bu insanları yetiştiriyor. 23 bin lira verilince özel hastanedeki ekip bundan bir pay alıyor. Devlet hastanelerinde ise bu parayı kurum alıyor. Durum böyle olunca iyi hocalar kayıyor. Bu paranın bir kısmı organ nakline uygun hastayı bulan koordinatörlere de verilmeli, aileye de, ekibe de.

Hastanelerarası koordinasyon nasıl sağlanıyor?

Bir hastanede beyin ölümü olunca, bunu o hastanedeki Sağlık Bakanlığı yetkilisinin bildirmesi zorunlu. Bağış yapıldıktan sonra organ bilgileri bakanlığa iletiliyor. Bakanlıkta bekleme listesi var. Eskiden bu organların takılması kişilere bağlıydı. Bakanlıkta artık bir puanlama sistemi var. Biz şimdi bunu karaciğer naklinde de yapmak istiyoruz. Yeşil kartlı hastayı almayan özel hastaneler var. Özel hastaneler kadavradan çıkan her organı kullanıyor, kadavranın yeşil kartlı mı değil mi olduğuna bakılmıyor. Ama alıcının bakılıyor. Bu etik değil. Böbrek naklinde fakir hastalar özel hastanelerin listelerine girmekte zorlanıyor. Bilmem ne holdingin patronu yanında çalışan işçinin önünde olamaz. Ama şu anda oluyor. Bu yüzden kadavradan bağış desteklenmeli. Beyin ölümü, ‘tıbben senin yakının öldü, ya sen onu organlarıyla gömeceksin ya da başka hayatları kurtacaksın’ demek. Devlet bunu düzenlerse kimse organlarını satmaya kalkmaz.

Kriz çaresizliği artırdı. İnternette satılık böbrek bulanlar, arayanlar var...

’Ekonomik kriz ortamında arttı’ dediğiniz gibi, ’Satılık böbrek’ diye internete girin neler çıkıyor. Merkezimizi her gün en az 10 kişi arıyor böbreğini satmak için, bunun suç olduğunu anlatıyor koordinatörlerimiz. Kara pazarı ortadan kaldırırsanız müşteri olmaz. Bunun da tek yolu kadavrayı artırmak.

18 yaşındaki birinden böbrek almam

Canlı böbrek nakli kolay mı? Kim kime böbreğini verebilir?

Kan grubu uyumuna bakılıyor. Artık yasa değişti akraba olmayanlar da organ bağışlayabiliyor. Sağlık Bakanlığı’nın verdiği rakamla bu işin bedeli arasında 13 bin liralık fark var. 13 bin liralık kâr marjı var. 13 bin liraya 4 bin nakil desek, 50 milyon lira ediyor. Avrupa’da birtakım merkezler canlı böbrek naklini kabul etmiyor. İnsanları teşvik etmenin bir yolu var, maalesef o da para.

Neden? Tek böbrekli yaşamdan kaçınmak için mi?

Evet, insan vücuduna zararlı. Ben 18 yaşındaki birinden böbrek almam. 60 yıl tek böbrekli yaşamaya mahkum ediyorsunuz. Bu yanlış. Özel sektörde “Canlı verici olun” deniliyor, elbette canlı vericiye de ihtiyaç var ama ’18-20 yaşındaki birine hiçbir şey olmaz’ demek tamamen yalan. Etik değil.

Her yıl diyalize 3 milyar lira harcanıyor

Böbrek nakli maliyeti diyalizden daha az değil mi?

Evet. Kıyaslanamaz. Takacağınız en kötü böbrek en iyi diyalizden iyidir.

Peki bir hasta kaç yıl girebilir diyalize?

20 yıl giren de var, 2 yıl giren de. Ortalama giriş süresi Türkiye’de 6-7 yıl.

Senede kaç kişi böbrek nakli oluyor?

Her kişiye bu ameliyat zaten teorik olarak yapılmaz. Olabildiğince fazla hastaya yapma peşindeyiz. Son zamanlarda şu oldu: Senede 3 milyar lira harcanıyor Türkiye’de diyalize. Diyalize girenin çalışması çok zordur, biliyorsunuz. Bu insanların çoğuna nakil yapılırsa, ekonomiye katkı çok daha büyük olur. Hem bu insanlar normal yaşamlarına kavuşurlar hem de diyaliz masraflarından kurtulurlar.

2 bin bağışla çok insanı kurtarabiliriz

* Bu işi en iyi İspanya yapıyor. Bir milyonda 36 kişi böbrek bağışcısı, bizde bir milyonda 2 kişi.

* Beyin ölümü olan bir hastanın organlarına da iyi bakılması gerekiyor.

* Türkiye’de kullanabilir organa ihtiyaç var. 2 bin bağışla biz Türkiye’de çok büyük bir hasta grubunu kurtarabiliriz.

* Kan grubu uyduktan sonra herkese böbrek takılabiliyor. Kan grubu uyumsuz nakiller de yapılıyor ama pahalı bir yöntem bu ve riskleri var. Biz Akdeniz Üniversitesi olarak bir atılım yaptık. Örneğin, bir hasta var, kan grubu kardeşiyle aynı değil. Uymuyor ama böbreğini vermek istiyor. Başka kardeşler var, onların da kan grubu uymuyor ama vermek istiyorlar. Bunları eşleştiriyoruz. 20’den fazla hastaya bunu yaptık.

GEÇEN YIL 360 BÖBREK NAKLİ YAPTIK

Alihan Gürkan, Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi mezunu. İstanbul’da 5 yıl genel cerrahi ihtisası yaptı. Sonra Houston’da bir yıl, New York’ta ve Sidney’de ise ikişer yıl organ nakli cerrahı olarak çalıştı. 2000 yılında Akdeniz Üniversitesi’ne döndü. Türkiye’de organ naklinde adı efsaneleşen doktorlardan biri. “Merkez olarak geçen yıl 360 böbrek nakli yaptık. Bu sene hedefimiz 400. Amerika’da 300 böbrek naklini geçen merkez sayısı bir ya da iki. Azerbaycan, Bulgaristan, Kosova’dan gelen hastalarımız var. Almanya’dan, İngiltere’den gelen hastalarımız da oldu” diyor.