Dünyada gaz ve elektrik paniği! Şok zamlar peş peşe geldi, yoğun elektrik kesintileri ve fabrikaların kapanması gündemde...
.
Dünya Avrupa merkezli bir enerji kriziyle karşı karşıya. Enerji üretiminde kömür kullanımının azaltılması ve çevreci politikaların etkisiyle, doğal gaza bağımlılığın artması, Kovid-19 pandemisinin etkisinin azalmasıyla yükselen küresel talebi karşılayacak arz sıkıntısının doğmasına sebep oldu.
Dünya, doğal gaz ihtiyacını karşılayamayacak noktaya gelen Avrupa kaynaklı bir enerji kriziyle karşı karşıya. Spot piyasada yüzde 500 artan fiyatlarla birlikte geniş çaplı elektrik kesintileri, fabrika kapanmaları gündemde. Çin’de şimdiden sıkıntı yaşanırken, Brezilya ve Güney Kore gibi ülkeler en kötü senaryoya hazırlanıyor.
Avrupa’nın doğal gaz stoklarında tarihin en düşük seviyelerinde yakalanması alarm zillerinin çalmasına neden oluyor.
Özellikle yaklaşan kış ayının sert geçmesi durumunda küresel çapta elektrik kesintileri ve fabrika kapanmalarının yaşanmasından endişe duyuluyor.
Avrupa’da sert geçecek kış aylarının küresel düzeyde doğal gaz fiyatlarını rekor seviyelere taşıyacağı da kaydediliyor.
AVRUPA’DA DERİN ENDİŞE
Doğal gaz konusunda Rusya ve Norveç gibi kaynak ülkelere bağımlı olan Avrupa’da doğal gaz stoklarının yılın bu zamanına göre tarihi düşük seviyelerde olması kış ayları için derin endişe uyandırıyor.
Geçen seneye göre doğal gaz fiyatlarının spot piyasada yüzde 500 arttığı belirtilirken, mevcut boru hatlarından talebi karşılayacak arzın sağlanamayacağı da dillendiriliyor.
Rusya gibi kaynak ülkelerin kışın sert geçmesi durumunda iç talebi karşılamaya yönelik atacağı adımların, durumu daha da kötüleştirmesinden endişe duyuluyor.
Olası bir kötü senaryoda, yükselen enerji fiyatlarının, gıda fiyatlarını doğrudan etkilemesi ve küresel enflasyonu yükseltmesine neden olacağı kaydediliyor. Şimdiden İngiltere’de birçok tedarikçinin yükselen enerji fiyatları nedeniyle faaliyetlerine son vermek zorunda kaldığı biliniyor.
ÇİN MUM IŞIĞINA KALDI
Enerji krizi şimdiden dünyanın en büyük iki ekonomisinden biri olan Çin’i etkilemeye başladı.
Dünyanın en büyük doğal gaz ithalatçısı Çin’in kuzey doğu bölgelerinde sonbaharın gelmesi sonucu havanın soğuması, kömür kullanımının kısıtlanması ve Pekin’in emisyon hedefleri dolayısıyla, birçok haneye elektrik verilemezken, bazı dükkanlarda mum ışığı kullanıldığı ve fabrikaların faaliyetlerini durdurduğu belirtildi.
Elektrik kesintilerinin artmasının, ülkenin 2021 büyüme oranını etkileyebileceği kaydedildi. Öte yandan faaliyeti duran fabrikalar nedeniyle çeşitli mallarda tedarik sıkıntısının baş göstereceği de kaydedildi.
GÜNEY KORE VE BREZİLYA’DA HAZIRLIK
Sadece Avrupa ülkeleri ve Çin’de değil, Latin Amerika’nın en büyük ekonomisi Brezilya ve Güney Doğu Asya’nın sanayi merkezi Güney Kore de enerji arzındaki sıkıntıyı derinden hissediyor.
Kore elektrik dağıtım şirketi olası talep patlamasını dengelemek için sekiz yıl aradan sonra ilk kez doğal gaz fiyatlarına zam yapmak zorunda kaldı. Şirket bunu spot piyasada yükselecek fiyatlara karşı bir tedbir olarak açıkladı.
Brezilya’da da düşük yağış miktarları hidroelektrik tesislerini vurunca, doğal gaza olan talep zirve yaptı. Güney yarım kürede kışa denk gelen Temmuz ayında Brezilya’da doğal gaz ithalatında tüm zamanların rekoru kırıldı, faturalar fırladı.
İtalya’da şok zam
İtalya’da elektrik üretiminde maliyet artışları nedeniyle hane halkının kullandığı elektriğe yüzde 29,8, doğal gaza yüzde 14,4 zam yapıldı.
Zamlı fiyatlar 1 Ekim’den itibaren geçerli olacak. İtalya enerji otoritesinden yapılan açıklamada, hükümetin acil müdahalesinin zam oranının daha yüksek olmasını önlediği savunuldu.
Petrol 3 yılın zirvesinde Brent petrol, küresel çapta yaşanan enerji krizi ve talebin üretimi geride bırakacağına dair beklentiler sonucu 3 yılın ardından ilk defa varil başına 80 doların üzerine çıktı. Batı Teksas Petrolü de yükselişle beraber varil başına 76 dolar seviyesini aştı.
Kremlin: Sevkiyat rekor seviyede
Küresel doğal gaz sıkıntısına ilişkin Rusya’dan da açıklama geldi. Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, Avrupa spot doğal gaz piyasasında yaşanan gelişmeleri yakından izlediklerini belirterek, “Gazprom şu anda rekora yakın seviyelerde Avrupa’ya ihracat gerçekleştiriyor ve tümüyle hatta biraz da fazlasıyla yükümlülüklerini yerine getiriyor” dedi.
Gelişmeleri yakından takip ettiklerini aktaran Peskov, “Gazprom, Avrupa’nın artan doğal gaz talebini karşılamak için yeni uzun vadeli sözleşmeleri de değerlendirmeye hazır” diye konuştu. Peskov Rusya’nın Avrupa için enerji garantörü olduğunu da sözlerine ekledi.
Orduya hazır ol emri
İngiltere’de hükûmet, yakıt tedarik sorununu çözmek için sınırlı sayıda askeri tanker sürücüsünün gerektiğinde görevlendirmek üzere hazır durumda bekletileceğini açıkladı.
İngiliz hükûmeti yakıt tedarik zincirinde oluşan sorunları ve yakıt talebindeki artışları hafifletmeye yönelik ek önlemler duyurdu.
İngiltere Ulaştırma Bakanlığı, Savunma Bakanlığı ve Kabine Ofisinden yapılan ortak açıklamada, İngiliz ordusundaki tanker sürücüsü askerlerin, gerektiğinde en çok ihtiyaç duyulan yerlere yakıt sevkiyatı için hazır duruma getirileceği, askeri sürücülerin buna yönelik özel eğitim alacağı ve sektör ile sorunsuz şekilde çalışmalarının sağlanacağı bildirildi.
Dünyada ve Avrupa’da özellikle son iki yılda gerek petrol fiyatlarındaki aşırı dalgalanmalar gerekse Covid-19 pandemisinin etkisi nedeniyle, enerji fiyatlarında dikkat çeken yükselişler gerçekleşti.
Avrupa’da hem elektrik, hem de doğalgaz fiyatları son bir ayda ikiye katlanırken, 9 aylık artışlar ise yüzde 250’leri aştı. İngiltere (NBP) doğalgaz ticaret merkezinde Ocak'ta megawatt saat başına 22.56 euro olan doğalgaz birim fiyatı Eylül'de 57.81’e yükseldi.
Avrupa’nın önemli doğalgaz ticaret merkezlerinden olan NBP’de ilk dokuz ayda yüzde 250’yi aşan fiyat artışı diğer önde gelen piyasalarda da yaşandı. Almanya (Gaspool) ticaret merkezinde ocakta megawatt saat başına 19.96 euro olan doğalgaz fiyatı eylülde yüzde 300’e yaklaşan artışla 57.45 oldu. Hollanda’da bulunan TTF doğalgaz ticaret merkezinde de doğalgaz fiyatları ilk dokuz ayda yüzde 270’in üzerinde arttı.
CORONA VİRÜS ETKİSİ
Avrupa ülkelerindeki doğalgaz fiyatlarının artışında, corona virüs pandemisi önemli rol oynadı. Bahar aylarından itibaren kıtada aşılamanın artmasıyla, evden çalışan pek çok işçinin işyerlerine dönmesi, restoranların tam zamanlı olarak hizmet vermeye başlaması, buralardaki ısınma ve doğalgaz giderlerini artırdı ve talep yükseldi. Avrupa genelinde kış aylarında mevsim normallerinden düşük seyreden hava sıcaklıklarının da talebi etkilediği belirtiliyor. Petrol fiyatlarının doğalgaza etkisi de fiyat artışlarındaki bir diğer faktör oldu.
ELEKTRİKTE ARTIŞ
Elektriğin önemli ölçüde fosil kaynaklardan sağlandığı Avrupa’da, elektrik fiyatlarında da önemli artışlar kaydedildi. İngiltere’de ocakta megawatt saat başına 89.83 euro olan spot elektrik fiyatı üçe katlanırken, yalnızca son bir ayda fiyatlar iki katına çıktı.
Ağustosta megawatt saat başına 125.20 euro olan elektrik fiyatları eylülde 240.30’a kadar yükseldi. İtalya, İspanya, Almanya, Fransa ve Bulgaristan, Yunanistan ve Polonya’da da yüksek oranda elektrik fiyat artışları yaşandı. İtalya’da elektrik fiyatları son bir ayda yüzde 30 yükseldi. Ağustosta megawatt saat başına 125.20 euro olan spot elektrik fiyatı eylülde 145.98’e ulaştı.
İtalya’da bu yılın ocak ayındaki elektrik fiyatı ise megawatt saat başına 60.71 euro’ydu. İtalya’da elektrik fiyatları bu yılın ilk 9 ayında 2.5 kat arttı. Bir başka Akdeniz ülkesi İspanya’daki elektrik fiyat artışları da dikkat çekti. Ocakta megawatt saat başına 60.71 euro olan elektrik fiyatları eylüle gelindiğinde 147.34’e ulaştı. Böylece, yüzde 250’ye yaklaşan elektrik fiyat artışları yaşandı.
Avrupa’nın en güçlü ekonomilerinden olan Almanya’da da elektrik fiyatları adeta katlandı. Ocakta megawatt saat başına 52.81 euro olan ülkedeki spot elektrik fiyatları, eylülde 127.63’e yükseldi. Almanya’da elektrik fiyatlarında bu yıl yaşanan artış yüzde 250 seviyelerinde oldu.
Avrupa’nın diğer ülkelerinde de elektrik fiyatlarında benzer artışlar oldu. İlk dokuz ayda spot elektrik fiyatlarındaki artışa bakıldığında; Bulgaristan’da yüzde 220’lik bir yükseliş yaşandı. Polonya’da ocakta megawatt saat başına 54.89 euro olan elektrik fiyatları ise 100.84’e çıktı.
EURO BAZINDA DÜŞÜŞ, TL BAZINDA ARTIŞ
Vergiler hariç perakende gaz fiyatlarında 2020’nin ilk 6 ayı ikinci 6 ayla karşılaştırıldığında, Türkiye’de fiyatlarda TL bazında artış görülürken, TL’nin döviz karşısındaki düşüşünden dolayı bu artış, euro cinsinden gaz fiyatlarında artış olarak görünmedi.
Avrupa ülkeleri ağırlıklı olarak Türkiye’ye komşu ülkelerin de dahil olduğu 40 ülke arasındaki sanayi ve ticarethane gaz fiyatları sıralamasında Bosna Hersek 0.038 euro/kWh ile birinci sırada, Türkiye 0.016 euro/kWh ile 37. sırada yer aldı.
Aynı grupta meskenlerde İsveç 0.073 euro/kWh ile birinci sırada yer alırken, Türkiye 0.016 euro/kWh ile bu ülkeler arasında 38. sırada yer aldı. Konut elektriğinde de aynı ülkeler arasında İrlanda 0.22 euro/kWh ile birinci sırada yer alırken, Türkiye 0.066 euro/kWh ile bu ülkeler arasında 34. sırada yer aldı.
Türkiye'de son olarak doğalgazda temmuz için konut abonelerinin tarifesine yüzde 12 zam yapılmıştı. Sektör kaynakları, önümüzdeki ekim ayında, girdi maliyetleri nedeniyle Türkiye’de de elektrik ve doğalgaz fiyatlarına zam geleceği öngörüsünde bulunuyor.
