Dubai'de kriz kabusu

Küresel finans krizi öncesi dönemde sıra dışı inşaat ve turizm projeleri ile adından söz ettirerek yabancı yatırım çekme konusunda büyük başarı sağlayan Dubai, hızlı kalkınmada kendine özgü bir model yaratmıştı. Şimdi ise 80 milyar doları bulan borç ve ertelenen projeler Dubai Modeli'nin sonunun geldiğine işaret ediyor.

Referans Gazetesi'nin haberine göre, bir dönem birbiri ardına gelen yük gemilerinin yer bulamadığı, inşaat sektöründe marjinal projelerin üzerine yeni projelerin yapıldığı uyguladığı ekonomik model ile Körfez ülkelerine örnek olan Dubai'de alarm zilleri çalmaya başladı. Son bir kaç haftadır Dubai'nin özellikle de ekonomisinin en büyük çekici gücü olan emlak sektörü yarıda kalmış inşaat görüntüleri ile anılmaya başlarken borçlarını ödeyip ödeyemeyeceği konusunda endişeler tavan yapmış durumdaydı. Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) Merkez Bankası'nın devreye girip Dubai'ye ait 10 milyar dolarlık tahvili satın alması ve bir 10 milyar dolarlık tahvil daha alabileceği sinyalini vermesi ile bu endişeler azalmaya başladı.

Ancak azalan petrol gelirleri, yarım kalan inşaatlarla hayalete dönen şehirler, en büyük ticari partnerlerinin resesyona girmesi ile çamura saplanan ihracat ve artan bütçe açıkları ile Körfez'de saatli bir bomba işlemeye başladı bile.

Uzmanlara göre BAE hükümeti Dubai için bir garanti ve moratoryuma gitmesine izin vermez. Buna rağmen krizde en büyük darbeyi ise yıllar yılı süren savaşlarda ekonomisi dibi görmüş Körfez ülkeleri için yeniden doğuş modeli olan ekonomide "Dubai Modeli" yiyecek. Dubai'nin tıpkı Wall Street'de batmasına izin verilmeyecek kadar "büyük" olarak görünen şirketler gibi moratoryuma gitmesine izin verilmeyecek kadar büyük bir ekonomi olduğunu savunanlar, emirliğin moratoryumdan kurtulsa da asıl kaybedenin Dubai'ye özgü ekonomik büyüme modeli" olacağını iddia ediyor. Daha çok doğrudan yabancı yatırım, emlak sektörü ve turizm üçlüsüne dayanan bir büyüme modeli izleyen Dubai, bu anlamda komşularına da örnek oluyor. Bu nedenle de Dubai modelinin çökmesi bölge ülkeleri açısından da önemli bir gelişme olacak.

İyimser kamptaki ekonomistler ise Dubai'nin moratoryuma gitmeyeceğini, kriz ortamında "normal" kabul edilebilecek bir düzeltme yaşayacağını savunuyor ancak yine de ekonomik modelin tartışmaya açılacağını düşünüyor.

Bu yıl 20 milyar dolar borç ödemesi gerekiyor
Geçen yaz ortalarında petrol fiyatının rekor kırdığı sıralarda küresel krizden bağışık gibi görünenen petrol ihracatçısı Dubai'de işler petrolün çakılmasıyla tersine dönmeye başladı. Petrol fiyatları beklenmedik ölçüde gerileyince ekonomik sistemini borç ve küresel likidite üzerine kuran Dubai'de borçların ödenmeme riski de yükselmeye başladı.

İlk olarak şubat ayı başında kredi derecelendirme kuruluşu Moody's'in Dubai devletinin kontrolündeki 6 kamu şirketinin borç tahvillerini (sukuk) negatif izlemeye alması ile ilk işaretlerini veren tehlike, son dönemde 80 milyar dolarlık borç stoğu ile Dubai'nin bir moratoryuma yaklaştığı tartışmalarını başlattı. Dubai'nin toplam borcunun 70 milyar doları kamu borcu, geri kalan 10 milyar dolar ise devletle ilişkisi bulunan şirketlere ait borçlardan oluşuyor.

Ülkenin borç stoğu 80 milyar dolara ulaştı. Bu rakam GSYH'sının yüzde 14'i anlamına geliyor. Ekonomik büyümesi "borç" mekanizması üzerine kurulu olduğu için, küresel likiditeye bağımlığı ve emlak sektöründe giderek kötüleşen resim, Dubai'nin en az krizin göbeğindeki ekonomiler kadar riskli olmaya başladığı yönünde algılanmasına neden oluyor. Üstelik 2009'da ödemesi gelecek olan yaklaşık 20 milyar dolarlık bir borç var.

BAE hükümeti Dubai'yi korumaya aldı teşvik paketi yolda
Dubai limanları krizin etkisiyle boşaldı. Artık limanlar sinek avlıyor, ülkeye giren yabancı yatırım ise iyice azaldı. İnşaat projeleri de yarım kalıyor.

Üstelik ülkenin riskini göstren CDS spreadleri fırladı ve 1400 baz puan gibi görülmemiş bir zirveye ulaştı. Şu anda ise bu seviye 1073 baz puan civarında. Ayrıca Wall Street Journal'a göre ise 7 emirliğin birden bağlı olduğu BAE hükümetinin Dubai emirliğine daha fazla yardım aktarıp aktarmayacağı da meçhul. Üstelik BAE hükümeti kısa bir süre önce de ülkenin 5 bankasına birden toplam 4 milyar 360 milyon dolarlık fon enjekte edeceğini açıklamıştı. BAE hükümeti 3 hafta içinde Dubai için yeni planlar açıklayacak. Bu planların içinde Dubaili KOBİ'lere fon aktarılması için oluşturulacak bir teşvik paketi de var.

Bahreyn'de emlak sektörüne 800 milyon dolarlık teşvik
Bahreyn'de ise hükümet emlak sektörünü finanse edebilmek için geçen hafta 800 milyon dolarlık tahvil ihracına gideceğini açıkladı. İhracın önümüzdeki 6 ay içinde gerçekleşeceği öngörülüyor. Ülkenin dış borcu GSYİH'na oranla sadece yüzde 20 olsa da komşu ülkelere göre en az döviz rezervi ile Bahreyn dezavantajlı durumda. Kredi derecelendirme kuruluşu Moody's ise ocak ayında Bahreyn'in görünümünü negatife çevirmişti. Dubai dışında Umman ve Suudi Arabistan da bu sene bütçe açığı verecek ve 2009 ila 2010'da büyük tahvil ihraçlarına çıkacak. Üstelik sadece Dubai'de değil bölge ülkelerinin CDS spreadleri de yükseliyor, Bahreyn'de bu puan geçen cuma 588,4, Katar'da ise 325'ti. Kimi uzmanlara göre BAE'nin Dubai'ye ait 5 yıllık 10 milyar değerindeki tahvilini satın alması sonrasında Dubai'nin moratoryum riski ciddi anlamda azaldı. Zaten son bir hafta içinde CDS spreadlerindeki rekorlardan gözle görülür bir düşüş yani toparlanma gözlendi.

Dubai rüyadan kabûsa uyanıyor
* Dubai 1960'lı yıllardabir balıkçı kenti olarak biliniyordu.

* Bugünkü Dubai Emiri Şeyh Muhammed Bin Raşid El Mahdum'un babası Şeyh Mahdum Bin Raşid El Mahdum son 20 yılda Dubai'nin önde gelen finans, turizm ve emlak

merkezi olması için yürüttğü çalışmalarla Dubai'yi dünya çapında üne kavuşturdu.

* Yabancı yatırım çekmek için yurtdışında ofisler açılıp büyük çaplı tanıtımlar yapıldı.

* Palmiye Adası, Dünya Projesi, Dubai Kuleleri, Burj El Arap oteli, liman ve havaalanı gibi sıra dışı inşaat projeleri için yapılan dev yatırımlar yapıldı.

* Lüks oteller paralı turisti Dubai'ye çekerken inşa edilen lüks villalar ve dev inşaat projeleri de yabancı yatırımcıyı cezbetti.

* Ancak küresel krizin yarattığı finans darlığı ve petrol fiyatlarının düşmesi yabancı yatırımcıyı bir anda Dubai'den kaçırırken, Emirlik dev borçlarla karşı

karşı kaldı.

İnşaatlar durdu projeler askıda
* HSBC şubat başındaki raporunda emlak projelerinin yüzde 60'ının ertelendiğini, rezidans projelerinin iptal edildiğini bildirdi.

* Askıya alınan projeler arasında Formula 1'in F1-X Dubai Parkı da bulunuyor.

* Ocak ayında her gün bin 500 yabancının çalışma vizesi iptal edildi.

* 3 binden fazla borcu ödenmemiş araç yabancı sahipleri tarafından dubai Havaalanı'na terk edildi.

* Gazetelerde ülkenin krize girdiğini yazmayı yasaklayan yeni bir yasal düzenlemenin hazırlandığı belirtiliyor.