Bilindiği üzere, gerek emekliliğin gerekse malullüğün belli koşulları vardır. Bu koşulları kısaca sigortalılık süresi, prim ödeme gün sayısı ve yaş olarak belirtebiliriz. Tabidir ki öncelikli olan emekliliktir. Ancak bazen sigortalılar sigortalılık süresi ve yaş koşulunu doldurmalarına rağmen çeşitli sebeplerle primi ödeme gün sayılarını dolduramazlar. Bunları tamamlayıp emekli olmak yerine ödediği primlerini iade almayı yani toptan ödemeyi tercih edebilirler.
Önemle belirtelim ki, kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası primleri toptan ödeme yoluyla ödenmez. Sadece kısaca uzun vadeli sigorta kolları olarak adlandırılan malullük yaşlılık ve ölüm sigorta kollarına ait primler iade edilir. Sigortalının, varsa hizmet borçlanmaları ile isteğe bağlı sigorta primleri de ölüm ve yaşlılık toptan ödemelerine dâhil edilir.
01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Kanunundan önce yürürlükte olan 506 sayılı Kanunda, kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olup malullük ve yaşlılık aylığına hak kazanamayan sigortalılara, talepleri halinde, kendisinin ve işverenin ödediği uzun vadeli sigorta kollarına ait primlerin toptan ödeme olarak verileceği düzenlenmişti.
5510 sayılı Kanunda ise herhangi bir nedenle çalıştığı işten ayrılan veya işyerini kapatan ve yaşlılık aylığı bağlanması için gerekli yaş şartını doldurduğu halde malullük ve yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanamayan sigortalıya, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentleri kapsamında ise kendi adına bildirilen, (b) bendi kapsamında ise ödediği malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinin her yıla ait tutarı, primin ait olduğu yıldan itibaren yazılı istek tarihine kadar geçen yıllar için, her yılın gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek toptan ödeme şeklinde verileceği belirtilmiştir.
İki kanunun karşılaştırılmasından görüleceği üzere, 01.10.2008 tarihinden önce yani 506 sayılı Kanun döneminde yapılan toptan ödemeler alındığı tarihteki değerleri üzerinden iade edilmektedir. 5510 sayılı Kanun döneminde ise ödenen primler, primin ait olduğu yıldan itibaren yazılı istek tarihine kadar geçen yıllar için, her yılın güncelleme katsayısıyla güncellenerek iade edilmektedir.
Ölen sigortalıların hak sahipleri de toptan ödeme talebinde bulunabilir. Ölen sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanamaması durumunda, ölüm tarihi esas alınmak kaydıyla hesaplanan ölüm toptan ödeme tutarı, sigortalının hak sahipliği şartlarını taşıyan eşine, çocuklarına, ana ve babasına Kanunda belirtilen hisseler oranında verilmektedir.
Toptan ödeme talebi, örneği Kurumca hazırlanan Gelir/Aylık/Ödenek Talep Belgesi ile ilgili üniteye başvurması suretiyle yapılabileceği gibi e-devlet üzerinden de yapılabilmektedir.
5510 sayılı Kanuna göre toptan ödeme yapılarak hizmetleri tasfiye edilmiş bulunanlardan, yeniden bu Kanuna tâbi olarak malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olanlar, yazılı olarak müracaat etmeleri halinde, aldıkları toptan ödemenin ödeme tarihi ile yazılı istek tarihi arasında geçen yıllar için her yılın gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan tutarı, tebliğ tarihini takip eden ayın sonuna kadar ödemeleri halinde, bu hizmetler ihya (canlandırma) edilir. 4/b ve 4/c kapsamındaki sigortalıların ihya işlemi e-devlet üzerinden yapılabilmektedir.
Sonuç olarak, öncelikli olan sigortalının emekliliğidir. Emekli olmak için prim gün sayısı yetersiz olan sigortalıların fiilen çalışma, borçlanma ya da isteğe bağlı sigortalılık yoluyla prim ödeme gün sayılarını tamamlayarak emekli olmalarını tavsiye ediyoruz. Ancak buna rağmen prim günlerini tamamlamak mümkün görünmüyorsa toptan ödemeye başvurulmalıdır. Bu durumda da 2008 yılına kadar ödenen primlerin güncellenmesi kanun en mümkün olmadığından alınacak iade çok düşük bir rakam olacaktır.
