Sözcükleri seviniz

ABD'nin Irak'a planladığı askeri müdahale Türkiye'nin gündemini belirliyor. ABD ile müzakereler sonuçlanınca hükümet meşhur tezkereyi Meclis'e yollayacak. Son bir aya damgasını vuran belirsizlik ortadan kalkacak.
İşte size iki sözcük: müzakere ve tezkere. Kökenlerini merak ettim. Sevgili dostum Sevan Nişanyarîın yeni çıkan etimolojik sözlüğü imdadıma yetişti: "Sözlerin Soyağacı" (Adam Yayınları, İstanbul 2002).
İkisi de arapca "zikir" (anma) kökünden geliyor. "Zikredilen tezkerenin müzakeresi yapıldı" dediğimiz zaman aynı kökten üç kelimeyi birbiri ardına kullanmış oluyoruz. Mezkur, müzekkere ve tezekkür de aynı arapca kökten türemiş sözcükler.,

Elifin Öküzü
İzmir'in Selçuk ilçesinde Şirince diye bir köy var. Cumhuriyet öncesinde büyük bir Rum köyü imiş. Mübadelede rumlar gitmiş yerine çoğu Ege adalarından gelen göçmenler yerleştirilmiş. Köyün evleri çok güzel.
Sevan ve Müjde Nişanyan eski Rum evlerini restore edip pansiyon haline getirdiler. Olağanüstü güzel bir iş yaptılar. Ama tahmin edileceği gibi bürokrasi ile sorunları çıkti. Sonunda Sevan hapse girdi. Etimolojik sözlük fikrine zaten kafasını takmıştı. Mahpusanede zamanını iyi kullanmış. İki kitap yazıvermiş.
"Elifin Öküzü ya da Sürprizler Kitabı" (Adam Yayınları, İstanbul 2002) Nişanyan'ın diğer kitabı. Ama dar anlamı ile bir sözlük değil. Az sayıda kendince ilginç sözcük seçmiş. Onların birbirleri ile ilişkilerini anlatıyor. Arada Semih Poroy'un çizimleri yer alıyor.
Kapitalizm ve kapuska ilk bakışta birbiri ile alakasız iki sözcük gibi duruyor. Ama öyle değil. İkisi de Latince "caput" (baş) sözcüğünün kökünden türemiş, zaman içinde değişimden geçmiş. Kapitülasyon, kaptan ve şef de aynı kökten geliyor.
Vajina şu günlerde tiyatrosu sayesinde çok konuşuldu. Vanilya'yı dondurma seven herkes biliyor. Ya aralarındaki ilişki? İkisi de latince "vagina" (kılıç kını) sözcüğünden geliyor.
Vajina 17'inci yüzyılda kullanıma girmiş. Vulvayı uterus ile birleştiren kanal anlamında bir anatomi terimi. Meksika'yı fetheden Cortes'in adamlan buldukları hoş kokulu bir çiçeği kılıç kınının küçüğüne benzetmişler. Minyatür kın anlamına "vainilla" demişler.

İlk sözlüğüm
Sözlüklere merakım Fransızca öğrenmeye başladığım yıllara gidiyor. Galatasaray Orta kısmına geçtiğim 1956 yılında Tünel'de Hachette Kitabevi vardı. Tintin'lerimi ve ilk Larousse genel ansiklopedik sözlüğümü oradan almıştım. Hachette'in kitap rafları önünde geçirdiğim saatler sırasında kahverengi ciltli bir "Dictionnaire Ethymologique" ilgimi çekmişti. Rahmetli babam ısrarlarıma dayanamayıp parasını verdi. Onu da aldım.
Ben sözcükleri severim. Nereden ve nasıl geldiklerini merak ederim. İnsanoğlunun binlerce yıllık serüvenini sözcüklerden izleyebildiğimizi düşünürüm. Size de tavsiye ediyorum. Sözcükleri seviniz.