İlk çeyrekte net kamu borcu

Hazine'nin brüt borcuna "konsolide bütçe borç stoku" deniyor. Toplam kamu borcunun takriben yüzde 95'ini oluşturuyor. Geçen yazıda haziran sonu verilerine baktık. 2002 sonu ile haziran 2004 arasındaki bir buçuk yılda reel borç artışının yüzde 3'te kaldığını gördük.

Bugün devletin net borcunu ele alacağız. Maalesef net borç verileri biraz daha geriden geliyor. Örneğin brüt borçta haziran sayılan, net borçta ise birinci çeyrek, yani mart sonu verileri var.

Bu yıl Hazine net borç veri setinde düzeltmeler yaptı. Bence daha kullanışlı oldu. Yayınlanma zamanını da kıstı. Çeyreğin brüt borcu ile birlikte bir önceki çeyrek net borcunu açıklamaya başladı. İlgilileri kutluyor ve teşekkür ediyorum.

Net borcun hesabı
Yukarıda da ifade ettik. Doğrudan Hazine'ye ait borçlar toplam brüt borcun yüzde 95'ine ulaşmaktadır. Geri kalan yüzde 5 diğer kamu kesiminin iç ve dış borcundan oluşmaktadır.

Aslında kamu borcunun hangi kamu kuruluşuna ait olduğu ikincildir. Borcun içeriden mi dışarıdan mı alındığı daha önemlidir. Hazine bu ayırımı kullanıyor. İç ve dış borcu ayırt ediyor.

Kamunun borcu dışında menkul varlıkları da vardır. Varlıklar üç ana kalemde toplanıyor. Biri Merkez Bankası'nın net dış rezervleri ve iç varlıklarıdır. İkincisi Hazine'nin ve diğer kamu kuruluşlarının mevduatlarıdır. Üçüncüsü İşsizlik Sigorta Fonu'nda biriken kaynaklardır.

Brüt borçtan menkul varlıkları çıkartınca net kamu borcuna ulaşıyoruz. Ayrıca, iç ve dış borcu ayrı ayn net olarak izleyebiliyoruz. Kamunun gerçek borçluluğunu en doğru net borç miktarı göstermektedir.

Net borcun seyri
Borç analizi mutlak miktar yerine milli gelire oranı ile yapılıyor. Böylece kamu borcunun ekonomiye yükü görülüyor. Gazetedeki köşemde yer alan tabloda 2000-2003 arası yıllık ve 2004'ün ilk çeyreği için GSMH'ye oran şeklinde borç bilgileri yer alıyor.

Önce brüt borç, sonra varlıklar hesaplanıyor. Brüt borçtan varlıklar çıkınca net borca ulaşılıyor. 2001'de bir patlama yaşanıyor. Sonra hem brüt hem de net borç oranı düşüşe geçiyor.

Dalgalı kurdan kaynaklanan ölçme sorunları net borç için de geçerliliğini koruyor. Bir başka sorun, borcun stok, milli gelirin ise akım büyüklüğü olmasıdır. IMF'in önerdiği çözümde milli gelir daha sonraki iki çeyreği kapsayacak şekilde ölçülüyor.

"Merkez GSMH" (center GNP) ile ölçülen net borç oranının Mart 2004 sonunda kritik yüzde 60 sınırına iyice yaklaştığı görülüyor. Nedeni açıktır. Büyük faiz-dışı fazlalar, düşen TL faizleri ve yatay giden döviz kurları milli gelirde hızlı büyüme ile birleşince borç oranlarında sert düşüşler kaçınılmazdır.