İhracat-kur ilişkisi

Pazar günü büyüme-enflasyon ilişkisinin sanıldığı kadar basit olmadığına işaret ettik. Örneğin son dört yıldır Türkiye'de ilişki tersine çalıştı. Enflasyondaki düşüş büyümeyi hızlandırdı. Küçülen milli gelir yükselen enflasyon getirdi. Tekrar edelim. Ekonomide genel geçerliliği olan kural yok denecek kadar azdır. Benzer olaylar farklı koşullarda çok farklı etkiler yapabilir. Üstüne, gerçek yaşamda ciddi ölçme sorunları vardır. Bunları hesaba katmadan yapılan analizler eksik ve hatalı olmaya mahkumdur.
Bugün güncelliği olan bir başka ilişkiye bakmak istiyorum. 3 Kasım seçimlerinden bu yana döviz sürekli düşüyor. Kamuoyunda TL'nin değer kazanması sonucu ihracatta sorunlar yaşanacağı şeklinde bir kanı var. iktisatçılar arasında da bu görüşe katılanlar mevcut.
Doğru mu? Türkiye'nin sayılan kurla ihracat arasında böyle bir ilişkiden söz etmemize izin veriyor mu?

Efektif reel kur
İhracatın nasıl ölçüleceği konusu nispeten basittir. DİE her ay gümrüklerden gelen bilgiyi toplayarak ihracat ve ithalat sayılarını yayınlar. İki konu tereddüte yol açabilir. Kısaca değinelim.
Birincisi DİE ihracatı bavul ticareti hariç hesaplar. Bavul ticareti ödemeler dengesi içinde verilir. İkincisi dolar-euro paritesi AB'ye ihracatın dolar değerini etkileyecektir. İhracatı euro cinsinden hesaplayarak da kontrol etmekte yarar vardır.
Reel kurun hesaplanmasında ise hem teorik hem de pratik sorunlar mevcuttur. Reel kur deyince nominal kur değişikliklerinden enflasyon etkisinin çıkartılmasını anlarız. Ülkenin, rakip ülkelerin ve ihracat yapılan ülkelerin enflasyonları farklıdır.
Gene iki temel soruna işaret edebiliriz. Birincisi enflasyonun ölçülmesi zaten hataya müsaittir. Birden fazla yolu olabilir. İkincisi rekabet gücü sadece mal fiyatlarındaki gelişmelere bağlı değildir. Ücret, kâr, kira, vs. faktör fiyatlarındaki değişime de çok hassastır.
Merkez Bankası bu hesapları yapıyor. Tartılı Efektif Reel Kur (TERK) endeksini TÜFE ve TEFE'ye göre her ay yayınlıyor. Endeks 1995=100 ile başlıyor. Endeksin yükselmesi TLnin değer kazanması, düşmesi ise değer kaybetmesi anlamına geliyor.

İhracat-kur bilmecesi
Aşağıdaki tabloda Ocak-Eylül dönemleri için 1995'den bu yana veriler var. İlk sütun ihracat tutarını, ikincisi ihracat endeksini (1995=100) gösteriyor. Üçüncü sütun reel kur endeksidir. Şunu yaptık: TÜFE ve TEFE ile hesaplananın ortalamasını aldık. Son iki sütun ihracat ve kur değişmelerini gösteriyor.
1995'den bugüne TL yüzde 22 değer kazanmış ama ihracat yüzde 64 artmıştır. 2002'de reel kur 2000'le aynı olmasına rağmen 2002 ihracatı 2000'den 4,5 milyar dolar ya da yüzde 22 daha fazladır. 2002 yılı ilk dokuz ayında TL yüzde 14 değer kazanmış ama ihracat yüzde 8 artmıştır.
İddia edilen ihracat-kur ilişkisini aşağıdaki tabloda göremiyoruz. TLnin değer kazanmasına karşı çıkanların cevaplarını bekliyoruz.